ANAYASA VE ÖZEL HUKUK İLİŞKİLERİ BAĞLAMINDA TİCARİ NİTELİKLİ MÜLKİYET HAKKININ KORUNMASI

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: I, 239 - 289, 16.06.2022

Altan Fahri Gülerci

https://doi.org/10.54704/akdhfd.1094249

Öz

Liberal ekonominin benimsendiği ülkelerde mülkiyet hakkı, ticaretin ve ticaret hukukunun en temel kavramıdır. Türkiye’de mülkiyet hakkına ilişkin temel düzenlemeler 1982 Anayasası ve Türk Medeni Kanunu’nda yer almaktadır. Türk Ticaret Kanunu’nda mülkiyet kavramına ilişkin bazı düzenlemeler bulunsa da kavrama temel felsefesini veren kurallar ifadesini Türk Medeni Kanunu’nda bulmuştur. Medeni hukukun mülkiyet anlayışı ise dar kapsamlıdır. Buna karşın Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Ek Protokol 1/1 hükümlerinde düzenlenen mülkiyet hakkı AİHM uygulamasında malvarlığı haklarını içerecek şekilde anlaşılmaktadır. Bu uygulama 1982 Anayasası md. 35 kapsamında Anayasa Mahkemesi tarafından da benimsenmiştir. Mülkiyet hakkının böylelikle anayasal bir korumaya sahip olması ise bazı sorunların çözülmesini gerek-tirmiştir. Çalışmada ilk olarak mülkiyet hakkının anayasada yer bulması nedeniyle anayasa hu-kukunun özel hukuk ilişkileri üzerindeki etkisi ele alınmıştır. Özel hukuk uygulamasında anaya-sa normunun rolü tartışılmıştır. Bu kapsamda anayasanın üstünlüğü ilkesinin özel hukuka yan-sımasının nasıl olacağı konusundaki tartışmalar ve bunların sonuçları incelenmiştir. Anayasal uygulamayla bağlantı tesis edebilmek amacıyla ticaret hukukunun konusunu teşkil eden mülki-yet olarak “ticari mülkiyet” ifadesi kullanılmıştır. Böylece kapsam olarak Türk Medeni Kanu-nu’nun mülkiyet anlayışı değil, mülkiyet hakkını malvarlığı şeklinde geniş olarak anlayan, 1982 Anayasası ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin hükümleri esas alınmıştır. Makalenin ikinci kısmında ise Anayasa Mahkemesi’nin ticaret hukuku ile doğrudan ilgili olan mülkiyet hakkına ilişkin kararları hakkında bilgi verilmiştir. Bireysel başvuru yolu ile birlikte Anayasa Mahkeme-si’nin mülkiyet hakkı ile ilgili hükme bağladığı pek çok karar ortaya çıkmıştır. Ayrıca Anayasa Mahkemesi’nin mülkiyet hakkına aykırılık taşıdığı gerekçesiyle ticaret hukukunu doğrudan ilgi-lendiren iptal kararlarına da değinilmiştir. Makalede Anayasa Mahkemesi’nin bu kararlarının ticaret hukukunu nasıl şekillendirebileceği ve bu kararların olası etkileri irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ticaret Hukuku, Mülkiyet Hakkı, Ticari Mülkiyet, Özel Hukuk, Anayasa Mahkemesi, Malvarlığı

