MONTESQUIEU DÜŞÜNCESİNDE KUVVETLER AYRILIĞI, ÖZGÜRLÜK VE YARGI GÜCÜ

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 1, 239 - 257, 17.07.2023

Rıdvan Değirmenci

https://doi.org/10.54704/akdhfd.1210954

Öz

Montesquieu’nün hukuk ve siyaset teorisine dair hakimiyeti ona Fransız Aydınlanma düşüncesinde ayrıcalıklı bir konum sağlamıştır. Tarihe olan ilgisinden kaynaklanan metodolojik kavrayışla toplumlar arasındaki farkların hukuk ve siyaset ilişkileri ekseninde analiz edildiğinde anlaşılabilir olduğu kanaatindedir. Doğa yasası, doğal hak ve insan doğası kavramlarına kendine özgü biçimde açıklayan düşünür toplumsallığın inşasında hukukun etkisinin önemini vurgular. Bu sebeple hukuk sosyolojisi ilminin öncülerinden kabul edilir. Kuvvetler ayrılığı teorisi çerçevesinde özgürlük istencinin kurumsal bir görünüme kavuşturmak isterken soylu sınıfının ayrıcalıklarını koruyarak, bu sınıfı kral ve halk arasındaki köprü yapma niyetindedir. Halkın sınırsız ve ölçüsüz talepleriyle mutlakiyet rejim arasında soyluların bir direnç noktası olarak anayasal statülerinin korunması gerektiği kanaatindedir. Böylelikle popülizmin ve otoriterleşmenin özgürlük alanını gölgelemesi önlenecektir. Yargıçlara kanunların ağzı olmaktan öte bir görev yüklenmemesi gerektiğini vurgulayan düşünüre göre, diğer anayasal kurumların birbirini dengelemesiyle özgürlük alanı korunabilecektir. Yargıçların görünür olması demokratik alandaki aktörlerin konumunu sınırlayabilecektir. Klasik yorum teorisi olarak adlandırılan bakış açısı günümüzde hukuk devletinin ve demokratik değerlerin korunmasında önemli rol oynayan yargının konumunu açıklamaya yetmemektedir. Yine de hukuk devleti ve demokratik temsil arasındaki gerilimin aşılamadığı dikkate alındığında, Montesquieu’nün demokratik kurumların birbirini denge ve denetleme görevi ifa etmesi gerektiği fikri kendi başına değerlidir ve yeniden düşünülmesi gerekir. Siyasal ve sosyal krizin eşiğinde olan Fransa’da eski rejim (ancien rejim) ile demokratik halk taleplerini birleştirirken yargıya sınırlı bir alan tanıması kurumsallaşmamış demokratik rejimde yargı gücünün otoriter yapıya dönüşmesini engelleme saiki taşımaktadır. Yargılama usulüne dair demokratik usullerin belirlenmesinin yanında soyluların kendi meclislerince yargı yetkisi kullanılarak yargılanmaları gerektiği savı ayrıca dikkat çekicidir. Yargı gücünü kullananların belirli kişiler olmaması, halktan rast gele kişilerin bu görevi üstlenmelerinin sağlanmasını beklemek bugün için mümkün değildir. Bununla birlikte yargıçların istibdatından çekinen Montesquieu onlara alan tanımak istememesi bugünün tartışmalarındandır. Kuvvetler ayrılığı karşılıklı olarak iktidar güçlerinin birbirini dengelemesinden ziyade sosyal alanda güç sahibi olan sınıfların toplum içerisindeki mücadelesinin temsili olarak yaşandığı bir iktidar modeli olarak kurgulanmıştır. Demokratik temsili olmayan yargı gücüne iktidarın birbirini dengelediği siyasal alandaki mücadelede yer yoktur.

Anahtar Kelimeler

Montesquieu, kuvvetler ayrılığı, yargı, özgürlük, demokrasi.

