INTERNATIONAL SYSTEMIC TRANSFORMATIONS AND 100TH YEARS OF TURKISH FOREIGN POLICY

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: Cumhuriyet Özel Sayısı, 825 - 852, 29.10.2023

Ayşe Küçük

https://doi.org/10.58884/akademik-hassasiyetler.1358145

Öz

As we celebrate the 100th anniversary of the Republic of Turkey in these days, this article questions how Turkey has responded to the transformations in the structure of the international system from a neoclassical realist perspective. The main focus is on the evolution of Turkey's foreign policy. The fundamental hypothesis of the article is that during periods when the international system has evolved into a multipolar state, Turkey has adopted a more balanced approach, moving away from adventurism. In this article, the period after 2008 is defined as an “era of uncertainty”. It is also emphasized that due to internal and external turbulence, Turkey developed an incompatible foreign policy approach between 2016 and 2020. However, this situation changed from 2020 onwards, and Turkish foreign policy has distanced itself from an adventurous path.

Anahtar Kelimeler

100 Years of Turkish Foreign Policy, Systemic Transformations, Neoclassical Realism

ULUSLARARASI SİSTEMİK DÖNÜŞÜMLER VE TÜRK DIŞ POLİTİKASININ 100. YILI

Öz

Bu makale, Türkiye Cumhuriyeti'nin 100. Yılını kutladığımız bu günlerde uluslararası sistemin yapısında yaşanan dönüşümler karşısında Türkiye'nin nasıl cevaplar ürettiğini neoklasik realist bir bakış açısından sorgulamaktadır. Esas olarak Türkiye'nin dış politika evrimi incelenmektedir. Makalenin temel hipotezi, uluslararası sistemin çok kutuplu hale geldiği dönemlerde Türkiye'nin maceracılıktan uzak, daha dengeli bir politika izlemeye başladığı yönündedir. Bu makalede 2008 sonrası dönemde “belirsizlik çağı” olarak tanımlanmıştır. Aynı zamanda içsel ve dışsal türbülans nedeniyle 2016-2020 yılları arasında uluslararası sistemle uyumsuz bir dış politika yaklaşımı geliştirdiğinin altı çizilmiştir. Ancak bu durum 2020 yılından itibaren değişmeye başlamış ve Türk dış politikası maceracı bir çizgiden uzaklaşmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk Dış Politikasının 100. Yılı, Sistemik Dönüşümler, Neoklasik Realizm.

