Cumhuriyetin 100. Yılında Geçmişten Günümüze Türkiye’de Çocuk Koruma Sistemi

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 16, 183 - 198, 23.10.2023

Semih Sütçü , Hüseyin Batman , Ersin Eraslan , Aykut Can Demirel

Öz

Korunmaya muhtaç çocuklar sorunu geçmişte olduğu gibi günümüzde de en çok üzerinde durulan ve iyileştirilmeye çalışılan alanlardan birisidir. Çocuklar savunmasız ve riske açıktır bu nedenle yakından izlenmeleri ve takipleri gerekmektedir. Osmanlı Devleti döneminde korunmaya muhtaç çocuklara ilişkin çalışmaların daha çok vakıflar aracılığıyla yürütülmesinin yanında daha çok kültürel ve dini temellere dayanarak bireysel girişimler düzeyinde kaldığı görülmektedir. 1920’li yıllarda Kurtuluş savaşında şehit olan askerlerin çocuklarının durumu bu alanda ivedi hizmetlerin sunulmasını zorunlu kılmıştır. Çocuk Esirgeme Kurumunun kurulması korunmaya muhtaç çocuklara yönelik hizmetlerin kurumsal kimlik altında yürütülmesi çabalarının önemli bir sonucudur. 1990’lı yıllar korunmaya muhtaç çocuklara yönelik hizmetlerin çok daha farklı bir boyuta ulaşmasına imkan sunmuştur. Bunda en önemli gelişme Türkiye’nin BM Çocuk Hakları Sözleşmesini imzalamış ve sorumluluklarını yerine getirmeye başlamasıdır. Korunmaya muhtaç çocuklara ilişkin yatılı hizmet sunan kışla tipi kuruluşların kapatılarak çocuk evleri modeline geçilmesi korunmaya muhtaç çocuklara yönelik hizmetlerde önemli bir reform niteliğindedir. 2011 yılında Çocuk Esirgeme Kurumunun kapatılarak yerine Aile Bakanlığının kurulması Çocuk Hizmetlerinin Genel Müdürlük çatısı altında çok daha farklı hizmet modelleriyle hizmet sunulmasına fırsat vermiştir.

Anahtar Kelimeler

cumhuriyet, çocuk, koruma, kurum

Etik Beyan

Bu çalışmanın bütün süreçlerinde yazarlar tarafından etik kurallara uyulmuştur.