Kaynakça

• Abadan, Yavuz. Amme Hukuku ve Devlet Nazariyeleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 1952.
• Ağaoğulları, Mehmet Ali, Çulha Zabcı, Filiz, Ergün, Reyda. Kral Devletten Ulus Devlete. Ankara: İmge Kitabevi, 2005.
• Akal, Cemal Bali. Özgürlüğün Geleceği Yoktur Edebiyatta Spinoza. Ankara: Dost Kitabevi, 2006.
• Akbay, Muvaffak. Umumi Amme Hukuku Dersleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1961.
• Akın, İlhan. Kamu Hukuku. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1979.
• Althusser, Louis. Montesquieu Siyaset ve Tarih. İstanbul: İthaki Yayınları, 2005.
• Bentham, Jeremy. Yasamanın İlkeleri. İstanbul: 12 Levha Yayıncılık, 2017.
• Canfora, Luciano. Democracy in Europa: A History of an Ideology. Oxfod: Blackwell Publishing, 2006.
• Crozat, Charles. Amme Hukuku Dersleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1946.
• David Boucher, editör, The Social Contract from Hobbes to Rawls. New York: Routledge, 2005.
• Davies, Norman. Avrupa Tarihi. Ankara: İmge Kitabevi, 2011.
• Delice, Aslan. “Karma Hükümetten Denetim ve Dengeye Erkler Ayrılığı İlkesi”, Selçuk Law Review, Cilt 30, Sayı 3, (2022): 1667-1704.
• Durkheim, Emilie. Montesquieu and Rousseau: Forerunners of Sociology. Michingan: The University of Michingan Press, 1965.
• Erim, Nihat. Amme Hukuku Dersleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları, 1942.
• Ewald, Oskar. Fransız Aydınlanma Felsefesi. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2010.
• Fairlie, John A., “The Separation of Powers”, Michigan Law Review, Cilt 21, Sayı 4 (1923): 393-436.
• Goldsworthy, Jeffrey. The Sovereignty of Parliament History and Philosophy. Oxford: Clarendon Press, 1999.
• Gonthier, Ursula Haskins. Montesquieu and England. London: Pickering & Chatto, 2010. Hamilton, Alexender, Madison, James, Jay, John. Federalist Papers: New York: Oxford University Press, 2008.
• Hansen, Mogens Herman. “The Mixed Constitution Versus the Separation of Powers: Monarchical and Aristocratıc Aspects of Modern Democracy”, History of Political Thought, Cilt 31, Sayı 3, (2010): 509-531.
• Hobbes, Thomas, Leviathan. İstanbul: YKY Yayınları, 2004.
• Hodgson, Geoffrey M. “1688 and all that: property rights, the Glorious Revolution and the rise of British capitalism”. Journal of Institutional Economics, Cilt 13, Sayı 1, (2017): 79-107.
• Hulliung, Mark. Montesquieu and the Old Regime. California: University of Carolina Press, 1976.
• Locke, John. Two Trearties of Government and a Letter Concerning Toleration. London: Yale University Press, 2003.
• Merriman, John. Modern Avrupa Tarihi. İstanbul: Say Yayınları, 2018.
• Montesquieu. İran Mektupları. İstanbul: Hüsnütabiat Matbaası, 1963.
• Montesquieu. Kanunların Ruhu Üzerine. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2020.
• Moore, Barrington Jr. Diktatörlüğün ve Demokrasinin Toplumsal Kökenleri. Ankara: İmge, 2012.
• Okandan, Recai Galip. Umumi Amme Hukuku. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1968.
• Rousseau, J.J., İnsanlar Arasındaki Eşitsizliğin Kaynağı. İstanbul: Say Yayınları, 2015.
• Salihpaşaoğlu, Yaşar. “Mutlak Monarşiye Laik Savunma: Tevratın Canavarı Leviathan”, AÜHFD, Cilt 62, Sayı 3, (2013): 819-854.
• Shklar, Judith N. Montesquieu. Oxford: Oxford University Press, 1987.
• Singer, Brian C.J. Montesquieu and the Discovery of the Social. New York: Palgrave, 2013.
• Vile, M.J.C. Constitutionalism and the Seperation of Powers. Indianapolis: Oxford University Press, 1998.
• Waldron, Jeremy, editör, Nonsense Upon Stilts Bentham, Burke and Marx on the Rights of Man. London: Methuen, 1987.
• Yükselbaba. Ülker. “Emile Durkheim’a Göre Toplum, Düzen ve Hukuk: Hukukun ve Cezanın Evrimi”. İÜHFM, Cilt 75, Sayı 1, (2017): 191-226.
• Declaration of Human and Civic Rights of 26 August 1789 | Conseil constitutionnel (conseil- constitutionnel.fr) Erişim Tarihi: 12/11/2022.