BİR DEĞİŞİM SÜRECİ BAĞLAMINDA TÜRK TARİHYAZIMI VE III. TÜRK TARİH KONGRESİ

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 25, 483 - 499, 24.08.2024

Can Tankut Esmen

https://doi.org/10.58884/akademik-hassasiyetler.1432861

Öz

İsmet İnönü’nün cumhurbaşkanlığını yürüttüğü ve yazına Millî Şef dönemi olarak geçen devir, Türk siyasi tarihinde olduğu kadar Türk tarih yazıcılığında da özel bir yere sahiptir. Atatürk döneminden miras kalan Türk Tarih Tezi’nin, dönüşüme uğrayarak gelecek yıllarda hâkim paradigma haline gelen Türk-İslam sentezine evrildiği süreçte, bu dönem oldukça önemli bir kavşak noktası olmuştur. Tek parti yıllarının tamamında, siyaset tarih ilişkisi bağlamında düzenlenen tarih kongrelerinin öncü rol oynadığını söylemek mümkündür. Bu bağlamda, III. Türk Tarih Kongresi de; Atatürk döneminden İnönü dönemine geçişi anlamlandırmak adına dikkate alınması gereken bir araştırma nesnesidir. Öyle ki, bu kongrede Türk tarihçiliğinin yukarıda işaret edilen biçimde bir değişimin ilk izlekleri bulunmaktadır. Söz konusu çalışma, seyrinde her ne kadar betimleyici bir dil hâkim olsa da söz konusu tarih kongresinin bu minvaldeki öneminin altını çizmeyi amaçlamaktadır. Böylesi bir çalışmaya girişmede, konunun yazında benzer biçimde ele alınmamış olması da bir diğer gerekçedir. Kongre, yayınlanan tutanaklar ve gazete haberleri merkeze alınarak incelenmiştir. Kongrenin seyri ve başlıca tartışmalar ortaya konmuştur. Kongrenin, 1932’deki Birinci ve 1937’deki İkinci Kongrelere kıyasla önemli bir kopuşu/dönüşümü simgelemesi itibarıyla Türk Tarih Tezi ve ortaya koyduğu tarih paradigması sonrası akademik tarihçiliğinin ilk büyük tarih kongresi olarak ifade edilmesi, çalışmanın ulaştığı en önemli neticedir.

Anahtar Kelimeler

İnönü Dönemi, III. Türk Tarih Kongresi, Tarihyazımı

TURKISH HISTORIOGRAPHY IN THE CONTEXT OF A PROCESS OF CHANGE AND III. TURKISH HISTORY CONGRESS

Öz

The period in which İsmet İnönü was president and known as the National Chief period in the literature has a special place in Turkish historiography as well
as in Turkish political history. This period was a very important junction point in the process where the Turkish history thesis inherited from the Atatürk period
transformed into the Turkish-Islamic synthesis that became the dominant paradigm in the coming years. It is possible to say that throughout the single-party years, history congresses held in the context of the relationship between politics and history played a leading role. In this context, III. Turkish History Congress also; It s a research object that should be taken into account to make sense of the transition from the Atatürk period to the İnönü period. So much so that, in this Congress, there are the first traces of a change in Turkish historiography as mentioned above. The study in question aims to underline the importance of the History Congress in this regard, even though descriptive language dominates its course. Another reason for undertaking such a study is that the subject has not been addressed similarly in the literature. The congress was examined by focusing on published minutes and newspaper news. The course of the congress and the main discussions are presented. The most important conclusion of the study is that the congress is the first major history congress of academic historiography after the Turkish History Thesis and the history paradigm it put forward, as it symbolizes a significant break/transformation compared to the First Congress in 1932 and the Second Congress in 1937.

Anahtar Kelimeler

İnönü Age, III. Turkish History Congress, Historiography

Kaynakça

• Akbayrak, H. (2021). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e tarih yazımı. Kitabevi Yayıncılık.
• Akıncı, A. (2013). Türk İslam sentezinde tarih ve kimlik. Ekin Basım Dağıtım.
• ATAM. (1997). Atatürk’ün söylev demeçleri I-III. Atatürk Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Baykara, T. (1989). Zeki Velidi Togan. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Copeaux, E. (2006). Türk tarih tezinden Türk İslam sentezine. İletişim Yayınları.
• Ersanlı, B. (2013). İktidar ve tarih. İletişim Yayınları.
• Esmen, C. T. (2021). Tarihyazımında ideoloji ve pratikleri. Yeni İnsan Yayınları.
• Esmen, C. T. (2016). Tek parti dönemi tarihçiliğinde Avrupa Hunları. Berikan Yayınları.
• Eyice, S. (1968). Atatürk'ün Büyük Bir Tarih Yazdırma Teşebbüsü: Türk Tarihinin Ana Hatları Türk Tarihinin Ana Hatları. Belleten, 32(128), 509-526.
• Günaltay, Ş. (1938). Türk Tarih Tezi Hakkındaki İntikatların Mahiyeti ve Tezin Kat'i Zaferi. Belleten, 2(7-8), 337-365.
• İğdemir, U. (1944). III. Türk Tarih Kongresi, Belleten, 8 (29), 1-4.
• İnalcık H., Yediyıldız, B. (2002) Türkiye’de Osmanlı Araştırmaları, I. Modern Tarihçiliğin Kurucuları. [Bildiri Sunumu]. XIII. Türk Tarih Kongresi, Ankara.
• İnan, A. (2014). Atatürk Hakkında Hatıralar Belgeler. İş Bankası Kültür Yayınları.
• İnan, A. (1971). Türk Tarih Kurumu 40 Yaşında. Belleten, 35(140), 519-529.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (2004). Yaban, İletişim Yayınları.
• Oral, M. (2006) Türkiye’de romantik tarihçilik 1910-1940. Asil Yayıncılık.
• Oral, M, (2015). Türk ulusunun inşası ortak tarih söylemi. Yeni İnsan Yayınevi.
• Oral, M. (2017). Zeki Velidi Togan’ın Darülfünun’da istifasının nedenleri. Acar S. (Ed.), Zeki Velidi Togan içinde (s. 315-322). Akçağ Yayınları.
• Sönmez, Erdem. (2008). Annales okulu ve Türkiye’de tarihyazımı. Daktylos Yayınevi.
• Taştan, Yahya Kemal. (2017). Balkan Savaşları ve Türk millîyetçiliğinin doğuşu. Ötüken Neşriyat.
• Toprak, Zafer. (2015). Darwin’den Dersim’e Cumhuriyet ve antropoloji. Doğan Kitap.
• TTK. (2010). III. Türk Tarih Kongresi Kongreye Sunulan Tebliğler. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• TTK. (2018). IV. Türk Tarih Kongresi Kongreye Sunulan Tebliğler. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Hasan Ali Yücel diyor ki. (1943. Kasım 16). Cumhuriyet.
• İlk Milli Tarih Kongresi Dün Açıldı. (1932. Temmuz 3). Cumhuriyet.
• Tarih Kongresi Dağıldı. (1943. Kasım 20). Cumhuriyet.
• Tarih Kongresinde İkinci Gün. (1932. Temmuz 4). Cumhuriyet.
• Tarih Kongresi Milli Şefin Huzur ile Bugün Ankara’da Toplanıyor. (1943. Kasım 15). Cumhuriyet.
• Zeli Velidi Bey İstifa Etti. (1932. Temmuz 14). Cumhuriyet.
• Zeki Velidi Bey Geldi. (1932. Temmuz 18). Cumhuriyet.
• Yarın: Reşid Galip Beyin Zeki Beye Cevabı. (1932. Temmuz 19). Cumhuriyet.