Ermeni Kimliği’nin İnşasında Bir Patrik Portresi: Mıgırdıç Kırımyan

Yıl 2007, Cilt: 2 Sayı: 1, 257 - 289, 05.09.2014

Fikrettin Yavuz

Öz

Osmanlı hakimiyetinde “Millet-i Sadıka” adını alan Ermeni cemaati, XIX. yüzyılın ikinci yarısına kadar bu hüviyetini korumuştu. Ancak bu tarihten sonra Ermeni kimliğinde bir değişim meydana gelmiştir. Milliyetçi bir hüviyet kazanmaya başlayan Ermeni kimliğindeki bu değişimin mimarları Ermeni kilisesi ve kilise mensupları olmuştur. Bu kişiler arasında İstanbul Ermeni Patrikliği yapmış olan Mıgırdıç Kırımyan en önde gelen şahsiyetlerden birisidir. Hayatı boyunca bağımsız bir Ermeni devletinin kurulması için çaba sarf etmiş, bu hedef doğrultusunda yetişen yeni nesillere sürekli olarak milliyetçi bir kimlik kazandırmaya çalışmıştır. 1854 yılında kiliseye intisap etmiş, 1869-1874 yılları arasında İstanbul Ermeni patrikliği, 1878 Berlin Kongresi’ne Patrikhane tarafından gönderilen heyetin başkanlığı görevlerini yapmıştır. Hayatının tamamını bağımsız Ermenistan fikrine adayan Kırımyan 1892 yılında Eçmiyazin Katogikosu seçilmiş ve 1907 yılında görevinin başındayken hayata gözlerini yummuştur.

