GAZÂLÎ’DE HABERÎ SIFAT VE TE’VİL METODOLOJİSİ

Yıl 2019, Cilt: 14 Sayı: 2, 199 - 238, 31.10.2019

Osman Oral

https://doi.org/10.17550/akademikincelemeler.503395

Öz

Haberî sıfatlar,
el, parmak, yüz ve kadem gibi nasslarda geçen ancak aklî deliller nedeniyle
zâhirî mânâlarıyla; nasslar içindeki bağlamları yani siyâk, sibâk ve sevk
dışında, tek başına Allah’a nispet edilemeyen sıfatlardır. Âlimler arasında bu
sıfatlara yönelik farklı yaklaşımlar olmuştur. Bu yaklaşımlar içinde Selef’e
göre, Kur’ân’da ve hadislerde geçen haberî sıfatlara iman edip, te’vîl
etmemektir. Buna “tefvîz”, “bilâkeyf” veya “tevakkuf” metodu da denilmektedir.
Bu sıfatların anlaşılması, teşbihten ve nassları yanlış değerlendirmekten
kaçınmak açısından gereklidir. Bazı fikrî münakaşalara sebep olan bu lafızları
çözüme kavuşturmak için İslam âlimleri te’vil metoduna başvurmuşlardır. Yani bu
sıfatların te’vili, tenzîh ve takdîs ilkesinin bir gereği olarak akıl ve
dilbilimsel yöntemlere başvurularak ortaya çıkmıştır. İslâm kelâmında önemli
bir konu olan te’vil, Ebû Hamid el-Gazâlî (ö.505/1111)’nin çözüm aradığı
konulardan biridir. O, tevil konusunda olmazsa olmaz bir takım metodlar ortaya
koymuş, hangi metinlerin te’vil edilebileceği, te’vilin nasıl yapılacağı,
kimlerin te’vil yapabileceği ile ilgili bir metodoloji ortaya koymuştur. Ayrıca
te’vil ve tekfirde aşırılığa son vermek ve nasslar çerçevesindeki belli esaslar
dâhilinde kayıtlamak için “el-Kanunu’l-Küllî fi’t-Te’vil; el-İktisâd
fi’l-İ’tikâd ve Faysalu’t-Tefrika Beyne’l-İslam ve’z-Zendeka” gibi çalışmalar
yapmıştır. Bu makâlede Gazâlî’nin haberî sıfat anlayışı, problemlere çözüm
önerileri ve te’vil metodolojisi incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Haberî Sıfat, Te’vil, Tenzih, Teşbih, Gazâlî

THE INFORMED DEVINE ATTRIBUTE AND INTERPRETATION METHODOLOGY IN GHAZALI

Öz

Informed
Devine attributes are mentioned in the Devine text but must be comprehended
word for word owing to rational arguments. They can’t be ascribed to God and
can’t be considered abstractly from its context in the Devine text. There have
been different approaches towards the explanations of the attributes. The
Salafi’s approach is to accept the khabarî attributes which are mentioned in
the Qur’an and the hadith without ta’wîl (interpretation), not to comment. This
approach has been called as “tafwîz”, “bilakeyf” or “tawakuf”. Explaining them
is exceedingly important in order to avoid from comparing God with something
else. In order to resolve such disputes, Muslim scholars have developed certain
methods, one of which is ta’wil. The
explanations of these informed attributes come to light as a necessity of the
principles of tanzih and takdis (declaring God to be perfect, glorifying God). One
of the issues that Abu Hamid al-Ghazali (d.505/1111) is looking for a solution
is the ta’wil (interpreting acording to one’s own opinion) which is an
important issue in the Islamic word. He has put indispensable methods about
ta’wil has introduced a methodology on which texts can be interpreted, how to
make the interpretations, who can make them. Also he has made
studies such as “el-Kanunu’l-Küllî fi’t-Te’vil; el-İktisâd fi’l-İ’tikâd” and
“Faysalu’t-Tefrika beyne’l-İslam ve’z-Zendeka” in order to end the extremism in
ta’wil and takfir and to record certain principles within the framework of the
nass (the words or proofs that are not likely to be interpreted). In this article, al-Ghazali’s understanding of the
ınformed devine attribute, solutions
to problems and interpretation methodology are studied.

Anahtar Kelimeler

Informed Devine Attribute, Interpretation, Glorifying God, Anthropomorphism, al-Ghazali