Kaynakça

• Adar, S. (2022). Dış politikada aktivizmden sıkışmışlığa cüretkâr kuvvet kullanımı, zayıflayan diplomatik kapasite, artan bölgesel yalnızlık. Eleştirel Güvenlik ve Türkiye: Uluslararası İlişkilerde Alternatif Yaklaşım (431-459). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aksu, F. (2018). Türk dış politikası krizlerinde hükümetler, cumhurbaşkanları, başbakanlar, Uluslararası İlişkiler, 15(59), 65-87. https://dx.doi.org/10.33458/uidergisi.523830
• Aktaş, M. (2006). Demokrat Parti dönemi Türk Sovyet ilişkilerinde Amerikan faktörü. İstanbul: Şema Yayınevi.
• Alim, E. (2022). Prudence as an antidote to foreign policy adventurism: The case of Turkey in the Syrian crisis, Global Society, 37(2), 292-314. https://doi.org/10.1080/13600826.2022.2110040
• Allison, G. T. (1971). Essence of decision: explaining the Cuban missile crisis. Little Brown and Company, Boston.
• Ataman, M. (2003). Özalist dış politika: Aktif ve rasyonel bir anlayış. Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, (2), 49-64.
• Aydemir, S. S. (2021). The first diplomatic crisis that caused harm to the image of the USA in the eyes of the Turkish public: The Johnson Letter. International Journal of Eurasia Social Sciences/Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 12(45), 632-633. http://dx.doi.org/10.35826/ijoess.2959
• Aydın, M. (2000). Determinants of Turkish foreign policy: Changing patterns and conjunctures during the Cold War. Middle Eastern Studies, 36(1), 103-139.
• Balcı, A. & Madakbaş Gülener, E. (2018). Turgut Özal dış politikası: Amerikan düzeninde yeniden konumlanma ve otonomi arayışı. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 15(55): 77-89.
• Balcı, A. (2013). Türkiye dış politikası: ilkeler, aktörler, uygulamalar, İstanbul: etkileşim yayınları.
• Balcı, A. (2015). Dış politikada hesaplaşmak. İstanbul: Etkileşim Yayınları.
• Balekoğlu, F. (2021). Küba füze krizi 1962. İstanbul: Doğu Batı Yayınları.
• Balta, E. (2021). Tedirginlik Çağı: Şiddet, Aidiyet ve Siyaset Üzerine. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bengio, O. (2009). Türkiye-İsrail: hayalet ittifaktan stratejik işbirliğine (Çev. Filiz Kaynak Dişkaya). Ankara: Erguvan Yayınevi.
• Bercovitch, J., & Jackson, R. D. W. (2009). Conflict resolution in the twenty-first century: principles, methods, and approaches. University of Michigan Press.
• Bora, T. (2023). Demirel. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Brooks, S. G. (1997). Dueling realisms. International Organization, 51(3), 445-477.
• Brzezinski, Z. (2005). Büyük satranç tahtası: Amerika’nın küresel üstünlüğü ve bunun jeopolitik gereklilikleri (Çev. Yelda Türedi). İstanbul: İnkılap Yayınları.
• Churchill, W. (1946, 5 Mart). Winston Churchill’s iron curtain speech. 1 Eylül 2023 tarihinde https://www.nationalww2museum.org/war/articles/winston-churchills-iron-curtain-speech-march-5-1946 adresinden erişilmiştir.
• Çağlar, M. T. (2019). Suriye krizinde aktörler, uyuşmayan talepler ve çatışan çözümler. International Journal of Social Inquiry, 21(2), 507-544. https://doi.org/10.37093/ijsi.659009
• Çelebi, O. (2017). Taşradan demokrasiye açılan kapı: İsmet İnönü'nün 14-26 Eylül 1947 tarihli yurtiçi gezisi. Journal of International Social Research, 10(54), 279-297. http://dx.doi.org/10.17719/jisr.20175434595
• Çelik, A. H. (2015) Türk dış politikasının niteliği üzerine kavramsal bir tartışma: Değerli yalnızlık mı, şuurlu dinamizm mi?. Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 5(2), 67-89.
