HASANKEYF ER RIZK CAMİSİ KORUMA VE KURTARMA (TAŞIMA) UYGULAMA ÇALIŞMALARI

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 10, 19 - 40, 28.08.2020

Mesut Yılmaz , Serap Sevgi

Öz

Ilısu Barajı ve Hidroelektrik Santralı (HEPP) Projesi’nin tamamlanmasıyla büyük bir bölümü su altında kalacak olan Hasankeyf’teki kültürel mirasın belgelenmesi, korunması ve kurtarılmasına yönelik kurtarma projeleri gerçekleştirilmiştir. Bu proje çalışmaları uzun yıllar süren ulusal ve uluslararası profesyoneller, bilim insanlarımız, ilgili kurumların uzmanlarının (DSİ Genel Müdürlüğü ve Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü) araştırmaları sonucunda her kültür mirasının özelinde yapısal durumu göz önüne alınarak tasarlanmıştır. Uluslararası profesyoneller ile teknik bilgi alışverişi sayesinde ülkemizin söz konusu teknolojide deneyim kazanması ve proje geliştirmesine katkı verilmiştir. Hasankeyf’te gerçekleştirilen yerinde koruma ve taşıma projelerinin kapsamında Er Rızk Camiinin Bütüncül Taşınma Yöntemleri uygulanarak yeni Hasankeyf yerleşiminde oluşturulan arkeopark alanındaki yeni yerine taşınmasıyla, baraj gölü suları altında kalma tehdidinden kurtarılması bu tür sorun ve çözüm çabalarına örnek oluşturmaktadır. Bu makalede; Er Rızk Camiinin 2019 yılında gerçekleştirilen koruma ve kurtarma (taşıma) çalışmaları, Birim yapı elemanlarına ayırarak taşıma, Bloklara ayırarak taşıma ve Strüktürel bütüncül taşıma yöntemlerinin birlikte uygulanmış az sayıdaki önemli proje örneklerinden birini oluşturması nedeniyle, gerçekleştirilen çalışmalar detaylı olarak ele alınmıştır. Çalışmamız, ileriki süreçlerde, benzer biçimde yok olma tehdidi altında kalan tarihi ve kültürel mirasın kurtarılması çalışmalarına ve yapılacak bilimsel araştırmalara katkı sunma amacı taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Barajlar, Kültürel Miras, Hasankeyf, Er Rızk Camii, Bütüncül/Strüktürel Taşıma

Kaynakça

• Ahunbay, Z. (1998). Hasankeyf’in Korunması/ Anıtların Taşınmasıyla İlgili Sorunlar, Gap Bölgesi’nde Kültür Varlıklarının Korunması, Yaşatılması ve Tanıtılması Sempozyumu Bildirileri, 01-05 Haziran 1998, Şanlıurfa, ss. 325- 335.
• Akkaya, U., Gültekin, A. B., Dikmen, Ç. B., Durmuş, G. (2009). Baraj ve Hidroelektrik Santrallerin (Hes) Çevresel Etkilerinin Analizi: Ilısu Barajı Örneği, 5. Uluslararası İleri Teknolojiler Sempozyumu, 13-15 Mayıs 2009, Karabük. ss. 1- 7.
• Avcı, İ. (1999). Barajlar, Çevre ve Ilısu Barajı. Mimarlık Dergisi, Sayı (290), 35-38.
• Başkaya, Z. ve Türk, E. (2015). Barajların Olası Çevresel ve Sosyo-Ekonomik Etkilerinin Halkın Bakış Açısıyla Değerlendirilmesi: Ilısu Barajı ve Hasankeyf Örneği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı (40), 347-383.
• Bakıroğlu Yılmaz, A. (2019). Türkiye’de Baraj Tehdidi Altındaki Arkeolojik Sit Alanlarının Yerinde Korunma Yöntemleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuzeylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Curtıs, J.O. (1979). Moving Historic Buildings. U.S. Department of the Interior Heritage Conservation and Recreation Service Technical Preservation Services Division, Washington, D.C.
• Ebru Gültekin, A. (2010). Hasankeyf İlçesindeki Taşınmaz Kültür Varlıklarının 3. Etap Belgelenmesi İşi; Er-Rızk Camii Malzeme ve Sorunlar Raporu. (Yayınlanmamış Rapor), Sayka İnşaat Mimarlık Mühendislik Ltd. Şti., Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü ve Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü arşivi, Ankara.
• Eskici, B. ve Şener, Y.S. (2018). Hasankeyf Er Rızk Camisinin Taşınması, Yerinde Kalacak Mimari Elemanların Korunması ve Yeni Yerine Taşınan Mimari Kütlede Yapılması Gerekli Koruma Müdahalelerine Yönelik Malzeme Koruma Raporu. (Yayınlanmamış Rapor), Nuran Demirtaş Proje Mimarlık Ltd., Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü ve Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü arşivi, Ankara.
• Kozbe, G. (2017). Batman İli Kültür Envanteri (III..Cilt). Batman : Batman Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
• Özdoğan, M. (2015). Barajlar ve Arkeoloji. İstanbul Teknik Üniversitesi Vakfı Dergisi, Sayı (70), 43-48.
• Uluçam, A. (2017). Hasankeyf’teki Kültürel Mirasın Bugünkü Durumu, XX. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazılar ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, 02-05 Kasım 2016, Sakarya. ss. 14- 36.
• Sevgi, S., Murat, Ç., Yılmaz, M. (2017). Hasankeyf Zeynel Bey Türbesi’nin Koruma ve Kurtarma (Taşıma) Projesi, Kâgir Yapılarda Koruma ve Onarım Semineri IX Bildirileri, 05-06 Aralık 2017, İstanbul. ss. 10- 37.
• Sönmez, M.E. (2012). Barajların Mekân Üzerindeki Olumsuz Etkileri ve Türkiye’den Örnekler. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 11(1), 213 -231.
• Tekeli, İ. (2000). Büyük Projelerin Geliştirilmesinde ve Uygulanmasında Tarih Boyutu. Zeugma Yalnız Değil, Türkiye'de Barajlar ve Kültürel Miras. Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul. ss.170-172.
• WCD, (2001). Heritage at Risk 2001-2002: Dams and Cultural Heritage. Erişim: https://www.icomos.org/risk/2001/dams2001.htm# (18.01.2019).
• Yılmaz, M. (2019). Yok Olma Riski Altindaki Taşinmaz Kültür Varliklarinin Korunma Yöntemleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Ankara.
• Yılmaz, M., Eskici, B., Eliüşük, M., Akgönül, S., Şener, Y.S. (2019). Hasankeyf Mardinike Külliyesi Kalıntılarının Sağlamlaştırılması ve Su Altında Korunmasına Yönelik Uygulama Çalışmaları. MASROP E-Dergi, 13 (1), 30-51.
• Yurttaş, H. (2002). Hasankeyf’de Artuklu, Eyyûbî, Akkoyunlu ve Osmanlı Dönemi Mimari Eserleri. Türkler C.8, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, ss.100-101.