Kaynakça

• Abdülcebbâr, Kâdî, Şerhu’l-Usûli’l-Hamse, çev. İlyas Çelebi, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay, 2013.
• Altıntaş, Ramazan, İslâm Düşüncesinde İşlevsel Akıl, İstanbul: Pınar Yay, 2003.
• Buhâri, Ebu Abdullah, el-Camiu’s-Sahih, İstanbul: Çağrı Yay, 1981.
• Cürcânî, Seyyid Şerif, Şerhu’l-Mevâkıf, çev. Ömer Türker, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay, 2015.
• Cüveynî, İmamü’l-Haremeyn, Kitâbu’l-İrşâd, çev. A.Bülent Baloğlu-Sabri Yılmaz vdğrl, İnanç Esasları Kılavuzu, Ankara: TDV. Yay, 2010.
• Çelebi, İlyas,“Klasik Bir Kelâm Problemi Olarak İsim-Müsemmâ Meselesi”, İlam Araştırma Dergisi, c. 3, sy: 1, Ocak-Haziran (1998), 103-110.
• Çubukçu, İbrahim Agâh, Gazâlî ve Kelâm Felsefe¬si, Ankara: Ankara Ünv. Basımevi, 1970.
• Ebû Ya’la, Kâdî Muhammed İbn Ferrâ, İbtâlü’t-Te’vîlât li-Ahbâri’s-Sıfât, tahk. Muhammed en-Necdî, Kuveyt: Dâru’l-Îlâf, 1407.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasen, el-İbâne an Usuli’d-Diyâne, çev. M.Kubat, İstanbul: İşrak Yay, 2008.
• Fârâbî, Ebu Nasr, İhsaü’l-Ulûm, neşr. Osman M. Emîn, Kahire:1931.
• Gazâlî, Ebû Hamid, Fedâihu’l-Bâtiniyye, Ahmet Bedevi, Kahire: Dârü’l-Kavmiyye, 1964.
• Gazâlî, İhyau Ulumi’d-Din, terc. Ahmet Serdaroğlu, İstanbul: Bedir Yay, 1974.
• Gazâlî, Tehâfütü’l-felâsife, çev. Bekir Karlığa, Filozofların Tutarsızlığı, İstanbul: 1981.
• Gazâlî, İlcâmü’l-Avam An İlm-i Kelâm, çev. Nedim Yılmaz, İnançta Hassas Ölçüler, İstanbul: Bedir Yay, 1984.
• Gazâlî, Faysalü’t-Tefrika Beyne’l-İslâm ve’z-Zendaka, Süleyman Dünya neşri, çev. A.Turan Arslan, İstanbul: Risale Yay, 1992.
• Gazâlî, el-İktisâd fi’l-İtikâd, çev. A.Duran, İtikadda Orta Yol, İstanbul: Hikmet Neşr, 2004.
• Gazâlî, el-Münkiz mine’d-Dalâl, çev. Ali Kaya, Hakikate Giden Yol, İstanbul: 2004.
• Gazâlî, Esmâü’l-Hüsnâ Şerhi, çev. Muhammed Ferşat, İstanbul: Ferşat Yay, 2005.
• Gazâlî, Cevâhiru’l-Kur’ân ve Düreruhû, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Gazâlî, el-Mustasfa min İlmi’l-Usul, terc. H.Yunus Apaydın, İslâm Hukuk Metodolijisi, İstanbul: Klasik Yay, 2006.
• Gazâlî, Mi’yaru’l-Ulûm, çev. Ali Durusoy, İlmin Ölçütü, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay, 2013.
• Gazâlî, Kimya-ı Saadet, çev. A. Faruk Meyan, İstanbul: Bedir Yay, 2013.
• Gazâlî, et-Tibru’l-Mesbûk fi Nasihati’l-Mülûk, çev. H.Okur, İstanbul: Semerkand Yay, 2013.
• Gazâlî, el-Kanunu’l-Küllî fi’t-Te’vil, tahriç. Mahmut Beycû, terc. Hikmet Akpur, İstanbul: İlk harf Yay, 2015.
• Harputi, Abdullatif, Tekmile-i Tenkihu’l-Kelâm, İstanbul: 1330.
• Heysemî, Nureddin, Mecmau’z-zevâid ve Menba’u’l-Fevâid, Kâhire: trs.
• Isfehânî, Ragıb, el-Müfredatı Elfazi’l-Kur’ân, Beyrut: Daru’l-fikr, trs.
• İbn Mâce, es-Sünen, İstanbul: Çağrı Yay, 1981.
• İbn Manzur, Ebû’l-Fadl İfriki, Lisanü’l-Arab, Beyrut: yy. trs.
• İbnü’l-Cevzi, Def’u Şübheti’t-Teşbih, Kahire: yy. 1991.
• İzmirli, İsmail Hakkı, Yeni İlm-i Kelâm, İstanbul:1341.
• Mâtürîdî, Ebu Mansur, Kitabu’t-Tevhid, neşr. Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçî, Ankara: İSAM Yay, 2005.
• Mâtürîdî, Te’vîlâtü’l-Kur’ân, neşr. A.Vanlıoğlu-Bekir Topaloğlu, İstanbul: Mizan Yay, 2005.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyin, es-Sahih, İstanbul: Çağrı Yay, 1981.
• Nesefi, Ebû’l-Muîn, Tabsıratü’l-Edille fî Usûli’d-Din, tahk. Hüseyin Atay-Şaban Ali Düzgün, Ankara: DİB Yay, 2003.
• Râzî, Fahreddin, Esâsu’t-Takdîs fi İlmi’l-Kelâm, çev. İbrahim Coşkun, Allah’ın Aşkınlığı, İstanbul: İz Yay, 2013.
• Sâbûnî, Nureddin, el-Bidaye fi Usuli’d-Din, çev. Bekir Topaloğlu, Matüridiyye Akaidi, Ankara: DİB yay, 2005.
• Şehristani, Abdulkerim, Kitabu’l Milel ve’n Nihal, Kahire: yy., 1968.
• Taberî, Ebu Cafer, Câmiu’l-Beyân an Te’vili âyi’l-Kur’ân, Beyrut: Darü’l-Fikr, 1984.
• Tirmizi, Ebu İsa, es-Sünen, İstanbul: Çağrı Yay, 1981.
• Topaloğlu, Bekir-Çelebi, İlyas, Kelâm Terimleri Sözlüğü, İstanbul: İSAM Yay, 2010.
• Watt, W.Montgomery, Müslüman Aydın; Gazâlî Hakkında Bir Araştırma, çev. H.Özcan, İzmir: 1989.
• Yurdagür, Metin, “Haberi Sıfatları Anlamada Metod”, Kayseri: ERÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 1, (1983), 251-2.