Kaynakça

• Acemoğlu, Kevork. Borçlar Kanunu’nun 179. Maddesine Göre Malvarlığı veya Ticari İşletme-nin Devri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1971.
• Akça, Kürşat. “Anayasa Mahkemesi Kararlarında Mülkiyet Hakkı”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 6, 3 (2015): 543-596.
• Atar, Yavuz. “Anayasanın Bağlayıcılığı ve Üstünlüğü İlkesi ve Bu İlkenin Anayasada Yer Alma-sının Hukuki Sonuçları (Anayasa md. 11)”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 2, 2 (1989), 181-209.
• Aydın, Öykü Didem. “Türk Anayasa Yargısında Yeni Bir Mekanizma: Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi XV, 4 (2011): 121-170.
• Başpınar, Veysel. Mülkiyet Hakkını İhlâl Eden Müdâhaleler. Ankara: Yetkin Yayınları, 2009.
• Battal, Ahmet. “Anayasa Mahkemesi’nin Sözleşme Özgürlüğünün Sınırlanması Konusundaki Yaklaşımları”, Özel Hukuk ve Anayasa Mahkemesi Kararları Sempozyumu Bildiriler-Tartışmalar I, 11 Mayıs 2001. Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları, 2001: 43-88.
• Bertan, Suad. Ayni Haklar Cilt 1. Ankara: Balkan Basım ve Ciltevi, 1976.
• Boyar, Oya. Anayasa ve Özel Hukuk. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2019.
• Bozkurt, Tamer. “Bankacılık Kanunu’nun 62. Maddesinin Hukuki Niteliği, Uygulama Alanı Ve Mülkiyet Ve Miras Hakkı Yönünden Anayasa’ya Aykırılığı Sorunu”, Ticaret ve Fikri Mülkiyet Hukuku Dergisi 3, 1 (2017): 23-46.
• Carss-Frisk, Monica. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 1 No’lu Protokolünün 1. Maddesinin Uygulanmasına İlişkin Kılavuz. Ankara: Avrupa Konseyi, Türkiye Barolar Birliği Yayınları, 2005.
• Coase, R. H. “The Problem of Social Cost”, The Journal of Law & Economics, III (1960): 1-44.
• Coase, R.H. The Firm The Market and The Law. Chicago: The University of Chicago Press, 1988.
• Dinç, Güney. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Malvarlığı Hakları. Ankara: Türkiye Barolar Birliği Yayınları, 2007.
• Dinler, Zeynel. İktisada Giriş. Bursa: Ekin Yayınevi, 2011.
• Doğru, Osman; Nalbant, Atilla, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi Açıklama ve Önemli Kararlar, 2. Cilt. Ankara: Avrupa Konseyi; Yargıtay, 2013.
• Esener, Turhan; Güven, Kudret, Eşya Hukuku. Ankara: Yetkin Yayınları, 2015.
• Etgü, Mehmet Akif. Kamu Hukukunda Mülkiyet Hakkı ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Mülkiyet Hakkına Bakışı. İstanbul: On İki Levha Yayınları, 2009.
• Gemalmaz, H. Burak. Mülkiyet Hakkı Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru El Kitapları Seri-si- 6. Ankara: Avrupa Konseyi Yayını, 2018.
• Gemalmaz, H. Burak. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde Mülkiyet Hakkı. İstanbul: Beta Ya-yınları, 2009
• Gören, Zafer, “Temel Hakların Özel Hukuk Düzenine Etkisi Temel Hakların Yatay (Üçüncü Kişilere) Etkisi”, Özel Hukuk ve Anayasa Mahkemesi Kararları Sempozyumu Bildiriler-Tartışmalar I, 11 Mayıs 2001, Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları, 2001: 1-33.
• Gözler, Kemal. Türk Anayasa Hukuku. Bursa: Ekin Yayınevi, 2018.
• Gözler, Kemal. Türk Anayasa Hukuku Dersleri. Bursa: Ekin Yayınevi, 2013.
• Gözübüyük, A. Şeref; Gölcüklü, Feyyaz, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması. An-kara: Turhan Kitabevi, 2011.
• Gündoğdu, Süleyman Burak. Medenî Yargıda Usûl Kurallarına Aykırılığın Anayasa Mahkeme-si’nce Bireysel Başvuru Yoluyla Denetlenmesi. İstanbul: On İki Levha Yayınları, 2021.
• Güriz, Adnan. Teorik Açıdan Mülkiyet Sorunu. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1969.
• Harris, David; O’Boyle, Michael; Bates, Ed ve Buckley, Carla, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Hukuku. Ankara: Oxford University Press; Avrupa Konseyi, 2013.
• Hirsch, E.E, “Anayasa’nın Özel Hukuk Kurallarına Etkileri”, Birinci Türk Hukuk Kongresi’ne Sunulan Tebliğler. Ankara: Türkiye Barolar Birliği Yayınları, 1972.
• Hatemi, Hüseyin; Serozan, Rona ve Arpacı, Abdülkadir, Eşya Hukuku. İstanbul: Filiz Kitabevi, 1991.
• Hatemi, Hüseyin. Hukuka ve Ahlaka Aykırılık Kavramı ve Sonuçları. İstanbul: Sulhi Garan Mat-baası, 1976.
• https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/bitstream/handle/11543/1169/200901027.pdf?sequence=1&isAllowed=y (Erişim Tarihi: 14.03.2022)
• https://anayasa.tbmm.gov.tr/docs/1961/1961-ilkhali/1961-sirasayisi.pdf , s. 11 (Erişim Tarihi: 14.03.2022).
• https://www.lexpera.com.tr/ictihat/yargitay/ictihatlari-birlestirme-hgk-e-1964-2-k-1964-4-t-18-11-1964 (Erişim Tarihi: 20.03.2022).
• İnceoğlu, Sibel, editör. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa. Ankara: Avrupa Konseyi, 2013.
• İzgi, Ömer; Gören, Zafer, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın Yorumu, Cilt: 1. Ankara: TBMM Yayını, 2002.
• Kaboğlu, İbrahim Ö. Anayasa Hukuku Dersleri (Genel Esaslar). İstanbul: Legal Yayınevi, 2011.
• Kamışlı, Gani. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında Mülkiyet Uyuşmazlıkları. Ankara: Seçkin Yayınevi, 2018.
• Karayalçın, Yaşar. Ticaret Hukuku Dersleri I.Giriş- Ticari İşletme. Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1960.
• Kaneti, Selim. “Anayasa Mahkemesi Kararlarına Göre Anayasa’nın Özel Hukuk Alanındaki Etkileri”, Anayasa Yargısı Dergisi 6, (1989), 19-35.
• Kocayusufpaşaoğlu; Hatemi; Serozan ve Arpacı, Borçlar Hukuku Genel Bölüm Birinci Cilt. İs-tanbul: Filiz Kitabevi, 2017.
• Korkmaz, Cansu. “Anayasa Mahkemesi’nin Bireysel Başvuru Sonucunda Verdiği Kararların Medeni Usûl Hukuku Bakımından Değerlendirilmesi”, Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, 3 (2017), 215-276.
• Marx, Karl; Engels, Friedrich. Komünist Manifesto, Çev. Celal Üster; Nur Deriş, İstanbul: Can Yayınları, 2015.
• Oğuz, Fuat, Mülkiyet Hakları –Bir Ekonomik Analiz-. Ankara: Roma Yayınları, 2003.
• Özel Hukuk ve Anayasa Mahkemesi Kararları Sempozyumu Bildiriler-Tartışmalar I, 11 Mayıs 2001, Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları, 2001.
• Pekcanıtez, Hakan. “Bireysel Başvuru Sonunda Verilen Kararların Medeni Yargıya Etkisi”, Ana-yasa Yargısı 35, (2018): 73-104.
• Perdecioğlu, İsmail Emrah. Mülkiyet Hakkı Yönünden Devletin Pozitif Yükümlülükleri, Ankara: Adalet Yayınevi, 2020.
• Saymen, F.H.; Elbir, H.K., Türk Eşya Hukuku Dersleri. İstanbul: Filiz Kitabevi, 1963.
• Serozan, Rona. “Mülkiyet Hakkının Özü, İşlevi ve Sınırları”, Prof. Dr. Ümit Yaşar Doğanay’ın Anısına Armağan I. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Yayınları, 1982: 239- 254.
• Sirmen, Lale. Eşya Hukuku. Ankara: Yetkin Yayınları, 2015.
• Tanör, Bülent; Yüzbaşıoğlu, Necmi, 1982 Anayasası’na Göre Türk Anayasa Hukuku. İstanbul: Beta Yayınevi, 2018.
• Tayyar, Ahmet Emrah. “Hukuk ve İktisat Yaklaşımında Bir İktisatçı: Ronald H. Coase”, Yönetim ve Ekonomi 27, 2 (2020): 199-217.
• Telatar, Funda. Politik İktisat Politikası. Ankara: İmaj Yayınevi, 2004.
• Türk Hukuk Kurumu. Türk Hukuk Lügati. Ankara: Başbakanlık Mevzuatı Geliştirme ve Yayın Genel Müdürlüğü, Başbakanlık Basımevi, 1991.
• Ülgen, Hüseyin; Helvacı, Mehmet; Kendigelen, Abuzer; Kaya, Arslan ve Nomer Ertan, Füsun, Ticari İşletme Hukuku. İstanbul: Vedat Kitapçılık, 2015.
• Velidedeoğlu, Hıfzı Veldet; Esmer, Galip, Gayrimenkul Tasarrufları ve Tapu Sicili Tatbikatı. İstanbul: İstanbul Matbaacılık, 1956.
• Yayla, Atilla. Liberalizm. Ankara: Liberte Yayınları, 2002.