Afyonkarahisar Geleneksel Dokuma Kumaşları

Yıl 2019, Cilt: 13 Sayı: 24, 123 - 133, 19.07.2019

Ülkü Küçükkurt

Öz

Dokuma ürünler insanoğlunun temel ihtiyaçları arasında yer almaktadır. Anadolu’nun hemen hemen her bölgesinde ihtiyacı karşılamak için dokumacılık yapılmıştır. Birçok uygarlığa ev sahipliği yapan Afyonkarahisar da bu açıdan bir istisna değildir. Döneminin üretim durumuna ışık tutan nüfus defterleri ile vilayet salnamelerinde Afyonkarahisar ve çevresinde kumaş dokumacılığının durumuna yer verilmiştir. Yörede pamuk, keten, ipek, yün iplikler dokumalarda kullanılmış, bu kumaşlar günlük hayatın birçok alanında değerlendirilmiştir. Afyonkarahisar’ın merkezinde, Şuhut ve Sandıklı ilçeleri, Tınaztepe beldesi gibi yerleşim birimlerinde üretilen kumaş dokumaları, ticareti yapılan önemli mallar arasında yer almıştır. Makineleşme el sanatı üretimini etkilediği gibi el dokuması kumaş üretimini de etkilemiştir. Günümüzde evlerde geleneksel kumaş dokumacılığı yapılmamaktadır. Yapılan bu araştırmada alan araştırması tekniği kullanmış, yazılı kaynaklar taranmıştır. Kaybolmakta olan Afyonkarahisar geleneksel kumaş dokumalarının günümüzdeki durumu tespit edilerek yazılı kaynak haline getirilmesi amaçlanmıştır. Afyonkarahisar’da geleneksel kumaş dokumalarının tarihi gelişimine, teknik, malzeme ve sanatsal özelliklerine yer verilmiş, elde edilen veriler değerlendirilerek yörede el dokuması kumaş üretiminin canlandırılmasına yönelik önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Afyonkarahisar, geleneksel dokuma, el dokuması, kumaş, el sanat

Traditional Woven Fabrics of Afyonkarahisar

Öz

Woven products are among the basic needs of human beings. In almost every region of Anatolia, weaving has been performed to meet that need. Afyonkarahisar, which has been home to many civilizations, it is not an exception in this respect. Civil registry books that set light to the production status of the period and the city annuals show the fabric weaving status in Afyonkarahisar and surroundings. Cotton, linen, silk, wool yarns were used in fabrics in the region; these fabrics were utilized in many areas of daily life. In the center of Afyonkarahisar, the fabric textiles produced in the settlements such as Şuhut, Sandıklı, Tınaztepe districts were among the most important commodities traded. Mechanization has affected handicraft production as well as hand-woven fabric production. Today, there is no traditional fabric weaving performed domestic. In this study, the field research technique was used and the written sources were scanned. The present situation of Afyonkarahisar traditional fabric textiles, which have been dying away, is documented and recorded and it was aimed to be written sources. Historical development and technical, material and artistic characteristics of traditional fabric weaving in Afyonkarahisar are studied; and considering the data collected, some suggestions recording the revivual hand-woven fabric production one made.

Anahtar Kelimeler

Afyonkarahisar, traditional weaving, hand-woven, fabric, handicraft

Kaynakça

• Afyonkarahisar T., S. O., (1933). 10. Cumhuriyet bayramı münasebeti ile çıkartılan broşür, Afyonkarahisar: Doğan Matbaası.
• Akkoyun, T., (1997). Ömer Fevzi Atabek ve Afyon vilayeti tarihçesi, Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayınları.
• Atalayer, G., (1994). “Anadolu’da yaşayan mekikli el dokumacılık tekstil tasarım ve el sanatları ilişkisi”, Kamu ve Özel Kuruluşlarla Orta Öğretimde, Üniversitelerde El Sanatlarına Yaklaşım ve Sorunları Sempozyumu, Dokuz Eylül Üniversitesi, Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayını, 33-41.
• Çelebi, E., (1984). Evliya Çelebi seyahatnamesi, 9-10 Cilt, İstanbul: Üç Dal Neşriyat Yayınları.
• Eraslan, I. ve Atalayer G., (2013). Anadolu’da ¨Alaca¨ üzerine bir karşılaştırma, 15-18 Kasım 2012 I. Uluslararası Yöresel Ürünler Sempozyumu, Akdeniz Sanat Dergisi,Cilt 6, Sayı 11, Antalya, 251-263.
• Ercilasun, A.B. ve Akkoyunlu, Z., (2015). Kaşgarlı Mahmud Divanu Lugatit Türk, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kargı, K., (2018). Afyonkarahisar merkez kazası nüfus defteri (1838-1839), Afyonkarahisar: Afyonkarahisar Belediyesi Yayınları.
• Koçu, R.E., (2015). Türk giyim kuşam ve süslenme sözlüğü, İstanbul: Doğan Kitap yayınları.
• Koparal, K., (2011). Vilayet salnamelerinde Afyonkarahisar,Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı.
• Küçükkurt, Ü., (2009). Tınaztepe yöresi geleneksel el sanatları, (Ed: M. Uyan), Ankara: Tınaztepe Belediyesi Yayını, 109-139.
• Oyman, N. R. ve Küçükkurt, Ü., (2016). “Afyonkarahisar merkezde geleneksel el dokuması göynekler”, 21. Uluslararası Türk Kültürü Sempozyumu Üsküp/Makedonya, Ankara: Halk Kültürü Araştırmaları Kurumu yayını, 482-490.
• Salman, F., (2011). Türk kumaş sanatı, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayını.
• Toklu, H., (2018). “Afyonkarahisar geleneksel dokuma kumaşlarında kullanılan iplik türleri” konulu sözlü görüşme.
• Yalçınkaya, R. G., (2019). “Afyonkarahisar geleneksel dokuma kumaşlarında kullanılan iplik türleri” konulu sözlü görüşme.
• Yıldız, H., (2013). Eski Türkçe’de dokumacılıkla ilgili söz varlığı, Arış Dergisi, 9 Mart 2013, Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayını, 83-91.