• Çetinkaya, G. (2019). Soğuk Savaş döneminde Türkiye ve Eisenhower Doktrini. Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 3(2), 1-14.
• Darbede Kilit İsimler. (1998, 17 Şubat). Hürriyet.
• Davutoğlu, A. (2008). Turkey’s foreign policy vision: An assessment of 2007. Insight Turkey 10(1), 77-96.
• Demirtaş Coşkun, B. (2015). Turkish foreign policy towards the Balkans: A Europeanized foreign policy in a de-europeanized national context?, Journal Of Balkan and Near East Studies, 17(2), 123-140. https://doi.org/10.1080/19448953.2014.994283
• Deringil, S. (1985). Dış politikada süreklilik sorunsalı: II. Abdülhamit ve İsmet İnönü. Toplum ve Bilim, (28), 93-109.
• Deringil, S. (2015). Denge oyunu: İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye’nin dış politikası (6. Baskı). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Deutsch, K. W. (1957). Mass communications and the loss of freedom in national decision-making: A possible research approach to interstate conflicts. Conflict Resolution, 1(2), 200-211. https://doi.org/10.1177/002200275700100207
• Dışişleri Bakanlığı Belleteni. (1966, Sayı 16). Ministry of Foreign Affairs. http://diad.mfa.gov.tr/. (15 Ocak 1966). 06 Eylül 2023 tarihinde http://diad.mfa.gov.tr/diad/belleteni/1966-sayi-16-27.pdf adresinden erişilmiştir.
• Donelli, F. (2020). Explaining the role of intervening variables in Turkey's foreign policy behaviour. Interdisciplinary Political Studies, 6(2), 223-257. 10.1285/i20398573v6n2p223
• E. Lobell, s. (2009). Threat assessment, the state, and foreign policy: a neoclassical realist model. (Ed.) S. Lobell, N. Ripsman, & J. Taliaferro, Neoclassical realism, the state, and foreign policy içinde (ss. 42-74). Cambridge: Cambridge University Press.
• Elmacıoğlu, L. (2022). “Komşularla sıfır sorun”dan “değerli yalnızlık” politikasına değişmeyen “düşman”: Yunanistan, IndyTurk. https://www.indyturk.com/node/583461/d%C3%bcnya/kom%C5%9Fularla-s%C4%b1f%C4%b1r-sorundan-de%C4%9Ferli-yaln%C4%b1zl%C4%b1k-politikas%C4%b1na-de%C4%9Fi%C5%9Fmeyen-d%C3%BC%C5%9Fman
• Elrod, R. B. (1976). The concert of Europe: A fresh look at an international system. World Politics. 28(2), 159-174. https://doi.org/10.2307/2009888
• Erkin, F. C. (1968). Türk-Sovyet ilişkileri ve Boğazlar meselesi. Ankara: Başnur Matbaası.
• Gönlübol M. & Ülman H. (1990). Blokların kuruluşu ve Türkiye. Olaylarla Türk Dış Politikası, Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Gönlübol M. & Ülman, H. (1990). II. Dünya Savaşı’ndan sonra Türk dış politikası (1945-65). (Ed.) Gönlübol M. ve diğerleri. Olaylarla Türk Dış Politikası Cilt I. (7. Baskı) içinde. Ankara: Elif Matbaası.
• Gözen, R. (2009) İmparatorluktan küresel aktörlüğe Türkiye'nin dış politikası. Ankara: Palme Yayıncılık.
• Gülboy, B. S. (2009). Uluslararası sistemin evrimi çerçevesinde Türk dış politikasını yeniden dönemlendirmek. Sosyal ve Beşerî Bilimler Dergisi, 1(2), 33-39.
• Haas, E. B. (1958). The challenge of regionalism. International Organization, 12(4), 440-458.
• Hale, W. (2003). Türk dış politikası 1774-2000. İstanbul: Mozaik Yayınları.
• Hunter, S. (1991). Bridge or frontier? Turkey’s post-Cold War geopolitical posture. The International Spectator. 34(1).
• İnönü, İ. (1945, 9 Temmuz). İstanbul Dolmabahçe Sarayındaki bir toplantıda Türk – Sovyet İlişkileri, ABD ve İngiltere ile ilişkiler, çok partililiğin ve basın hürriyetinin gerekliliği ve pahalılık / piyasadaki ürünlerin fiyat ayarları ve paranın durumu ile ilgili verilen söylev. 11 Eylül 2023 tarihinde https://www.ismetinonu.org.tr/ismet-inonu-1944-1950.htm adresinden erişilmiştir.
