ALİ HİMMET BERKİ’YE GÖRE YARGILAMA VE HÂKİMLİK

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 2, 439 - 455, 27.12.2022

Ahmet Akman

https://doi.org/10.54704/akdhfd.1169570

Öz

Elbistan’da doğan Ali Himmet Berki, 1882-1976 yılları arasında yaşamıştır. Aslen Antalya’ya bağlı Akseki ilçesinin Unulla köyündendir. 1909 yılında Medresetü'l-kudât’tan birincilikle mezun olmuştur. Meslek hayatı içerisinde Osmanlı ve Cumhuriyet döneminde hukukçu olarak çeşitli görevler üstlenmiştir. Osmanlı döneminde kadılık ve Şer'iyye ve Evkaf Vekâleti bünyesindeki fetva heyetinde üyelik ile Medresetü'l-kudât'ın ahkâmü'l-arâzî hocalığını yapmıştır. Cumhuriyet dönemi Asliye hukuk hâkimliği, Temyiz mahkemesi üyeliği ve bu mahkemede daire başkanlığı görevlerinde bulunmuştur. Ali Himmet Berki İslâm ve Osmanlı hukuku ile Türk hukuku alanlarında eserler kaleme almış ve aynı zamanda yargı görevi icra etmiş az sayıdaki hukukçulardandır. Bu çalışmada İslâm ve Osmanlı hukukuna dair çok sayıda eseri olan Berki’nin “İslâm Şeriatinde Kaza (Hüküm ve Hâkimlik) Tarihi ve İftâ Müessesesi” adlı eseri kapsamında yargılama ve hâkimlik mesleğine ilişkin görüşlerini ele alacağız. Ali Himmet Berki’ye göre yargı, “insanların şiddetle muhtaç olduğu en mühim bir merci, cemiyet idaresinde mukaddes tutulması gerekli olan bir müessesedir”. Hâkimler hangi surette atanırsa atansınlar, toplumun vekilidirler. Hâkimler devlet başkanı velayetiyle ve onun adına hareket etmeyip, toplumun velayeti ve adına hareket ederler. Devlet başkanının azli ve başka türlü görevden ayrılması hâkimin görevini sona erdirmez. Hatta hâkim devlet başkanını azledebilir. Hâkimin hükmü bu hâliyle âmmenin hükmü derecesindedir. Berki, böylece hâkimlerin bağımsızlığı ve tarafsızlığına vurgu yapar. Hâkimler âmme velâyetiyle hareket ettikleri için taraflar bu emir ve hükümlere uymak ve gereğini icra ile mükelleftirler. Kabul ve gereğini yerine getirmezlerse cebren icra edilir. Hâkimlerin içtihada dayalı olarak verdikleri hükümleri de bu kabildendir. İslâm hukuk tarihinde yargı, farz ve Allah’a imandan sonra değerli bir görev olarak kabul edilmiştir. Hâkimin ilmi kabiliyet ve yetkinliği de son derece önemli olmakta ve içtihat vasfına sahip olması ise evleviyet şartı olarak kabul edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Yargı, Yargılama, Hakim, Hüküm

Destekleyen Kurum

Yoktur

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

TRIAL AND JUDGEMENT ACCORDING TO ALİ HİMMET BERKİ

Öz

Ali Himmet Berki has born in Elbistan and lived between 1882-1976. He is originally from Unulla village of Akseki district of Antalya. He graduated from Medresetü'l-kudat in 1909 with the first degree. In his life, he took in charge various tasks as a lawyer in the Ottoman and Republic of Turkey. During the Ottoman term, he worked as a judge and as a member of the Board of İftâiyye in the Şer'iyye and Evkaf Ministry, and served as a land law teacher of the Medresetü'l-kudat. He served as a member of the Civil Judgeship of First Instance in the Republic period and as a Head of Department in the Court of Appeal. Ali Himmet Berki is one of the few lawyers who wrote works in the fields of Islamic and Ottoman law and Turkish law and also served as a judge during those periods. In this paper, we will discuss the views of Berki, who has a large number of works on Islamic and Ottoman law, on the judging and the profession of judge within the scope of his work "İslâm Şeriatinde Kaza (Hüküm ve Hâkimlik) Tarihi ve İftâ Müessesesi”. According to Ali Himmet Berki, the judiciary is "the most important authority that people desperately need, an institution that should be kept sacred in the community administration". No matter how the judges are appointed, they are the representatives of the society. Judges do not act with the custody of the head of state and on behalf of him, but act on behalf of the society and the custody of the society. Dismissal of the head of state and departure from office in any other way does not terminate the duty of the judge. Even the judge can dismiss the head of state. His judgment is at the same level as the judgment of the public. Berki, thus emphasizes the impartiality and independence of judges. Since judges act with public guardianship, their judgments must be followed. The parties to the case are obliged to accept and enforce these judgments. If they do not accept and fulfill the requirements, they are enforced. Their ijtihads are also like this. In the history of Islamic law, judgment has been accepted as an obligation and a valuable duty after belief in Allah. The professionel ability and competence of the judge is also extremely important, and having the qualifications of ijtihad is accepted as a prerequisite.

Anahtar Kelimeler

İslamic Law, Juristiction, Trial, Judge, Judgment

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Abay, M. İslâm Hukukunda Fetvâ. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 2010.
• Abdurrahman Âdil, Mahkeme-i Temyîz, Matbaa-i Ebu’z-Ziya, Kostantiniyye 1312.
• Alauddin Ebû Bekr b. Mesud el-Kâsânî. Bedaiu’s-Senâi’ fî Tertîbi’ş-Şerâi’. Mısır: Matbaatü’l-Cemaliyye, 1328.
• Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-Hükkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm. 2. Baskı, İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları 2017.
• Atar, F. İslâm Adliye Teşkilatı Ortaya Çıkışı ve İşleyişi. Ankara: DİB Yayınları, 2020.
• Atar, F. İslâm Yargılama Hukukunun Esasları. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları (İFAV), 2017.
• Atar, F. “Azil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1991, 4, 326-327.
• Avcı, M. “Mecelle’ye Göre Hâkimin Nitelikleri ve Yargılama Etiği”. TAAD, Yıl:7, Sayı:27 (Temmuz 2016), 33-58.
• Ayar, T. “Osmanlı Devlet Teşkilatında Fetvâ Eminlerinin Görevleri”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 38, (2012), 403-421.
• Aydın, M. Â. Türk Hukuk Tarihi. 16. Baskı, İstanbul: Beta, 2019.
• Aydın, M. Â. “Hal’”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1997, 15, 218-221.
• Aydın, M. İslam ve Osmanlı Hukukunda Hâkimlik ve Hâkimlerin Nitelikleri. Ankara: Adalet Yayınevi, 2016.
• Aydın, M. Klasik Dönem Osmanlı Yargılama Hukukunda Tanıklık. İstanbul: Onikilevha Yayıncılık, 2011.
• Aydın, M. “İslâm Hukuku ve Antik İbrani Hukukunda Yargıçlık”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 26(1) (2022), 451-467.
• Aykanat, M. “Engellilerin Hâkimlik Yapması Tartışmalarına Osmanlı Hukukundan Bir Bakış”. TAAD, Yıl: 11, Sayı: 42 (Nisan 2020), 149-172.
• Bayındır, A. İslâm Muhâkeme Hukuku (Osmanlı Devri Uygulaması). İstanbul: Süleymaniye Vakfı Yayınları, 1437/2015.
• Berki, A. H. “İslamda Kaza Tarihi”. Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, c. XVII (1969), 153-167.
• Berki, A H. Açıklamalı Mecelle. 2. Baskı, İstanbul: Hikmet Yayınları, 1979.
• Berki, A. H. Hukuk Tarihinden İslam Hukuku. Ankara: Diyanet İşleri Reisliği Yayınları, 1955.
• Berki, A. H. İslam Şeriatinde Kaza (Hüküm ve Hâkimlik) Tarihi ve İftâ Müessesesi (İslâm’da Kaza Hüküm ve Hâkimlik ve Tevabii). Ankara: Yargıçoğlu Matbaası, 1962.
• Berki, Ş. “Ali Himmet Berki”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1992, 5, 509-510.
• Bilmen, Ö. N. Hukukı İslâmiyye ve Istılahâtı Fıkhiyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1970.
• Cin, H. ; Akyılmaz, G, Türk Hukuk Tarihi. Gözden Geçirilmiş İkinci Baskı, Konya: Sayram Yayınları, 2008.
• Çeliker, H. “İslâm Hukuku’nda Devlet Başkanlığı”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C: 26, 26-27 (Eylül 2008), 251-298.
• Çeliker, H. İslâm Hukuku’nda Devlet-Yargı İlişkisi, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2021.
• Dağ, A. “Ali Himmet Berkî’nin -Yaşadığı Çağın Ruhu Bağlamında Ahlak Düşüncesinin Anlaşılması”. Ali Himmet Berkî Kitabı, (Ed. Dr. Öğr. Üyesi Zeki Yaka-Prof. Dr. Ahmet Ögke), Ankara: TDV, 2019, 119-140.
• Demir, A. Medeni Yargılama Hukuku Osmanlı Mahkemesi. İzmir: Hazine Yayınları, 2010.