Kaynakça

• Akkuş, P. (2016). Sosyal Risk Altindaki Çocuklar Için Sosyal Hizmetler: 2000 Sonrasına Ilişkin Bir Değerlendirme. Çocuk ve Medeniyet, 2: 57-79
• Alptekin, K., Topuz, S. & Zengin, O. (2017). Türkiye’de Sosyal Hizmet Eğitiminde Neler Oluyor?. Toplum ve Sosyal Hizmet, 28(2): 50-69.
• Altun, M. (2020). 157 Yıllık Bir Eğitim Geleneği Darüşşafaka Tarihine Bir Yolculuk, Darüşşafaka Cemiyeti.
• ASHB. (2022, Eylül 10). Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, kurumsal istatistik. https://www.aile.gov.tr/media/131765/kurumsal-istatistik-2022.pdf
• ASHB. (2023, Eylül 11). Kurum hakkında. https://www.aile.gov.tr/chgm/teskilat-yapisi/kurum-hakkinda/ ASHB. (2023, Eylül 11). Yıl Sonu Raporu - 2021 yılı istatistikleri. https://www.aile.gov.tr/media/131765/kurumsal-istatistik-2022.pdf
• ASHB. (2023, Eylül 10). Çocuk Destek Merkezleri, Çocuk Evleri Ve Çocuk Hakları. https://www.aile.gov.tr/sss/cocuk-hizmetleri-genel-mudurlugu/cocuk-destek-merkezleri-evleri-haklari/
• ASHB. (2023, Eylül 28). Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Kurum hakkında. https://www.aile.gov.tr/chgm/teskilat-yapisi/kurum-hakkinda/#:~:text=1983%3A%20Sosyal%20Hizmetler%20ve%20%C3%87ocuk,Esirgeme%20Kurumu%20taraf%C4%B1ndan%20y%C3%BCr%C3%BCt%C3%BClmeye%20ba%C5%9Fland%C4%B1.
• Bay, A. (2014). Osmanlı toplumunda Evlatlıklar ve Hukukî Durumları. Turkish Studies, 9(4): 149-163. Beydağ Kaymakamlığı. (2023, Eylül 14). Türk Çocuk Hakları Bildirisi. http://www.beydag.gov.tr/turk-cocuk-haklari-bildirisi
• Çağlar, D. (1982). II. Atatürk ve Cumhuriyet Devrinde Korunmaya Muhtaç Çocuklara Sağlanan Bakım ve Öğretim Olanakları. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences, 15(2): 1-21.
• Çelikdemir, M., Arıkan, M., (2022). Osmanlı’da Korumaya Muhtaç Çocuklar Ve Vesayet Kurumu: Ayıntâb’daki Uygulaması, Gaziantep Üniversitesi Ayıntâb Araştırmaları Dergisi, 5(1): 1750-1806.
• Çiçek, N. (2020). Erken Cumhuriyet Döneminde Kimsesiz Çocuklar Olgusuna Dair Bir Vaka Takdimi ve Analizi. Ankara Üniversitesi Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Dergisi, 60(2): 958-988.
• Çocuk Destek Merkezleri Yönetmeliği (2015). Resmi Gazete. https://resmigazete.gov.tr/eskiler/2015/03/20150329-1.htm
• Çocuk Koruma Kanunu (2005). Mevzuat. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.5395.pdf
• Dalda, A. (2017). Türkiye'deki Korunmaya Muhtaç Çocukların Sosyal Hayattaki Yerlerini Belirleyen Yasal Düzenlemeler ve Bunların Uygulanması (1923-2016) [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Darülaceze (2023, Eylül 12). Kuruluş amacı. darulacaze.gov.tr, https://www.darulaceze.gov.tr/kurulus-amaci/
• Doğan, B. & Özkan, Y. (2021). Almanya ve Türkiye’de Karşılaştırmalı Olarak Çocuk Koruma Politikaları: Türkiye’de Çocuk Koruma Hizmetlerinin Yüklenicilere Kısmen Devredilmesine Yönelik Bir Öneri. Turkish Studies Social Sciences. 1967-1985
• Elmacı, D. (2019). Türkiye’de Koruma Altındaki Çocuklara Yönelik Çocuk Koruma Kuruluşlarındaki Değişimler. Türkiye Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi: 3(2), 33-59.
• Erkan, A.R. & Erkan, G. (1987). Darüleytamlar. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksek Okulu Dergisi, 5(1): 61-68.
• Gölcüklü, F. (1957). Korunmaya Muhtaç Çocuklar Hakkında 5387 Sayılı Kanun ve Tatbikattan Bir Örnek. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 12(02), https://doi.org/10.1501/SBFder_0000000308
• Karataş, K. (2007).Türkiye’de çocuk Koruma Sistemi Ve Koruyucu Aile Uygulamaları Üzerine Bir Değerlendirme. Toplum ve Sosyal Hizmet, 18(2): 7-19.
• Karataş, K., Acar, H., Gökçearslan, E. & Acar, Y. B. (2004). Türkiye’de Çocuğun Korunması: Osmanlı’dan Günümüze Çocuk Refahına Yönelik Düzenlemeler. Toplum ve Sosyal Hizmet, 15(1): 15-25.
• Karatay, A. (2007). Cumhuriyet Dönemi Korunmaya Muhtaç Çocuklara Ilişkin Politikanın Oluşumu,[Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Keçe, H. (2018). Çocuk Destek Merkezlerinde Yaşayan Cinsel İstismar Mağduru Kız Çocuklarının Kaygı Düzeyleri [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Kesgin, S. (2016). Osmanlı’nın Son Döneminde Kimsesiz Ve Korunmaya Muhtaç Çocukların Eğitimi Ve Topluma Kazandırılması: Kastamonu Örneği. Dini Araştırmalar 19(50), 135-158 . https://doi.org/10.15745/da.280607
• Kobat İ. B. (2009). Ulusal Ve Uluslararası Hukukta Çocuk Hakları Işığında Çocuk Suçluluğu Ve Nedenleri [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Kırıkkale Üniversitesi.
• Kocabıyık, M. O. (2019). Cumhuriyet Dönemi Çocuk Koruma Politikalari (1923-1950) [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi.
• Koruma Bakım ve Rehabilitasyon Merkezleri Yönetmeliği (2009). Resmi Gazete. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2009/09/20090904-14.htm Erişim tarihi: 11.09.2023
• Koruyucu Aile Yönetmeliği (2012). Resmi Gazete. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/12/20121214-2.htm Erişim tarihi: 15.09.2023.
• Öntaş, Ö. C. (2008). Çocuk Adalet Sistemi ve Çocuk-Polis İlişkisi. Toplum ve Sosyal Hizmet, 19(2): 21-37.
• Özbek, N. (1999). II. Abdülhamit ve Kimsesiz Çocuklar Darülhayr-I Âli”, Tarih ve Toplum, 82: 11-20.
• Özkan, S. (2006). Türkiye’de Darüleytamların Gelişimi ve Niğde Darüleytamı. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 19: 211-229.
• Özüçetin, Y. & Sanatasan, Ş. (2021). Cumhuriyettin İlk Yıllarında Türkiye'de Çocuk Korunmasına İlişkin Yaklaşımlar Ve Yasal Gelişmeler. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 120: 1-24.
• Sarıkaya, M. (2004). Bir "Çocuk Kasabası" Sarıkamış. Ankara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (23): 237-243.
• Sarıkaya, M. (2021, Kasım 19). T.C. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu-Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı. 9 Eylül, 2023 tarihinde T.C. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu-Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı: https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/turkiyehimayeietfalcemiyeti/#:~:text=Bug%C3%BCnk%C3%BC%20Ba%C5%9Fbakanl%C4%B1k%20Sosyal%20Hizmetler%20%C3%87ocuk,kimsesiz%20%C3%A7ocuklar%C4%B1%20koruma%20g%C3%B6revini%20%C3%BCstlendi. adresinden alındı
• Serdar, İ. (2000). Koruyucu aile. Prof. Dr. Seyfullah Edis’e Armağan, İzmir, 467-508.
• Sosyal Hizmetler Kanunu (2828). (1983). Mevzuat. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2828&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5 Erişim tarihi: 05.09.2023
• Taşğın, N.Ş. & Özel, H. (2011). Türkiye'de Sosyal Hizmetlerin Dönüşümü. Toplum ve Sosyal Hizmet, 22 (2), 175-190.
• Öztürk, C. (2023, Eylül 14). "Islahhane", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/islahhane T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. (2023, Eylül 7). T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı İnternet Sitesi: https://www.aile.gov.tr/samsun/hakkimizda/tarihce/
• Türk Dil Kurumu (TDK). (2023, Eylül 15). Çocuk tanımı. https://sozluk.gov.tr/
• Türkmen, B. (2015). Sosyal hizmet tarihi. http://www.bekirturkmen.com/dosya/Sosyal_Hizmet_Tarihi.pdf Erişim Tarihi: 13.09.2023
• Ünal, V. (2017). Osmanlı Döneminde Sosyal Hizmetlerin Gelişimi ve Kurumsal Yapı. Ö. Özgür (Ed.). Sosyal Hizmet Tarihi içinde, (ss.204-230). Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını (Isbn:978-975-442-952-7).
• Yıldız, M. (2017). İslam Dünyasında Sosyal Hizmet Anlayışı ve Kurumlarının Ortaya Çıkışı. Ö. Özgür (Ed.). Sosyal Hizmet Tarihi içinde, (ss.177-203). Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını. (Isbn-978-975-442-952-7).
• Yolcuoğlu, İ. G. (2009). Türkiye'de Çocuk Koruma Sisteminin Genel Olarak Değerlendirilmesi. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 18(18): 43-58.
• Yörük, E. S. (2021). Sosyal Devlet Anlayışı Ve Türkiye’deki Gelişimi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(11), 166-179.
• Zevkliler, A. (1968). Türk Hukukunda Korunmaya Muhtaç Çocuklar. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 25(1): 173-236.