• İnönü, İ. (1946, 29 Mayıs). Trabzon Halkevi’nde Türk–Sovyet ilişkileri, uluslararası durum ve iç politika hakkında verilen söylev. 12 Eylül 2023 tarihinde https://www.ismetinonu.org.tr/ismet-inonu-1944-1950.htm adresinden erişilmiştir.
• İşçi, O. (2022). Sovyet talepleri ve tarihsel arkaplanı. Toplumsal Tarih. 58-65.
• Kelkitli, F. A. (2023). A neo-classical realist account of Türkiye’s foreign policy behavior: The comparison of Bülent Ecevit’s 1978-1979 and 1999-2002 governments. Alternatif Politika, 15(2), 2023, 315-343. 10.53376/ap.2023.12
• Kennan, G. (1946). Long Telegram, 09 Eylül 2023 tarihinde https://nsarchive2.gwu.edu/coldwar/documents/episode-1/kennan.htm adresinden erişilmiştir.
• Kennedy, P. (2001). Büyük güçlerin yükselişi ve çöküşleri (Çev. Birtane Karanakçı). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kitchen, N. (2010). Systemic pressures and domestic ideas: A neoclassical realist model of grand strategy formation. Review of International Studies, 36(1), 117-143. https://doi.org/10.1017/S0260210509990532
• Klapsis, A. (2022). 1930’larda Yunan dış politikası ve Türkiye ile ilişkiler. (Ed.) Özsüer. E. Tarih ve uluslararası ilişkiler pespektifinden Türk-Yunan ilişkileri 1821-2021 içinde (ss. 68-75) İstanbul: Boyut Yayınları.
• Korkmazcan, N. S. (2015). İkinci Dünya Savaşında Türk diplomasisi (2. Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Küçük, Y. (1986). Türkiye üzerine tezler (1908-1998). İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Lemke, T. (2023). International relations and the 19th century concert system. Oxford Research Encyclopedia of International Studies. https://doi.org/10.1093/acrefore/9780190846626.013.784
• Lika, İ. (2015). The quest for security: Soviet Union’s demands from Turkey, 1945-1946 [yüksek lisans tezi]. Bilkent University Graduate School of Social Sciences.
• Matiç, U. (2019). Türk dış politikasında tez canlılık sorunu, Ortadoğu Etüdleri 11(1), 86-113.
• Murat, T. (2018). Bandung Konferansı ve Türkiye. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 28(2), 363-379. https://doi.org/10.18069/firatsbed.460970.
• Müftüler Baç, M. & Gürsoy, Y. (2010). Is there a Europeanization of Turkish foreign policy? An addendum to the literature on EU candidates. Turkish Studies, 11(3), 405-427. https://doi.org/10.1080/14683849.2010.506734
• Oğuzlu, T. & Han, A. K. (2023). Making sense of Turkey’s foreign policy from the perspective of neorealism. Uluslararası İlişkiler Dergisi, 20(78), 59-77. https://doi.org/10.33458/uidergisi.1284178.
• Oran, B. (2008). Batı bloku ekseninde Türkiye. (Ed.) Oran B. Türk dış politikası Cilt 1 (1919-1980) içinde (ss. 477-498.) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Overholt, W. H. (2011). Asya, Amerika ve jeopolitiğin dönüşümü (Çev. Fatih Tokatlı). İstanbul: Efil Yayınları. Özcan, G. & Balta, E. & Beşgül, B. Giriş. (Der). Özcan G., Balta E. & Beşgül B. Kuşku ile komşuluk: Türkiye ve Rusya ilişkilerinde değişen dinamikler içinde. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özkan, B. (2017). 1945 Türkiye-SSCB krizi: Dış politikada kurucu mitin inşası. (Der.) Özcan G., Balta E. & Beşgül B. Kuşku ile komşuluk: Türkiye ve Rusya ilişkilerinde değişen dinamikler içinde (ss. 55-78) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Paker, E. B. (2012). Küresel güvenlik kompleksi: Uluslararası siyaset ve güvenlik. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Putnam, R. D. (1988). Diplomacy and the logic of two level games. International Organization. 2(3), 427-460. Ripsman, N. M., Taliaferro, J. W., & Lobell, S. E. (2016). Neoclassical realist theory of international politics. Oxford University Press.
• Rose, G. (1998). Neoclassical realism and theories of foreign policy. World politics, 51(1), 144-172.
• Roseneau, J. N. (1969). Linkage politics: Essays on the convergence of national and international systems. Free Press
• Sander, O. (2021) Siyasi Tarih. Ankara: Metis Yayınları.
• Sarınay, Y. (1996). Atatürk’ün Hatay politikası. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 12(34), 3-65.
• Saygı, T. (2015). Lozan Antlaşması’nda Musul sorunu ve Hatay meselesi. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 5(10), 157-174. https://doi.org/10.17828/yasbed.70620.
• Smith, N. R. (2018). Can neoclassical realism become a genuine theory of international relations?. The Journal of Politics, 80(2), 742-749 https://doi.org/10.1086/696882.
• Sönmezoğlu, F. (2006). İkinci Dünya Savaşı’ndan günümüze Türk dış politikası. İstanbul: Der Yayınları.
• Sönmezoğlu, F. (2011). İki savaş sırası ve arasında Türk dış politikası. İstanbul: Der Yayınları.
• Sönmezoğlu, F. (2014). Soğuk Savaş sonrası Türk dış politikasının analizi için bir çerçeve. (Der.) Sönmezoğlu F. ve Bayır Ö. E. Dış politika karşılaştırmalı bir bakış içinde. İstanbul: Der Yayınları.
• Şıhmantepe, A. (2019). Türk dış politikasında bir lider: Süleyman Demirel. İstanbul: Cinius Yayınları. The Rise of Multipolarity in International Politics (2021). 10 Eylül 2023 tarihinde https://www.currentaffairsreview.com/the-rise-of-multipolarity-in-international-politics/ adresinden edinilmiştir.
• Toker, M. (1971). Türkiye Üzerinde 1945 Kâbusu. Ankara: Akis Yayınları.
• Tuğtan, M. A. (2022). Türkiye ve değişen dünya düzeni. Panorama, 08.09.2023 tarihinde https://www.uikpanorama.com/blog/2022/10/17/mat2/ adresinden erişilmiştir.
• Tuncer, H. (2008). Atatürkçü dış politika, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Turan, S. & Ertuğrul, S. (2005). A study for Turkeys Bosnia Herzegovina policy in the post-Cold War period. International Symposium on Bosnia and Herzegovina from Past to Present. 28-30 Nisan 2005.
• Ulusoy, K. (2008). The Europeanization of Turkey and its impact on the Cyprus problem. Journal of Southern Europe and The Balkans. 10 (3), 309-329. https://doi.org/10.1080/14613190802493634
• Uslu, A., & Aytekin, A. (2022). Burjuva devriminin ve savaşın belirsiz sınırlarında. Ed. Atılgan, G., Saraçoğlu, C., Uslu, A. Osmanlı’dan günümüze Türkiye’de siyasal hayat. (s. 89-193) İstanbul: Yordam Kitap.
• Üçbaş, Ü. (2020). Neoklasik realizm ve Türkiye’de dış politikanın süreçsel analizi. [Doktora tezi], İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Waltz, K. (1979). Theory of International Politics. McGraw-Hill Publishing.
• Wohlfort, W. C. (2022). Polarity and international order: Past and future. Polarity. Græger N. ve diğerleri. International Relations: Past, Present, Future (411-424). Cham: Springer International Publishing.
• Yahuda, M. B. (2019). The international politics of the Asia-Pasific. London: Routhledge.
• Yılmaz, M. E. (2008). The new world order: An outline of the post-Cold War era. Alternatives, 7(4), 44-58.
• Yılmaz, S. (2015). Neoklasik realizm: İlerletici mi yozlaştırıcı mı? Lakatosyan bir değerlendirme. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (46), 1-18.
• Yılmaz, S. (2021). A government devoid of strong leadership: A neoclassical realist explanation of Turkey’s Iraq war decision in 2003. All-Azimuth, 10(2), 197-212.
• Zakaria, F. (2009). Post American world and the rise of the rest. Penguin Books.