• Ebu’l-Hasan el-Mâverdî. el-Ahkâmü’s-Sultâniyye. İslâm’da Hilafet ve Devlet Hukuku (Çev. Ali Şafak), İstanbul: Bedir Yayınevi, 1396/1976.
• Ekinci, E. B. “Osmanlı Hukukunda Mahkeme Kararlarının Kontrolü (Klasik Devir)”, Belleten, Cilt 65(244), (2001), 959-1006.
• Fendoğlu, H. T. İslâm ve Osmanlı Anayasa Hukukunda Yargı Bağımsızlığı Anayasa Hukuku Tarihi Açısından Mukayeseli Bir İnceleme. İstanbul: Beyan Yayınları, 1996.
• Furat, A. H. “Ali Himmet Berki (1882-1976)”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Sayı: 6 (2005), 503-514.
• Gür, A. R. Hukuk Tarihi ve Tefekkürü Bakımından Mecelle. İstanbul: Sebil Yayınevi, 1993.
• Gür, A. R. Osmanlı İmparatorluğu’nda Kadılık Müessesesi (Haz. M. Nihat Aryol), 2. Basım, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017.
• Hamidullah, M. İslâm’ın Hukuk İlmine Katkıları, Ed. Vecdi Akyüz, Beyan Yayınları, İstanbul 2005.
• İbn Âbidin, Muhammed Emin. Reddü’l-Muhtar ala’d-Dürri’l-Muhtar. Beyrut: Darü’l-Fikr, 1992/1412.
• İbn Kayyım el-Cevziyye. İ’lâmü’l-Muvakkı’în. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1991/1411.
• İzmirli, İ. H. Kitabü’l-İfta ve’l-Kaza. İstanbul: Evkaf Matbaası, 1336/1337.
• Kaşıkçı, O. İslâm ve Osmanlı Hukukunda Mecelle. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı (OSAV), 1997.
• Kurban, Y. Mecelle ve Günümüz Hukuku (Hukukun Doksan Dokuz İlkesi). Ankara: Seçkin, 2020.
• Menteşzâde Abdürrahim. Fetâvâ-yi Abdürrahim. İstanbul: Darü’t-Tıbaatü’l Âmire, 1243.
• Muhammed Hâlid. Maksad-ı Kânûn. İstanbul: Matbaa-i Âmire 1306.
• Mumcu, A. “Dîvân-ı Hümâyun”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1994, c. 9, 430-432.
• Ortaylı, İ. Hukuk ve İdare Adamı Olarak Kadı. Ankara: Turhan Kitabevi, 1994.
• Örsten, S. Osmanlı Hukukunda Fetva. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2005.
• Özkorkut, N. Ü. “Yargı Bağımsızlığı Açısından Osmanlı’da ve Günümüz Türkiye’sinde Yargıya Genel Bir Bakış”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:57, Sayı:01 (2008), 225-242.
• Serahsî, Ebu Bekir Şemsüleimme. el-Mebsût. Beyrut: Darü’l-Marife, 1993/1414.
• Şahyar, A. E. “Ali Himmet Berkî’nin “250 Hadis Terceme Ve İzahı” Adlı Eseri Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. Ali Himmet Berkî Kitabı, (Ed. Dr. Öğr. Üyesi Zeki Yaka-Prof. Dr. Ahmet Ögke), Ankara: TDV, 2019.
• Şentop, M. Şer’iyye Mahkemelerinde Temyiz ve İstinaf XIX. ve XX. Yüzyıl, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1995.
• Uslu, R. “İslam Yargı Hukukunda Hâkimlik Müessesesi”. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 7, sayı 4 (2018), 63-77.
• Yaka, Z. “Ali Himmet Berki’ye Göre İslam’da Kaza”. Ali Himmet Berkî Kitabı, (Ed. Dr. Öğr. Üyesi Zeki Yaka-Prof. Dr. Ahmet Ögke), Ankara: TDV 2019, 76-100.
• Yaman, A. Fetva Usûlü ve Âdâbı. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2017.
• Yücel, F. “Fıkıh Usûlünün Medenî Kanunun Yorumlanmasına Katkısı -Ali Himmet Berki’nin Hukuk Mantığı ve Tefsir İsimli Eseri Örneğinde-“. Diyanet İlmî Dergi, 57 (2021), 595-632.
• Zeydan, A. Nizâmu’l-Kazâ fi’ş-Şeri’ati’l-İslâmiyye, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1989/1409,
• Zeylaî, Abdullah b. Yusuf. Nasbü’r-Raye (thk. Muhammed Avvâme), Beyrut: Müessesetü'r-Reyyân, 1997/1418.
• Zuhaylî, M. et-Tanzîmü’l-Kazaî fi’l-Fıkhı’l-İslâmî, Dârü’l-Fikr, Dımaşk 1980/1400