CUMHURİYETİN 100. YILINDA TÜRK SİVİL HAVAYOLU TAŞIMACILIĞININ REKABET DİNAMİKLERİNİN DÖNEMSEL ANALİZİ

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 23, 496 - 522, 31.12.2023

Mehmet Yaşar , Ender Gerede

https://doi.org/10.58884/akademik-hassasiyetler.1349811

Öz

Bu araştırmanın amacı cumhuriyet tarihi içerisinde Türk sivil havayolu taşımacılığının gelişimini rekabetçi dinamikler bağlamında değerlendirmektir. Araştırma kapsamında 100 yıllık cumhuriyet tarihi Türk sivil havacılığını etkileyen önemli olaylar milat kabul edilerek çeşitli dönemlere ayrılmıştır. Araştırmada arşiv kaynaklara, günümüz sektör raporlarına başvurulmuş ve bulgular geniş kapsamlı literatür taraması ile desteklenmiştir. Araştırma sonuçları erken dönem cumhuriyet yıllarında henüz gelişim aşamasında olan Türk sivil havacılığında rekabetin dinamiklerini oluşturan az sayıda unsurun varlığına işaret etmektedir. Bu dönemde ilk olarak yabancı havayolu işletmeleri elde etmeye çalıştıkları imtiyazlar yoluyla pazara giriş yapmaya çalışmışlardır. 1930’lu yıllarda daha sonraları Türk Hava Yolları markası altında faaliyetlerini sürdüren Hava Yolları Devlet İşletme İdaresi kurulmuş ve 1980’lere gelinceye kadar ufak girişimler dışında THY tek başına varlığını devam ettirmiştir. Bu durum Türk sivil havayolu taşımacılığının tekelci bir yapıda devam etmesine neden olmuştur. 1983 ve 2003 serbestleşme hareketleri ile birlikte rekabetin doğası değişime uğramış ve havayolu işletmesi sayısı artarak sektörün rekabetçi dinamiklerinin geliştiği dönem başlamıştır. Araştırma cumhuriyet tarihi içerisinde Türk sivil havayolu taşımacılığının rekabetçi dinamiklerini sistematik bir biçimde sunması açısından önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Rekabet, Havayolu Taşımacılığı, Cumhuriyet Tarihi, Rekabet Dinamikleri

PERIODIC ANALYSIS OF THE COMPETITIVE DYNAMICS OF TURKISH CIVIL AVIATION IN THE 100TH ANNIVERSARY OF THE TURKISH REPUBLIC

Öz

The aim of this study is to evaluate the development of Turkish civil aviation in the context of competitive dynamics. The research divides the 100-year history of the Republic into different periods, taking as milestones the major events affecting Turkish civil aviation. The research was based on archival sources, recent industry reports and supported by an extensive literature review. The results of the research indicate the existence of a small number of factors that constitute the dynamics of competition in Turkish civil aviation, which was still in its developmental stage in the early years of the Turkish Republic. During this period, foreign airlines first tried to enter the market through concessions. In the 1930s, the Turkish Airlines State Management Administration (THY) was established, which later continued its activities under the Turkish Airlines brand, and THY continued to exist on its own, except for small initiatives, until the 1980s. This situation led to the continuation of Turkish civil aviation in a monopolistic structure. With the liberalisation movements of 1983 and 2003, the nature of competition changed, the number of airlines increased and the competitive dynamics of the sector started to develop. The research is important in terms of presenting the competitive dynamics of Turkish civil air transport in a systematic way within the history of the Turkish Republic.

Anahtar Kelimeler

Competition, Airline Transportation, History of Turkish Republic, Competitive Dynamics

