Theodosius Dikilitaşı ile Şeker İşleri, Sûrnâme-i Hümâyûn, TSM H. 1344, 25a’daki Benzer İzleklerin Karşılaştırılması

Yıl 2023, Sayı: 19, 101 - 111, 31.08.2023

Fatma Nilhan Özaltın

Öz

Minyatürler yapıldıkları dönemlere ait toplumun ekonomik ve kültürel yapısı hakkında önemli bilgiler veren değerli tarihi belgelerdir. Osmanlı devleti kuruluşundan 19. yüzyılın sonlarına kadar çok sayıda tören ve şenliğe Atmeydanı’nda ev sahipliği yapmıştır. Bunlar içerisinde en ünlüleri şehzadelerin sünnet düğünleri ve sultan kızların düğün törenleridir. Bu törenler “Sur-u Hümayun” olarak adlandırılmaktadır. Bu araştırmada Atmeydanı’nda düzenlenmiş olan şenliklerin betimlendiği Sûrnâme-i Hümâyûn TSM H. 1344 arşiv kayıtlı yazmada 25a’da yer alan Şeker İşleri başlıklı minyatürdeki Dikilitaş kaidesindeki kabartmalar ve üzerindeki hiyeroglif tasvirlerinin Theodosius Dikilitaşı’nın kuzeydoğu yüzü ile benzerliklerinin incelenmesi amaçlanmaktadır. Bu araştırmanın yöntemi, nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi ve görsel araştırma yöntemidir. Dikilitaş ve Sûrnâme-i Hümâyûn nitel araştırma yöntemi dahilinde yapılan literatür taramasında daha önce yapılmış ulusal, uluslararası basılı yayınlardan kitap, dergi, makale, yayınlanmış tezler ve çevrim içi kaynaklar incelenmiştir. Görsel araştırma yöntemi ile Dikilitaş kaidesindeki kabartmalar ve üzerindeki hiyeroglifler incelenmiştir. Araştırma neticesinde minyatürdeki Dikilitaş tasviri ile Theodosius Dikilitaşı’nın kuzeydoğu yüzü Stylobatındaki kabartmalar ile alt kaidesi dikilitaşın yerine konulmasının aşamalarının anlatıldığı mermer kabartma ile benzerlik gösterdiği görülmektedir. Şenlik alaylarının Atmeydanı’nda geçit törenlerinin betimlendiği çok sayıda minyatürlü eser bulunmaktadır. Bu minyatürlerde de meydanda yer alan heykellerden dikilitaş, yılanlı sütun ve örme sütunun betimlendiği örnekler vardır. Ancak çok az örnekte dikilitaş üzerindeki süslemelere yer verilmektedir. Bu bakımdan araştırmaya konu edilen minyatürdeki dikilitaşın nakkaş tarafından gerçeğe yakın hatta yer yer aynı motiflerin kullanılmış olması oldukça dikkat çekicidir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Minyatür, Sûrnâme, Theodosius Dikilitaşı, Atmeydanı.

Kaynakça

• Altun, F, İ. (2021). İstanbul Hipodromu’ndaki (Atmeydanı) Obelisk’in (Dikilitaş) Kaidesi Üzerine Bir Değerlendirme, Diyalektolog Ulusal Sosyal Bilimler Dergisi, Bahar, 26: 113-137.
• And, M. (2020). Kırk Gün Kırk Gece Osmanlı Düğünleri Şenlikleri Geçit Alayları, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Anonim, (2010a). Hippodrom/Atmeydanı, İstanbul’un Tarihi Sahnesi I, İstanbul: Pera Müzesi Yayını.
• Anonim, (2010b). Hippodrom/Atmeydanı, İstanbul’un Tarihi Sahnesi II, İstanbul: Pera Müzesi Yayını.
• Atasoy, N. (2012). İbrahim Paşa Sarayı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Bardill, J. (2010). Konstantinopolis Hipodromu’nun Anıtları ve Süslemeleri. (Brigitte Pitarakis), Hipodrom/Atmeydanı I, İstanbul: Pera Müzesi Yayınları, 149-184.
• Konak, R. (2007). Nakkaş Osman Minyatürlerinde Kompozisyon Düzeni ve Sanatsal Üretimler, Sanatta Yeterlik Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Korkmaz, G, E. (2004). Sûrnâmelerde 1582 Şenliği, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Bilkent Üniversitesi.
• Kuban, D. (2010). Atmeydanı, Hippodrom/Atmeydanı II, İstanbul: Pera Müzesi Yayını, 17-31.
• Saltuk, S. (2001). Antik Çağda Hipodromlar Circuslar (1. Baskı), İstanbul: Ege Yayınları.
• Traquair, R., Wace A. J. (1909). The Base of the Obelisk of Theodosius. The Journal of Hellenic Studies, 29: 60-69.
• Tükel, U. (2010). Atmeydanı’nda Bir Şenliğin Gösterimi: Klasik Dönem Osmanlı Minyatürünün Resim Dili, Hippodrom/Atmeydanı II, İstanbul: Pera Müzesi Yayını, 96-110.
• URL 1: https://tr.wikipedia.org/wiki/Dikilita%C5%9F_(Sultanahmet) , Erişim Tarihi: 20.05.2023.
• Ulutürk, B. (2010). İstanbul’daki Geç Antik ve Bizans Dönemi’ne ait dikilitaşların kent içindeki konumları ve geçirdiği tarihsel değişim, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Uzun, Aydın, D. (2013), İstanbul At Meydanı Anıtları Üzerine Bir Deneme (Dikilitaşlar, Heykeller ve Lisippos’un Atları), Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 1, 29-44.
• Yenişehirlioğlu, F. (2010). İbrahim Paşa ve Sanatta Devrim Olarak Heykel, Hippodrom/Atmeydanı II, İstanbul: Pera Müzesi Yayını, 111-127.
• Yıldırım, N. (2013). Constatinopolis Hipodromu, Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi.