Niyazi Berkes: His Life, Works and Views on Ottoman-Turkish Modernization

Yıl 2021, , 107 - 124, 08.12.2021

İbrahim Kumek

https://doi.org/10.53507/akademikdusunce.884071

Öz

This study focuses on the role and importance of Niyazi Berkes, who made important contributions to the history of Turkish thought in Ottoman-Turkish modernization literature. Considering the nature of Berkes' works, the environment he is affected by and the political currents he influenced are examined. His understanding of the philosophy of science and the methods he uses are explained. Common themes in his works are determined as Ottoman state-society structure, secularization, Westernization and religionstate relations. The "Eastern despotism" approach he used while analyzing the Ottoman state-society structure, and the dynamics of secularization, which he saw as the core of modernization, are examined. In the study, it is aimed to reveal the contributions of Berkes to the history of political thoughts within the framework of his analysis and interpretation of the crises in Ottoman-Turkish modernization. While Berkes' thoughts were examined through primary sources, especially books, secondary sources about him were also taken into consideration.

Anahtar Kelimeler

Eastern Despotism, Niyazi Berkes, Ottoman-Turkish Modernization

NİYAZİ BERKES: YAŞAMI, ESERLERİ VE OSMANLI-TÜRK MODERNLEŞMESİ ÜZERİNE GÖRÜŞLERİ

Öz

Bu çalışmada, Türkiye düşünce tarihine önemli katkılar sunan Niyazi Berkes (1908-1988)’in Osmanlı-Türk modernleşmesi yazınındaki yeri ve önemine odaklanılmaktadır. Berkes’in yapıtlarının niteliği ve görüşleri dikkate alınarak etkilendiği çevre ve etkilediği siyasal akımlar incelenmektedir. Onun bilim felsefesi anlayışı ve kullandığı metotlar açıklanmaktadır. Çalışmalarındaki ortak temalar, Osmanlı devlet-toplum yapısı, çağdaşlaşma, Batılılaşma ve din-devlet ilişkileri olarak belirlenmiştir. Osmanlı devlet-toplum yapısını analiz ederken kullandığı “Doğu despotizmi” yaklaşımı ve çağdaşlaşmanın özü olarak gördüğü sekülerleşme dinamiği irdelenmektedir. Çalışmada, Berkes’in Osmanlı-Türk modernleşmesindeki krizler üzerine çözümlemeleri ve yorumları çerçevesinde siyasal düşünceler tarihine olan katkıları ortaya konmak hedeflenmektedir. Berkes’in düşünceleri bilhassa telif eserleri olmak üzere birincil kaynaklar üzerinden incelenirken, onun hakkında yapılmış ikincil kaynaklar da dikkate alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Batılılaşma, Çağdaşlaşma, Doğu Despotizmi, Niyazi Berkes, Osmanlı-Türk Modernleşmesi, Secularization, Westernization