Anahtar Kelimeler

Ermeni Kimliği, Ermeni Kilisesi, Mıgırdıç Kırımyan

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri BOA., A. MKT. MHM. 537/26 BOA., A. MKT. MHM. 699/5 BOA., A. MKT. MHM. 748/24. BOA., İ.HR. 14503 BOA., Y. A. Hus. 280/18 BOA., Y. A. Hus. 460/22 BOA., Y. A. Hus., 324/46. BOA., Y. A. Hus., 325/18 BOA., Y. PRK. AZJ. 17/96 BOA., Y. PRK. UM., 35/94 BOA., Y. PRK. ZB. 7/9 BOA., Y.PRK.AZJ. 22/99
• OSMANLI BELGELERİNDE ERMENİLER, Cilt: IX, ( 19 Eylül 1890 - 29 Haziran 1891), İstanbul, 1988
• OSMANLI BELGELERİNDE ERMENİLER, Cilt: XI, (3 Haziran 1892 - 14 Mart 1893), İstanbul, 1988
• OSMANLI BELGELERİNDE ERMENİLER, Cilt: XV, ( 1 Ağustos 1893 - 24 Ekim 1893), İstanbul, 1988
• OSMANLI BELGELERİNDE ERMENİLER, Cilt: XVII, (20 Aralık 1893 - 25 Ocak 1894), İstanbul, 1989
• OSMANLI BELGELERİNDE ERMENİLER, Cilt: XX, (8 Mayıs 1894 - 31 Temmuz 1894), İstanbul, 1989
• OSMANLI BELGELERİNDE ERMENİLER, Cilt: XXVI, (11 Ocak 1895 - 7 Şubat 1895), İstanbul, 1990
• OSMANLI BELGELERİNDE ERMENİLER, Cilt: XXVII, (7 Şubat 1895 - 13 Mart 1895), İstanbul, 1991
• OSMANLI BELGELERİNDE ERMENİLER, Cilt: XXVII, (7 Şubat 1895 - 13 Mart 1895), İstanbul, 1991
• OSMANLI BELGELERİNDE ERMENİLER, Cilt: XXVIII, (14 Mart 1895 - 30 Nisan 1895), İstanbul, 1991
• OSMANLI BELGELERİNDE ERMENİLER, Cilt: XXX, (1 Haziran 1895 - 8 Temmuz 1895), İstanbul, 1991
• Kitaplar ve Makaleler ANDREASYAN, Hrant D., “Aktamar Kilisesi”, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Mart 1966, Cilt: XVI, Sayı: 21, İstanbul Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Armenian Baghesh/Bitlis and Taron/Mush, ed. Richard G. Hovannisian, California, 2001.
• ARSLAN, Ali, “Eçmiyazin’de Krimyan’ın Katogigos Dönemi ve Osmanlı- Eçmiyazin İlişkilerinin Bozulması”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, sayı 37, İstanbul, 2002.
• BALIOZIAN, Ara, “Khrimian Hayrig (1820-1907)”, Hayrig, a Celebration of
• His Life and Vision on the Eightieth Anniversary of His Death (1907-1987),
• A Publication of the Prelacy of the Armenian Apostolic Church of America, New York, 1987.
• BEBİROĞLU, Murat, Tanzimat’tan II.Meşrutiyet’e Ermeni Nizamnameleri, İstanbul, 2003.
• BOURNOUTIAN, George A., Russia and the Armenians of Transcaucasia, 1889, a Documentary Record, Annoted Translation and Commentary, California, 1998.
• CAPRIELIAN, Ara, “Khrimian and Cilicia”, Hayrig, a Celebration of His Life and Vision on the Eightieth Anniversary of His Death (1907-1987), A
• Publication of the Prelacy of the Armenian Apostolic Church of America, New York, 1987.
• DABAĞYAN, Levon Panos, Türkiye Ermenileri Tarihi, İstanbul, 2003.
• DERHOVANESSIAN, Diana, “The Worlds”, Hayrig, a Celebration of His Life and Vision on the Eightieth Anniversary of His Death (1907-1987), A
• Publication of the Prelacy of the Armenian Apostolic Church of America, New York 1987.
• GULESSERIAN, Papken, (Translated by; Terenig Vartabed Poladian), The Armenian Church, AMS Press, New York, 1970.
• GUROIAN, Vigen, “Armenian Jenocide and Christian Existance”, Cross Currents, Fall 91, vol.41, s. 330. GÜRÜN, Kamuran, “Türkiye’de Ermeni Sorunu’nun Yaratılışı”, Türk Tarihinde Ermeniler Sempozyumu (İzmir 1983), Manisa, 1983.
• HAMPIKIAN, Nairy, “The Architectural Heritage of Vaspurakan and the Preservation of Memory Layers”, Armenian Van Vaspurakan, ed. Richard Hovannisian, California, 2000.
• HAYRIG, a Celebration of His Life and Vision on the Eightieth Anniversary of His Death (1907-1987), A Publication of the Prelacy of the Armenian
• Apostolic Church of America, New York, 1987.
• HOCAOĞLU, Mehmet, Arşiv Vesikalarıyla Ermeni Mezalimi ve Ermeniler, Anda Dağıtım, İstanbul, 1976.
• HOVANNISIAN, Richard, “Armenian Van/Vaspurakan An Introduction”, Armenian Van Vaspurakan, ed. Richard Hovannisian, California, 2000.
• İLTER, Erdal, Ermeni Kilisesi ve Terör, KÖKSAV Yayınları, Ankara, 1999.
• KARACAKAYA, Recep, Kaynakçalı Ermeni Meselesi Kronolojisi (1878- ), Başbakanlık Basımevi, İstanbul, 2001.
• KURAT, Akdes Nimet, Rusya Tarihi (Başlangıçtan 1917’ye Kadar), Türk
• Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1993.
• KÜÇÜK, Abdurrahman, Ermeni Kilisesi ve Türkler, Ocak Yayınları, Ankara, LYNCH, H. F. B. Armenia Travels and Studies, Vol. I, II, London, 1901.
• MAKSUDIAN, Krikor Vardapet, Chosen of God the Election of the Catholicos of All Armenians, From the Fourth Century to the Present, ed. Christopher H. Zakian, St. Vartan Press, New York, 1994.
• MARANCI, Christina, “The Art and Architecture of Baghesh/Bitlis and Taron/Mush”, Armenian Baghesh/Bitlis and Taron/Mush, ed. Richard G. Hovannisian, California, 2001.
• NALBANDIAN, Louise, The Armenian Revolutionary Movement: The Develepment of Armenian Political Parties throught the Nineteenth Century, University of California Press, Berkeley and Los Angeles, 1967.
• ORMANIAN, Malachia, The Church of Armenia, London, 1955.
• PAMUKÇUYAN, Kevork, Ermeni Kaynaklarından Tarihe Katkılar IV, Biyografileriyle Ermeniler, İstanbul, 2003.
• PARSAMIAN, Vardan Aramovic, Istroria Armianskogo Naroda 1801-1900 gg. Erivan, 1972.
• PEROOMIAN, Rubina, “The Heritage of Van Provincial Literature”, Armenian Van Vaspurakan, ed. Richard Hovannisian, California 2000. Sarkissian, 1938
• SELVİ, Haluk, Birinci Dünya Savaşı’ndan Lozan’a Ermeni Sorunu, Sakarya, SEROPYAN, Vağarşap, “Hrimyan, Mıgırdıç” Yaşayanları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar, Cilt. I, YKY, İstanbul, 1999
• SEROPYAN, Vağarşap, “Hrimyan, Mıgırdıç”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Tarih Vakfı: Kültür Bakanlığı Yayınları, c. IV, İstanbul, 1993.
• SWIETOCHOWSKI, Tadeusz, Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycanı 1905-1920, çev. Nuray Mert, Bağlam Yayınları, İstanbul, 1988.
• ŞAŞMAZ, Muşa, British Policy and the Application of Reforms for the Armenians in Eastern Anatolia 1877-1897, Ankara 2002.
• ŞİMŞİR, Bilal N., British Documents on Ottoman Armenians (1891-1895),
• Cilt: III, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1989.
• ŞİMŞİR, Bilal N., British Documents on Ottoman Armenians (1895), Cilt: IV,
• Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1990.
• The Armenian Church and the Russian Government, The Rev. S. G. Wilson, North American Review, 180: I (1905: Jan.). The Times, 3 Nisan 1878.
• TUNIAN, V. G., Poslednii Period Patriarshestva Khrimiana, Erivan, 2003.
• URAS, Esat, “1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşına Kadar Ermenilerin Türkiye’deki
• Durumu”, Osmanlı Arşivi Yıldız Tasnifi Ermeni Meselesi: Talori Olaylarından Sonra Siyasi Gelişmeler II, İstanbul 1989.
• URAS, Esat, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Yayınları, İstanbul, VILLARI, Luigi, Fire and Sword in Caucasus, London, 1906. Internet Kaynakları http://www.ascibasi.net/TarifDetay.asp?ID=12. 18.12.2004. http://www.vasbouragan.org/khrimian/khrimian.htm. 20.12.2004. http://www.vasbouragan.org/khrimian/khrimian.htm. 08.08.2003
• Window Quarterly Vol. I, No. 2, 1990, http://www.sain.org/WINDOW/Documt2.txtv, 12.08.2003