Portre Sanatında Yüzün Temsil Sorunu

Yıl 2019, Cilt: 13 Sayı: 23, 45 - 58, 29.01.2019

Handan Dayı

Öz

Aydınlanma ile derinleşen dualistik düşünce yapısı tüm ilişkileri karşıtlıkları ile düşünmekle karakterize olur. Bu karşıtlıkları anlama çabasında, yüzün dış dünyanın uyaranlarına verdiği duygusal tepkileri yansıtan temsilleri olduğu düşünülür. Başka bir deyişle, bizler yüzü bedenin ve duyguların temsili; dış dünyada gözlenen tepkilerin içsel aynası olarak kabul ederiz.

Özellikle portre resmi ile başlayan süreçte kişiyi görselleştiren fiziksel benzetmeci tutum, onu daha iyi anlatabilecek duygu temsillerinin de dikkate alınması ile gelişmiştir. Ancak günümüzde yüzün, sadece duyguları temsil eden bir zemin olmadığı ve duygulanış süreçlerinin duygu kategorilerinden daha önce geldiği düşünülmektedir. Bu durum bizi, temsiliyet alanı olarak görülen portreler üzerinde tekrar düşünmeye yöneltmektedir.

Bu makalede, temsil alanı olan portrelerin sanat tarihinde izlerini sürerken yüzde temsil edilemez olana da bakmak istiyoruz. Çalışmada Platon, Spinoza ve Deleuze’ün duygu, duygulanış, idea, temsil gibi kavramları üzerinden, bir geçiş alanı olarak yüze ve portrelere odaklanacağız. Amacımız daha çok portrelerde kategorik duygu temsilleri dışında dile gelmeyeni aktarma potansiyelini göstermek ve sanat disiplini üzerinden açılacak temsil edilemez olanı yansıtmaya dönük olanaklara vurgu yapmaktır.

Anahtar Kelimeler

Portre, duygu, duygulanış, temsil

Kaynakça

• Akman, K. (2004). Orlan’ın Suretleri. Erişim Adresi: http://www.izinsizgosteri.net/asalsayi37/Kubilay. Akman_ing.37.html (Erişim:14.03.2018).
• Ama Journal of Ethics, Diagnosing Rembrandt: The Role of Visual Evidence in Medicine. Erişim Adresi: https://journalofethics.ama-assn.org/article/diagnosing-rembrandt-role-visual-eviden- ce-medicine/2000-06 (Erişim: 12.10.2018).
• Andreasson, K., (2015). “Duane Michals’ best photograph: French Vogue does quantum physics”, TheGuardian.
• Artnet, Duane Michals. Erişim Adresi: http://www.artnet.com/artists/duane-michals/(Erişim: 28.06.2017).Batur, E., (2000). Başkalaşımlar. İstanbul: YKY.
• Berger, J., (1986). Görme Biçimleri. (Y. Salman, çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Baker, U., (2011). Beyin Ekran. İstanbul: Birikim Yayınları.
• Baker, U., (2015). Kanaatlerden İmajlara. (H. K. Abuşoğlu, çev.). İstanbul: Birikim Yayınları.
• Barthes, R., (1996). Camera Lucida, (R. Akçakaya, çev.). İstanbul: Altıkırkbeş Yayınları.
• Balanuye, Ç., (2012). Spinoza. İstanbul: Say Yayınları.
• Baudelaire, C., (2002). Fotografi Sanat mı?. E. Batur, Modernizmin Serüveni, (T. Ilgaz, çev.). İstanbul: YKY Yayınları.
• Clarke, G., (1992). The Portraid in Photography. London Reaktion Book Ltd.
• Deleuze, G., (2008). Spinoza Üzerine OnBir Ders. (U. Baker, çev.). İstanbul: Kabalcı.
• Deleuze, G.; Guattari, F. (2004). Felsefe Nedir?, (T. Ilgaz, çev.). İstanbul: Y.K.Y.
• Deleuze, G., (2014). Sinema-I: Hareket-İmge, (S. Özdemir, çev.). İstanbul: Norgunk.
• Damasio, A., (2006). Descartes’in Yanılgısı-Duygu, Akıl ve İnsan Beyni, (B. Atlamaz, çev.). İstanbul: Varlık Yayınları.
• Darwin, C. (1872). Expression of theemotions in man and animals. London. http://www.gutenberg. org/files/1227/1227-h/1227-h.htm (Erişim: 25.08.2017).
• Duchenne, G. B., (1862). Physionomie Humaine. Paris. https://archive.org/details/Duchenne1862o- j91W/page/n5 (Erişim: 02.11.2018).
• Ekman, P. ve Friesen, W., (1971). Constantsacrosscultures in thefaceandemotion, Journal of Perso- nalityand Social Psychology, cilt 17, no. 2, pp. 124-129. (Erişim: 06.11.2018).
• Ekman, P., (1971). Universals and cultural differences in facial expressions of emotion, Nebraska Symposium on Motivation, p. 208, Lincoln University of Nebraska Press (Erişim: 06.11.2018).
• Ekman, P., (1994). All emotions are basic, (Ekman P; Davidson, J. R, der.). The Nature of Emotion:- Fundamental Questions, (s: 15-20), New York: Oxford UniversityPress.
• Eco, U., (2006). Güzelliğin Tarihi, (C. Akkoyunlu, çev.). İstanbul: Doğan Kitap.
• Erdemir, K.; Yavuz, Ö. (2016). Nöro Pazarlamaya Giriş. İstanbul: Brand Map.
• Fraternity B. S., (2008). Projector. https://vimeo.com/8022632 (Erişim: 20.12.2018).
• Freud, S., (2001). Sanat ve Sanatçılar Üzerine, çev: K. Şipal, İstanbul: YKY Yay.
• Fried, M., (1992). Courbet’s Realism, University of Chicago. https://monoskop.org/images/3/37/ Fried_Michael_Courbets_Realism.pdf (Erişim: 05.10.2018).
• Frizot, M., (1998). A New History of Photography. Köln: Könemann.
• Gombric, E. H. J., (1997). Sanatın Öyküsü, (E. Erduran, Ö. Erduran, çev.). İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Kao, A., (2000). Diagnosing Rembrandt: The Role of Visual Evidence in Medicine, Illuminating the Art of Medicine, Chicago: AMA Journal of Ethics.
• Koetzle, H. M., (2002). Photo İcons. Taschen.
• Leppert, R., (2009). Sanatta Anlamın Görüntüsü. (İ. Türkmen, çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Magee, B., (2001). Büyük Filozoflar, (A. Cevizci, çev.). İstanbul: Paradigma Yay.
• Michals, D. (1998). Dr. Heisenberg’s Magic Mirror of Uncertaint. https://www.worldartfoundations. com/fundacion-mapfre-duane-michals/(Erişim: 10.08.2018).
• Perry, L., (2012).TheCarte de Visite in the 1860sand the Serial Dynamic of Photographic Likeness, Association of Art Historians. https://www.academia.edu/15658429/The_Carte_de_Visite_in_ the_1860s_and_the_Serial_Dynamic_of_Photographic_Likeness (Erişim: 25.09.2018).
• Reto, S., ‘DasBuch der VerrücktenExperimente’ (Çılgın Deneyler Kitabı)http://www.hurriyet.com. tr/gundem/dunyanin-en-cilgin-bilimsel-arastirmalari-38663769 (Erişim:15.08.2018)
• Schneider, G. (2010). (http://www.garyschneider.net) (Erişim: 15.10.2018). Soyşekerci, S., (2015). Beden Sanatı. İstanbul: Doğu Batı Yay.
• Spinoza, B., (2006). Etika, (H. Z. Ülken, çev.). Ankara: Dost Yayınları.
• The Guardian. Duane Michals’ best photograph: French Vogue does quantum physics. Erişim Adresi: https://www.theguardian.com/artanddesign/2015/feb/26/duane-michals-best-photog- raph-french-vogue-quantum-physics-heisenberg (Erişim: 25.06.2017).
• Turani, A., (2000). Dünya Sanat Tarihi. İstanbul: Remzi Kitapevi. Turgut, İ., (1998). Sanat Felsefesi, İstanbul: Bilgehan Matbaası.
• Youtube, Robot Sophia. Erişim Adresi: https://www.youtube.com/watch?v=uiMMWLiazYI&t=229s (Erişim: 18.07.2017).
• Youtube, Robot Sophia. Erişim Adresi: https://www.youtube.com/watch?v=zfax19Z9STg (Robot So- fia) (Erişim: 22.03.2018).