Kaynakça

• Adanır, O. (2000). Türkiye’de ‘Özgün Bir Tarih Felsefesi’ Anlayışı Öncülerinden Niyazi Berkes Üzerine Notlar. İsmail Bozkurt (Yay.Haz.). İz Bırakmış Kıbrıslı Türkler 1. Sempozyumu: Niyazi Berkes: 21-23 Nisan 1999 içinde (s. 115-126). Gazimağusa, KKTC: Doğu Akdeniz Üniversitesi Kıbrıs Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Aktar, A. (2000). Niyazi Berkes’in “Turkiye’de Çağdaşlaşma” Kitabını Yeniden Okumak. İsmail Bozkurt (Yay.Haz.). İz Bırakmış Kıbrıslı Türkler 1. Sempozyumu: Niyazi Berkes: 21-23 Nisan 1999 içinde (s. 59-69). Gazimağusa, KKTC: Doğu Akdeniz Üniversitesi Kıbrıs Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Aral, F. (2000). Niyazi Berkes’in Düşünce Dünyası ve Eserleri. İsmail Bozkurt (Yay.Haz.). İz Bırakmış Kıbrıslı Türkler 1. Sempozyumu: Niyazi Berkes: 21-23 Nisan 1999 içinde (s. 107-113). Gazimağusa, KKTC: Doğu Akdeniz Üniversitesi Kıbrıs Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Berkes, F. (2000). Niyazi Berkes ve Mediha Berkes’in 1940’lı Yıllarda Ankara Köylerinde Yaptıkları Sosyolojik Araştırmalar. İsmail Bozkurt (Yay.Haz.). İz Bırakmış Kıbrıslı Türkler 1. Sempozyumu: Niyazi Berkes: 21-23 Nisan 1999 içinde (s. 1-7). Gazimağusa, KKTC: Doğu Akdeniz Üniversitesi Kıbrıs Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Berkes, N. (1942a). Bazı Ankara Köyleri Üzerinde Bir Araştırma. Ankara: Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Felsefe Enstitüsü Neşriyatı.
• Berkes, N. (1942b). Propaganda Nedir?. Ankara: Recep Ulusoğlu Basımevi.
• Berkes, N. (1946). Siyasî Partiler. İstanbul: Yurt ve Dünya Yayınları.
• Berkes, N. (1954). Ziya Gökalp: his contribution to Turkish nationalism. The Middle East Journal, 375-390.
• Berkes, N. (1969a). Arap Dünyasında İslamiyet, Milliyetçilik ve Sosyalizm. İstanbul: Köprü Yayınları.
• Berkes, N. (1969b). 100 Soruda Türkiye İktisat Tarihi-I. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Berkes, N. (1970). 100 Soruda Türkiye İktisat Tarihi-II. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Berkes, N. (1975a). Türk Düşününde Batı Sorunu. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Berkes, N. (1975b). İslâmlık, Ulusçuluk, Sosyalizm (Arap Ülkelerinde Gördüklerim Üzerine Düşünceler). (2.b.). Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Berkes, N. (1976). Asya Mektupları (Gezi, İzlenimler, Eleştiriler). İstanbul: Çağdaş Yayınları.
• Berkes, N. (1982). Atatürk ve Devrimler. İstanbul: Adam Yayıncılık.
• Berkes, N. (1984). Teokrasi ve Laiklik. İstanbul: Adam Yayıncılık.
• Berkes, N. (1985). Felsefe ve Toplumbilim Yazıları. İstanbul: Adam Yayıncılık.
• Berkes, N. (1997). Unutulan Yıllar. Ruşen Sezer (Yay.Haz.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Berkes, N. (2016). Türkiye’de Çağdaşlaşma. (23. bs.). Ahmet Kuyaş (Yay.Haz.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Coşkun, İ. (2012). Niyazi Berkes Üzerine. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 3(2), 49-86.
• Çetik, M. (2000). Niyazi Berkes’in Türkiye’deki Meslek Hayatı ve Üniversiteden Atılması. İsmail Bozkurt (Yay.Haz.). İz Bırakmış Kıbrıslı Türkler 1. Sempozyumu: Niyazi Berkes: 21-23 Nisan 1999 içinde (s. 71-83). Gazimağusa, KKTC: Doğu Akdeniz Üniversitesi Kıbrıs Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Dinçsahin, Ş. (2015). State and intellectuals in Turkey: The life and times of Niyazi Berkes, 1908–1988. Lanham: Lexington Books.
• Ismael, T. Y. ve Ismael, J. S. (2000). Professor Dr. Niyazi Berkes The Professor, The Academic Activist And His Thoughts: The Canadian Period - A Personal Reflection. İsmail Bozkurt (Yay.Haz.). İz Bırakmış Kıbrıslı Türkler 1. Sempozyumu: Niyazi Berkes: 21-23 Nisan 1999 içinde (s. 19-29). Gazimağusa, KKTC: Doğu Akdeniz Üniversitesi Kıbrıs Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Kayalı, K. (2000). Niyazi Berkes Ya Da İyimserlikten Kötümserliğe Sürüklenmesine Karşın Düşünsel Tercihinde Israrlı Bir Entellektüelin Portresi. İsmail Bozkurt (Yay.Haz.). İz Bırakmış Kıbrıslı Türkler 1. Sempozyumu: Niyazi Berkes: 21-23 Nisan 1999 içinde (s. 97-106). Gazimağusa, KKTC: Doğu Akdeniz Üniversitesi Kıbrıs Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Kongar, E. (2000). Niyazi Berkes’de Çağdaşlaşma Kavramı. İsmail Bozkurt (Yay.Haz.). İz Bırakmış Kıbrıslı Türkler 1. Sempozyumu: Niyazi Berkes: 21-23 Nisan 1999 içinde (s. 31-37). Gazimağusa, KKTC: Doğu Akdeniz Üniversitesi Kıbrıs Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Mumcu, U. (1988). Bir uzun yürüyüş (Behice Boran ile Söyleşi). İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Özlem, D. (2000). Niyazi Berkes’in Bilim Anlayışı. İsmail Bozkurt (Yay.Haz.). İz Bırakmış Kıbrıslı Türkler 1. Sempozyumu: Niyazi Berkes: 21-23 Nisan 1999 içinde (s. 135-149). Gazimağusa, KKTC: Doğu Akdeniz Üniversitesi Kıbrıs Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Pamuk, Ş. (1989). Niyazi Berkes ve İktisat Tarihi. Toplum ve Bilim. 45, 15-16.