II. Meşrutiyet ve Tek Partili Dönem İçerisinde Askeri ve Siyasi Bürokraside Tasfiyelere Dair Bir Değerlendirme: Heyet-i Mahsusalar Örneği

Yıl 2021, Sayı: 3, 42 - 59, 29.05.2021

Burak Yüksel

Öz

 Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminden Modern Cumhuriyet’e kadar olan süreç içerisinde iktidar ve muhalefet arasında sert çatışmalar cereyan etmiştir. Öyle ki, bu çatışmalar genellikle iktidarın, siyasî ve askerî bürokrasideki muhalif kadroları tasfiye etmesiyle sonuçlanmıştır. II. Meşrutiyet’in ilanından itibaren sıklıkla gözlemlenen bu tasfiye işlemi, Erken Cumhuriyet döneminin de siyasî rutinlerinden biri olmuştur. Böylece yeni rejimin yöneticileri tarafından zamanla devlet kademelerini ele geçirmek için yürüttüğü mücadele sonucunda, tasfiyeler belirli gerekçelere dayandırılarak sürdürülecektir. Özellikle Millî Mücadele dönemi içerisinde aleyhte çalışanların veya çalıştığı iddia edilen bürokrasideki ayıklamaları yürütmek için Heyet-i Mahsusalar kurulacaktır. Çalışmanın temel amacı iktidar-muhalefet çatışmalarının siyasî ve askerî bürokraside yapılan tasfiyelere nasıl dayanak sunduğunu ve bu konuda tasfiyelerin, Heyet-i Mahsusalar aracılığıyla nasıl gerçekleştirildiğini incelemektir.

Anahtar Kelimeler

Bürokrasi, Heyet-i Mahsusalar, Ali Heyeti, Şura-yı Devlet

An Assessment of the Purges in the Military and Political Bureaucracy during the Second Constitutional and One-party Periods: The Example of Heyet-i Mahsusalar

Öz

ABSTRACT

In the period from the last period of the Ottoman Empire to the Modern Republic, tough conflicts took place between the government and the opposition. So much so that these conflicts generally resulted in the government's elimination of opposition cadres in the political and military bureaucracy. II. This liquidation process, which has been frequently observed since the proclamation of the Constitutional Monarchy, has also been one of the political routines of the Early Republican period. Thus, as a result of the struggle carried out by the administrators of the new regime to seize the state ranks over time, the purges will be continued on certain grounds. Especially during the National Struggle period, Heyet-i Mahsusalar will be established to carry out the cleansing of those working against them or the bureaucracy alleged to be working. The main purpose of the study is to examine how the power-opposition conflicts provide a basis for the purges made in the political and military bureaucracy and how the purges on this issue are carried out through Heyet-i Mahsusalar.

Anahtar Kelimeler

Bureaucracy, Heyet-i Mahsusalar, Ali Heyeti, Şura-yı Devlet

Kaynakça

• Ahmad, Feroz (2017a), Modern Türkiye’nin Oluşumu, Ankara: Kaynak Yayınları.
• Ahmad, Feroz (2017b), İttihat ve Terakki 1908-1914, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Akın, Rıdvan (2015), Türk Siyasal Tarihi 1908-2002, İstanbul: On İki Levha Yayınları.
• Akşin, Sina (2017), Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, Ankara: İmge Kitabevi.
• Berkes, Niyazi (2017), Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Demirel, Ahmet (2015), Birinci Mecliste Muhalefet, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Demirel, Ahmet (2018), Tek Partinin İktidarı Türkiye’de Seçimler ve Siyaset (1923-1946), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Goloğlu, Mahmut (2011), Türkiye Cumhuriyeti 1923, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Heper, Metin (1985), ‘’Bürokrasi’’, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi 2, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Heper, Metin (2018), Türkiye’de Devlet Geleneği, Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Kansu, Aykut (2017), 1908 Devrimi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karpat, Kemal H. (2017), Türk Demokrasi Tarihi, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Koçak, Cemil (2005), Belgelerle Heyet-i Mahsusalar, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Lewis, Bernard (2017), Modern Türkiye’nin Doğuşu, Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Mardin, Şerif (2018), Türk Modernleşmesi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özkan, Asaf (2014), II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Askerî ve Mülkî Bürokraside Tasfiyeler Askerî ve Mülkî Heyet-i Mahsusalar, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Özoğlu, Hakan (2016), Cumhuriyetin Kuruluşunda İktidar Kavgası, İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Sarıhan, Zeki (1993), Kurtuluş Savaş Günlüğü cilt.1, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Turfan, M. Naim (2013), Jön Türklerin Yükselişi, İstanbul: Alfa Yayınları.
• Zürcher, Erik Jan (2018), Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları.