Türkiye Selçuklu Ve Osmanlı Tecrübesinde Gayr-i Müslim Kimliği

Yıl 2007, Cilt: 2 Sayı: 1, 189 - 213, 05.09.2014

Mustafa Demir , Tufan Turan

Öz

İslamiyet’i kabul etmiş olan Türk devletleri, İslam hukukunun gerektirdiği şekilde, Müslüman ve Gayr-i Müslim unsurlara eşit bir şekilde davranarak, onlara, din ve vicdan hürriyeti içerisinde yaşama fırsatı tanımıştır. Selçuklu Devleti ile birlikte Anadolu’da başlayan Türk yönetimi de aynı şekilde İslam hukukunun gereklerini yerine getirerek âdil ve hoşgörülü bir yönetim sergilemiştir. Anadolu’da Türk yönetiminin tesisinden önce Bizans Devleti’nin baskısı ve zulmü ile karşı karşıya olan Gayr-i Müslim topluluklar, bu hoşgörü ortamında Türk yönetimini kabullenmiş ve yaşamlarını refah ve huzur içerisinde sürdürmüşlerdir. Osmanlıların yönetiminde Gayr-i Müslimlere karşı bu adalet anlayışı gelişerek devam etmiştir. Türk yönetiminde din değiştirmeye zorlanmayan, kendi ibadetlerini özgürce yapmalarına izin verilen Hıristiyanlardan bir kısmı, Türklerle aynı sosyal çevrede İslamiyet’i benimseyerek dinlerini değiştirdiler. Bu çalışma ile Türkiye Selçuklu ve Osmanlı devletlerinin adil ve hoşgörülü yönetimi, örnekleriyle incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Gayr-i Müslim, zımmîler, kimlik, Osmanlı, hoşgörü, adalet

Kaynakça

• ABADAN, Yavuz, “Tanzimat Fermanının Tahlili”, Tanzimat I, İstanbul, 1999.
• ABÛ’L-FARAC, Gregory, Abû’l-Farac Tarihi, c. 1, Çev. Ömer Rıza Doğrul, Ankara, 1999.
• AÇIKSES, Erdal, “Osmanlı Eğitim Sisteminin Türk- Ermeni Toplumlarının Birlikte Yaşamalarına Katkısı”, Hoşgörü Toplumunda Ermeniler, c. I1, Kayseri, AKGÜNDÜZ, Ahmet, Osmanlı Kanunnameleri ve Hukukî Tahlilleri 1. Kitap Osmanlı Hukukuna Giriş ve Fatih Devri Kanunnâmeleri, İstanbul, 1990.
• AKSARAYÎ,Kerîmüddin Mahmud-i, Müsâmeretü’l- Ahbâr, çev. Mürsel Öztürk, Ankara, 2000.
• ARNOLD, T. W., İntişar-ı İslam Tarihi, Ankara, 1982.
• Âşık Paşaoğlu Tarihi, Haz: Atsız, İstanbul, 1992.
• BALIVET, Michel, “Açık Kültür ve 14. Yüzyıl Osmanlı Kentlerinde Dinler arası İlişkiler”, Osmanlı Beyliği (1300-1389), ed. Elizabeth A. Zachariadou, İstanbul, 2000
• BAŞAR, Fahameddin, “Osmanlı Devleti’ni Beylikten İmparatorluğa Yükselten Dinamikler”, Tarihte Doğu-Batı Çatışması, Haz. Ertan Eğribel, Ufuk Özcan, İstanbul, 2005.
• BERKES, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul, 1996.
• BOZKURT, Gülnihal, “Osmanlı Devleti ve Gayrimüslimler”, Türklerde İnsani Değerler ve İnsan Hakları Osmanlı İmparatorluğu Dönemi, İstanbul, 1992.
• BOZKURT, Gülnihal, Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu, Ankara, 1996.
• CAHEN, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler, Çev: Yıldız Moron, İstanbul, 1984.
• ÇİÇEK, Kemal, “Osmanlılar ve Zimmiler”, Kıbrıs’tan Kafkasya’ya Osmanlı Dünyası’nda Siyaset, Adalet ve Raiyet, Trabzon, 1998.
• DEMİR, Mustafa, Sivas Şehri Türkiye Selçukluları ve Beylikleri Devrinde, Sakarya, 2005.
• ERCAN, Yavuz, Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler, Ankara, 2001.
• ERDEMİR, Halil, Hatice Erdemir, “Osmanlı Devleti İçerisindeki Hıristiyanlar Ve Yahudiler”, Akademik Araştırmalar Dergisi Osmanlı Özel Sayısı, http://www.academical.org/dergi/makale/yahudi2.htm , 6 Nisan 2007.
• ERDEMİR, Hatice Palaz, “Tarihî Gelişim Sürecinde İnsan Hakları ve Osmanlı Model”i, http://www.academical.org/dergi/MAKALE/9_10sayi/s9erdemir1.htm, /05/2005.
• FAROQHI, Suraiya, Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam, çev: Elif Kılıç, İstanbul, 2000.
• GÜNAY, Ünver, “XV. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Sosyo-Kültürel Yapı, Din ve Değişme”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: , Kayseri, 2003.
• HAMMER, J. Von, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, c. I, ed. Mustafa Güçlükol, İstanbul, 2007.
• İBN BİBİ, El Evamirü’l- Ala’iye Fi’l- Umuri’l- Alaiye (Selçukname I), Haz. Mürsel Öztürk, Ankara, 1996.
• İNALCIK, Halil, “Adaletnameler”, Belgeler, c. II, sayı: 3-4, Ankara, 1967,
• İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğu, Toplum ve Ekonomi, İstanbul, 1996.
• İPŞİRLİ, Mehmet, “Osmanlı’da Mensubiyet ve Kıyafetler”, Osmanlı Devleti’nde Din ve Vicdan Hürriyeti, ed. Azmi Özcan, İstanbul, 2000.
• JORGA, Nicolae, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, c. I (1300-1451), çev. Nilüfer Epçeli, İstanbul, 2005.
• KHONİATES, Niketas, Historia (Ioannes ve Manuel Komnenos Devirleri), çev. Fikret Işıltan, Ankara, 1995.
• KILIÇ, Remzi, “Osmanlı Türkiye’sinde Azınlık Okulları”, http://host.nigde.edu.tr/~remzikilic/yayinlar/ , 06.04.07. KILIÇBAY, Mehmet Ali, “Kimlikler Okyanusu”, Doğu Batı, yıl: 6, sayı. 23, Ankara, 2003.
• KOMMENA, Anna, Alexiad, Malazgirt’in Sonrası, çev. Bilge Umar, İstanbul, KÜÇÜK, Cevdet, “Osmanlı İmparatorluğu’nda “Millet Sistemi” ve Tanzimat”, Mustafa Reşid Paşa ve Dönemi Semineri, Bildiriler, Ankara, 13–14 Mart 1985.
• LEWIS, Bernard (2004), Modern Türkiye’nin Doğuşu, çev. Metin Kıratlı, Ankara.
• MCCARTHY, Justin (1995), Osmanlı Anadolu Topraklarındaki Müslüman ve Azınlık Nüfus, çev: Kur. Kd. Alb. İhsan Gürsoy, Ankara.
• MCCARTHY, Justin (1995b), Ölüm ve Sürgün, Çev: Bilge Umar, İstanbul.
• OCAK, Ahmet (2002), Selçukluların Dinî Siyaseti (1040-1092),İstanbul.
• ORTAYLI, İlber (1999), “Osmanlı Kimliği”, Cogito Osmanlılar Özel Sayısı, sayı: 19, İstanbul.
• ÖZCAN, Azmi (1998), “The Millet System in the Ottoman Empire”,
• Monbusho International Symposium International Area Studies Conference, Islam in the Middle Eastern Studies: Muslims and Minoritic, 20-22 January 1998, Osaka.
• TURAN, Osman (1965), Selçuklular Tarihi ve Türk- İslam Medeniyeti, Ankara.
• TURAN, Osman (1984), Selçuklular Zamanında Türkiye Tarihi, İstanbul.
• Urfalı Mateos Vekayi-Nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162)
• (1987), Haz. Hrant D. Andreasyan, Ankara.
• ÜNAL, Mehmet Ali (2002), “Osmanlı Devri Türk Kültür ve Medeniyetinin
• Temel Özellikleri”, Türkler c. 9, Ankara. VRYONIS, Jr. Speros (1971), The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the Process of Islamization From the Eleventh Through the Fifteenth Century, Los Angeles.
• YUVALI, Abdulkadir (2007), “Osmanlı Devleti’nde Bir Arada Yaşama
• Sanatının Tarihî Temelleri”, Hoşgörü Toplumunda Ermeniler, c. 1, Kayseri.