Kaynakça

• Airporthaber. (2008, April). Anadolujet haberleri. Retrieved on 2023, October 7 from https://www.airporthaber.com/arama/?keyword=Anadolujet&cat=&p=29
• Albers, S. and Heuermann, C. (2013). Competitive dynamics across industries: An analysis of inter-industry competition in German passenger transportation. Schmalenbach Business Review, 65(4), 431-453. https://doi.org/10.1007/BF03396865
• Avci, C. and Ates, S. S., (2022). The effects of airport slot allocation method on competition: Empirical analysis of competition through slots at JFK International Airport. Research Journal of Business and Management (RJBM), 9(3), 114-121. https://doi.org/10.17261/pressacademia.2022.1623
• Aydın, A. F. (2011). Tayyareden-uçağa; milli hava sanayinin kuruluşunda Türk halkının yaptığı bağışlar. Karadeniz Araştırmaları, (31), 51-84.
• Baum, J. A. and Korn, H. J. 1996. Competitive dynamics of interfirm rivalry. Academy of Management Journal, 39, 255-255.
• Baum, J. A. and Korn, H. J. (1999). Dynamics of dyadic competitive interaction. Strategic Management Journal, 20, 251-278. https://doi.org/10.1002/(SICI)1097-0266(199903)20:3<251::AID-SMJ23>3.0.CO;2-H
• BBN. (2023, October). About BBN airlines. Retrieved on 2023, October 10 from https://bbnairlines.aero/
• BCA (Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi). (1947). Ankara-İstanbul-Atina hava seferlerine başlanacağı. (61- 410-41,10.03.1947).
• Bocutoğlu, E. and Dinçaslan, M. (2014). 1925-1950 döneminde Türk havacılık endüstrisi ve Ikinci Dünya Savaşi sonrasi konjonktürün Türk havacılık endüstrisine etkileri. KTÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 7, 157-173.
• Brandenburger, A. M. and Nalebuff, B. J. 1996. Co-opetition. New York: Currency Doubleday.
• Brown, J. H. (2014). Jimmy Carter, Alfred Kahn, and airline deregulation: Anatomy of a policy success. The Independent Review, 19(1), 85-99.
• Button, K. (2001). Deregulation and liberalization of European air transport markets. Innovation: The European Journal of Social Science Research, 14(3), 255-275. https://doi.org/10.1080/13511610120102619
• Chen, M. J. (1996). Competitor analysis and interfirm rivalry: Toward a theoretical integration. Academy of Management Review, 21(1), 100-134.
• Chen, M. J. and Hambrick, D. C. (1995). Speed, stealth, and selective attack: How small firms differ from large firms in competitive behavior. Academy of Management Journal, 38(2), 453-482. https://doi.org/10.5465/256688
• Chen, M.-J. and MacMillan, I. C. (1992). Nonresponse and delayed response to competitive moves: The roles of competitor dependence and action irreversibility. Academy of Management Journal, 35(3), 539-570. https://doi.org/10.2307/256486
• Chen, M. J. and Miller, D. (1994). Competitive attack, retaliation and performance: an expectancy‐valence framework. Strategic Management Journal, 15(2), 85-102. https://doi.org/10.1002/smj.4250150202
• Chen, M. and Miller, D. (2012). Competitive dynamics: themes, trends, and a prospective research platform. Academy of Management Annals, 6(1), 135-210. https://doi.org/10.1080/19416520.2012.660762
• Chen, M.-J., Smith, K. G. and Grimm, C. M. (1992). Action characteristics as predictors of competitive responses. Management Science, 38(3), 439-455.
• Çetin, T. and Benk, S. (2011). Regulation, deregulation, and competition in the Turkish airline industry. In Tamer Ç. and Fuat O. (Ed.), Political economy of regulation in Turkey, New York: Springer.
• DHMİ. (2020, May). Hakkımızda. Retrieved on May 5 from https://www.dhmi.gov.tr/Sayfalar/hakkimizda.aspx
• DHMİ. (2022). Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü 2022 Havayolu Sektör Raporu. Ankara: DHMİ.
• Doganis, R. (2006). The airline business in the twenty-first century. London: Routledge.
• Erdemli, M. G. (2011). Dünden bugüne Türk havacılık tarihi ve Eskişehir. [Master thesis]. Eskişehir Osmangazi University.
• Evans, W. N. and Kessides, I. N. (1994). Living by the 'Golden Rule': multimarket contact in the U.S. airline industry. The Quarterly Journal of Economics, 109(2), 341-366. https://doi.org/10.2307/2118466
• Freeman, J., Carroll, G. R. and Hannan, M. T. (1983). The liability of newness: Age dependence in organizational death rates. American Sociological Review, 48, 692-710. https://doi.org/10.2307/2094928
• Gerede, E. (2010). The evolution of Turkish air transport industry: Significant developments and the impacts of 1983 liberalization. Journal of Management and Economics, 17(2), 63-91.
• Gerede, E. (2011). Türkiye’deki havayolu taşımacılığına ilişkin ekonomik düzenlemelerin havayolu işletmelerine etkisinin değerlendirilmesi. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), 505-537.
• Gerede, E. (2015). Uluslararası havayolu taşımacılığında liberalleşme süreci. In E. Gerede (Ed.), Havayolu taşımacılığı ve ekonomik düzenlemeler teori ve Türkiye uygulamasi (pp. 99-117). Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Gerede, E. and Orhan, G. (2015). Türk Havayolu Taşımacılığındaki Ekonomik Düzenlemelerin Gelişim Süreci. E. Gerede içinde, Havayolu Taşımacılığı ve Ekonomik Düzenlemeler Teori ve Türkiye Uygulaması (s. 163-208). Ankara: Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Gimeno, J. and Woo, C. Y. (1996). Hypercompetition in a multimarket environment: The role of strategic similarity and multimarket contact in competitive de-escalation. Organization science, 7(3), 322-341. https://doi.org/10.1287/orsc.7.3.322
• Goetz, A. R. and Vowles, T. M. (2009). The good, the bad, and the ugly: 30 years of US airline deregulation. Journal of Transport Geography, 17(4), 251-263. https://doi.org/10.1016/j.jtrangeo.2009.02.012
• Gülten, Z. (2011, 8-10 Şubat). Havacılık tarihinde Yeşilköy [Bildiri sunumu]. Uluslararası Tarih Sempozyumu, Genel Kurmay Başkanlığı, Türk Hava Kuvvetleri Komutanlığı, Ankara.
• Gündüz, E. (2013). The competitive tension as a moderator for strategic innovation. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 99, 553-561. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2013.10.525
• Gündüz, E. and Semerciöz, F. (2012). The relation between competitive tension and strategic innovation. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 58, 29-39. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2012.09.975
• Güneşşen, N. M. (2003). Cumhuriyetten günümüze Türk kara havacılığı. [Master thesis]. Hacettepe University.
• Haytoğlu, E. (2018). Cumhuriyetin ilk yıllarında ticari havayolu taşımacılığında imtiyazli ilk şirket: Aero Espresso Italiana (1924-1935). Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (CTAD), 14(28), 75-109.
• Hürkuş, V. (2016). Bir tayyarecinin anıları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• İzer, D. A. (2002). Air transportation policy of European Union and Turkey. [Master thesis]. Marmara University.
• Karacagil, Ö. K. and Çıtır, S. (2023). Türkiye’de sivil havacılık ve Lufthansa şirketinin faaliyetleri (1928-1933). Avrasya İncelemeleri Dergisi, 12(1), 19-49. https://doi.org/10.26650/jes.2023.002
• Kiracı, K., Yaşar, M., Kayhan, S. and Ustaömer, T. C. (2017). Türkiye iç hat hava taşımacılığı üzerine Herfindahl-Hirshman endeksi ve CRm yoğunlaşma oranı analizi ile piyasa yoğunlaşmasının tespit edilmesi. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(3), 687-704. https://doi.org/10.21547/jss.287910
• Kline, S. (2002). Türk havacılık kronolojisi. Ankara: Havaş Yayınları.
• Korul, V. and Küçükönal, H. (2003). Türk sivil havacilik sisteminin yapısal analizi. Ege Akademik Bakış Dergisi, 3(1), 24-38.
• Kozlu, C. (2009). Bulutların üstüne tirmanirken: THY, bir dönüşüm öyküsü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Kurt, E. (2017). Türk havacılarının millî mücadeleye katilma girişimi: Maltepe firarı (7 Haziran 1920). Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi (60), 119-142.
• MGA. (2023, October). Our company. Retrived on 2023, Ocotber 10 from https://mga.aero/our-company
• Miller, D. and Chen, M. J. (1996). Nonconformity in competitive repertoires: A sociological view of markets. Social Forces, 74(4), 1209-1234. https://doi.org/10.2307/2580349
• Nergiz, A. (2008). Türkiye’de sivil havacılığın gelişimi ve THY. [Master thesis]. Marmara University.
• Nergiz, A. (2018). Türkiye’de sivil havacılığın kuruluş yıllarında yabancı havayolu şirketleri ve ortaklık girişimleri, Efil Journal of Economic Journal, 1(3), 108-121.
• Orhan, G. and Gerede, E. (2013). A study of the strategic responses of Turkish airline companies to the deregulation in Turkey. Journal of Management Research, 5(4), 34-63. https://doi.org/10.5296/jmr.v5i4.4201
• Oum, T. H. (1998). Overview of regulatory changes in international air transport and Asian strategies towards the US open skies initiatives. Journal of Air Transport Management, 4(3), 127-134. https://doi.org/10.1016/s0969-6997(98)00021-0
• Özsoy, G. (2010). Türk havayolu işletmelerinin 2003 iç hat serbestleşmesine verdikleri stratejik tepkiler. [Master thesis]. Anadolu University.
• Pegasus. (2023, October). Dünden bugüne Pegasus. Retrieved on 2023, October 10 from https://www.pegasusyatirimciiliskileri.com/tr/hakkimizda/dunden-bugune-pegasus
• Sarıbaş, H. and Tekiner, I. (2015). Türkiye sivil havacılık sektöründe yoğunlaşma. Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar Dergisi, 52(610), 21-33.
• SHGM. (2022). Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Faaliyet Raporu 2022. Ankara: SHGM.
• Smith, K. G., Grimm, C. M. and Gannon, M. J. 1992. Dynamics of competitive strategy. Newbury Park, CA: Sage Publications.
• Seet, C. (2022). Airline Startup: Southwind Begins Operations in Georgia. https://simpleflying.com/southwind-airlines-georgia-launch/
• Sonmez, R. and Eroglu, U. (2017). Firmalar arası rekabetçi etkileşim: Rekabetçi hamlelerin özellikleri ve misilleme arasındaki ilişki. Journal of Management Research, 13(4), 1-69.
• Sönmez, R. and Eroğlu, U. (2021). Havayolu sektöründe rekabetçi hamlelerin belirlenmesi: Sektöre özgü bir tipoloji önerisi. Ege Stratejik Araştırmalar Dergisi, 12(1), 52-69.
• Stemler, S. E. (2015). Content analysis. Emerging trends in the social and behavioral sciences: An Interdisciplinary, Searchable, and Linkable Resource, 1-14.
• Sun Express. (2023, October). 30 yılda Sun Express. Retrieved on 2023, October 10 from https://30years.sunexpress.com/tr/sunexpress-tarihi/
• Taşkesen, G. (2006). Türk Havacılık Tarihine Eleştirel Yaklaşım. [Doctoral thesis]. İnönü University.
• Tsai, W. 2002. Social structure of ‘coopetition’ within a multiunit organization: Coordination, competition, and intra-organizational knowledge sharing. Organization Science, 13, 179-190. https://doi.org/10.1287/orsc.13.2.179.536
• Tümer, M., Aghaei, I., Eddine, Y. and Öney, E. (2019). The impact of traditional and social media marketing on customers’ brand trust and purchase intentions in the Turkish airline market. Journal of Research in Emerging Markets, 4(1), 55-68. https://doi.org/10.30585/jrems.v1i4.344
• Türk Hava Yolları. (1983). Dünden Bugüne Türk Hava Yolları (1933-1983). İstanbul: Cem Offset.
• Türk Hava Yolları. (2009). 75. Yılında Türk Hava Yolları 1933-2008. İstanbul: Kesişim Yayıncılık.
• Ültay, E., Akyurt, H. and Ültay, N. (2021). Sosyal bilimlerde betimsel içerik analizi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, (10), 188-201.
• Yalçın, O. (2012). Kuruluşundan günümüze Türk Hava Kurumu. Gazi Akademik Bakış, (11), 267-292.
• Yalçınkaya, A. (2019). Türk havayolu taşımacılığı sektörünün tarihsel gelişimi ve devlet müdahaleleri. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 15(29), 405-442.
• Yaşar, M. (2017). Analysis of the competition between transportation modes from the perspective of competitive dynamics: a study on Ankara-Istanbul transportation line. The International Journal of Transport and Logistics, 17(42), 9-19.
• Yaşar, M. and Gerede, E. (2018). Türkiye havayolu iç hat şehir çiftlerindeki pazar yapılarının piyasa yoğunlaşması ölçütleri ile belirlenmesi. Journal of Management and Economics, 25(1), 171-197. https://doi.org/10.18657/yonveek.332119
• Yaşar, M. and Gerede, E. (2020). Identification of factors affecting competitive tension in the domestic air transport market in Turkey. International Journal of Management and Economics, 56(2), 118-139. https://doi.org/10.2478/ijme-2020-0009
• Yurtoğlu, N. (2016). Sivil havacılık sektörü içerisinde yer alan Türk Hava Yollarının tarihi gelişimi (1933-1960). Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 12(23), 303-336.
• Yusufoğlu, N. T. and Pilehvarian, N. K. (2017). Beşiktaş tayyare fabrikasi (1936-1943). Megaron, 12(2), 249-262. doi:10.5505/megaron.2017.87004
• Zahra, S., Sapienza, H. and Davidsson, P. (2006). Entrepreneurship and dynamic capabilities: a review, model and research agenda*. Journal of Management Studies, 43(4), 917-955. https://doi.org/10.1111/j.1467-6486.2006.00616.x