Günümüzde Nahiv Konularının Yeniden Düzenlenmesine Yönelik Çalışmalar

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 1, 65 - 86, 28.06.2019

Halil İbrahim Kaçar , Muhammet Çelik

Öz

Bu çalışma,
nahiv diye adlandırılan Arap Dili gramerinde XIX. yüzyıldan itibaren görülen
yenileşme hareketlerinin, konuların tasnifi alanındaki yansımasını ele almayı
amaçlar. Bu amaçla makalede önce nahiv tarihindeki meşhur nahiv kitaplarının
konu tasniflerine göz atılmış, sonra modern yenilenme döneminde bu geleneksel
tasniflere yöneltilen eleştiriler aktarılmış, ardından modern Arap dilcilerinin
nahvin konularını yeniden düzenleme bağlamında ortaya koydukları teorik ve
pratik yaklaşımlar ele alınmıştır. Son iki yüzyıl
boyunca Arap Dili gramerindeki yenileşme hareketleri, geleneksel nahiv
kitaplarının konu tasniflerini, i‘râb
odaklı ve amil teorisine dayanan yöntemleri sebebiyle anlamı ihmal eden bir
şekilcilikle itham etmişlerdir. Bu eleştiriye göre, nahivciler aynı konu
başlığı altında toplanması gereken birçok dilsel unsuru, farklı konu başlıkları
altına dağıtarak parçalamış ve konu bütünlüğünü sağlayamamışlardır. Bu
eleştiriler yeni nahiv kitaplarının hazırlanması sürecinde konuların nasıl bir
yöntemle düzenleneceğine dair fikir vermesi açısından hayati bir öneme sahip olmuştur. Nahiv ilmi
tarih boyunca hem Arap Dilinin bir grameri olmuş hem de İslami ilimlerin dili
olarak geleneksel yapısını korumuştur. Bu geleneksel yapının korunması fasih
Arapçanın da yüzyıllar boyunca büyük ölçüde değişmeden gelmiş olmasıyla
alakalıdır. Ancak modern döneme gelindiğinde, bu dönemin ihtiyaçları
çerçevesinde, Arapçanın bir iletişim aracı olma özelliği öne çıkarılmış ve
resmi okullardaki zorunlu eğitim çerçevesinde dil öğretiminin kolaylaştırılması
hedeflenmiştir. Yeni dönemde nahiv ilminin konularını yeniden düzenleme çabası
bir yönüyle bu amaçtan kaynaklanmış iken diğer taraftan XX. yüzyılda Batıda
ortaya çıkan yeni dilbilimsel gelişmeler de farklı bir kaynağı oluşturmuştur.
Ortaya çıkan yeni tasniflere bakıldığında, bunların iletişimde işlevsel olacak
şekilde, cümle oluşturmayı, üslup yapılarını ve anlamsal özellikleri dikkate
alan tasnifler olduğu görülür.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Nahiv, Tecdid, Konuların Düzenlenmesi

Studies For Reconstruction Of The Arabic Gramary Issues

Öz

This article is about the impacts of the reformist movements
within the Arabic grammar, Nahv, that are active since the 19th century
on the area of classification of grammar topics. For this purpose we first
analyze how the famous Arabic grammar books classify topics, and then take a
look at how this classification is critiqued in the modern era and finally we
discuss the theoretical and practical methods employed by the modern Arab
grammarians to classify grammar topics. For the last two centuries, the reformist
movements within Arabic grammar have accused the method of classification of
grammar topics of the classical grammar books with neglecting the meaning by
paying attention to form due to their methods being relied on agent theory and
i‘râb. According to this critique, various linguistic elements that are
supposed to be classified under the same topic are distributed under various
topics and the integrity of topics is violated. These critiques had utmost
importance in how the topics would be classified in the new books of grammar. The
science of Nahv, has been the grammar of Arabic language and is preserved in
its classical for being language of Islamic sciences. This also has to do with
the fact that classical Arabic is more or less preserved in its form throughout
history. However in the modern era, according to the needs of this era, the
feature of Arabic as a means of communication is emphasized and as part of
compulsory education in public schools enabling an easier teaching of Arabic is
pursued. The need for a reform in Arabic grammar was influenced by these
reasons as well as the new linguistic developments that emerged in the West in
20th century. The new classifications take into consideration
forming sentences, stylistic structures and semantic features that are about
functionality in communication.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, Arabic Grammar, Reform, Classification Of Grammar Topics

Kaynakça

• Abduh, Davud. Nahve ta'lîmi'l-lugati'l-Arabiyye vazîfiyyen. Kuveyt: Müessesetu Dâri'l-'Ulûm, 1979.
• el-‘Avnî, Ahmîde. el-Üsüsü’l-menheciyye li-tebvîbi’n-nahvi’l-‘Arabî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘ilmiyye, 2015.
• el-Câbirî, Muhammed Âbid. el-Hitâbu’l-‘Arabiyyi’l-Mu‘âsır. 5. Baskı, Beyrut: Merkezu Dirâsâti’l-vahdeti’l-‘Arabiyye, 1994.
• el-Cürcânî, Abdulkahir. el-‘Avâmilu’l-mie, thk. Enver ed-Dağıstânî. Beyrut: Dâru’l-minhâc, 2009.
• el-Cürcânî, Abdulkahir. Delâilu’l-i‘câz. thk. M. Muhammed Şakir. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1984.
• el-Cürcânî, Abdulkahir. Kitâbu’l-cümel fi’n-nahv. thk. Yüsrî Abdulgani Abdullah. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1990.
• Dayf, Şevki. Tecdîdü'n-nahv. 6. Baskı. Kahire: Dâru'l-Maarif, 2013.
• Durmuş, İsmail. “Müberred”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31: 432-434. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Durmuş, İsmail, “Nahiv”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32: 300-306. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• el-Enbârî, Kemalüddin. Kitâbu Esrâru’l-‘Arabiyye. thk. Fahr Salih Kadare. Beyrut: Dâru’l-cîl, 1995.
• el-Fârisî, Ebu Ali. el-Îzâhu’l-‘Adudî. thk. Hasan Şazeli Ferhûd. Riyad: Câmi‘atu Riyâd, 1969.
• Feyyaz, Süleyman. en-Nahvu’l-asrî: delil mübsit li-kavaidi’l-lugati’l-‘Arabiyye. Kahire: Merkezu’l-Ehrâm li’t-terceme ve’n-neşr, 1995.
• el-Ğunemyîn, Merlîn Adnan. Esâlîbu tertibi ebvâbi’n-nahv. Yüksek Lisans Tezi, Âlu’l-Beyt Üniversitesi (Al al-Bayt University), 2004.
• Halefu’l-Ahmer. Mukaddime fi’n-nahv, thk. İzzeddin et-Tanûhî. Dımaşk: Vizâratu’s-sekâfe ve’l-irşâdu’l-kavmî, 1961.
• Hasan, Abdulhamid. el-Kavâidu’n-nahviyye mâddetuhâ ve tarîkatuhâ. 2. Baskı. Kahire: Mektebetu’l-enclû el-Mısriyye, 1952.
• Hassan, Temmam. el-Lugatu'l-Arabiyye ma'nâhâ ve mebnâhâ. Kahire: Âlemü’l-kütüb, 2000.
• Humeyde, Mustafa. Nizâmu’l-irtibât ve’r-rabt fî terkîbi’l-cümleti’l-Arabiyye. Kahire: Mektebetu Lübnan & eş-Şeriketu’l-Mısriyye’l-‘âlemiyye li’n-neşr, 1997.
• İbn Âcurrûm. el-Mukaddimetu’l-Âcurrûmiyye fî ilmi’l-i‘râb. eş-Şârika: el-Müntedâ el-İslâmî, 2007.
• İbn Bâbeşâz. Şerhu’l-Mukaddimeti’l-muhsibe. thk. Halid Abdulkerim. Kuveyt: el-Matbaatu’l-‘asriyye, 1977.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osman. el-Hasâis. thk. M. Ali en-Neccâr. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-‘Arabî, 1952.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osman. el-Lüma‘ fi’l-‘Arabiyye. thk. Hamid el-Mü’min. 2. Baskı. Beyrut: Alemü’l-kütüb, 1985.
• İbn Hişâm en-Nahvî. el-İ‘râb ‘an kavâidi’l-i‘râb. thk. Ali Fûde Nîl. Riyad: İmâdetu şuuni’l-mektebât - Câmiatu Riyâd, 1981.
• İbn Hişâm en-Nahvî. Muğni’l-lebîb. 2 Cilt. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘asriyye, 1991.
• İbn Hişâm en-Nahvî. Şerhu Şüzûru’z-zeheb. thk. Berekât Yusuf Hebbûd. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1994.
• İbn Madâ, Ebu’l-Abbas. er-Red ‘ale’n-nuhât. thk. Muhammed İbrahim el-Bennâ. Kahire: Dâru’l-i‘tisâm, 1979.
• İbn Mâlik, Ebu Abdillah Cemalüddin. Metnü’l-elfiyye. Beyrut: el-Mektebetü’ş-Şa’bâniyye, ts.
• İbn Mâlik, Ebu Abdillah Cemalüddin. Şerhu’t-teshîl. 2 Cilt, thk. Abdurrahman es-Seyyid - Muhammed Bedevî el-Mahtûm. Cize: Hicr li’t-tibâa ve’n-neşr, 1990.
• İbn Mu‘tî, Ebu’l-Hüseyn. el-Fusûlü’l-hamsûn. thk. M. Muhammed et-Tanâhî. Kahire: İsa el-Bâbî el-Halebî, 1976.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd. ez-Zarûrî fi’n-nahv. thk. Mansur Ali Abdussemi‘. Kahire: Dâru’s-Sahve, 2010.
• İbn Şukayr, Ebu Bekr Ahmed. el-Muhallâ, thk. Faiz Faris. İrdib: Müessesetü’r-risâle, 1987.
• İbn ‘Usfûr, Ebu’l-Hasen. el-Mukarreb, 2 Cilt. thk. Abdussettâr el-Cevârî - Abdullah el-Cubûrî. b.y., 1971.
• İbnü’l-hâcib, Ebu ‘Amr. el-Kâfiye fî ilmi’n-nahv – eş-Şâfiye fî ilmi’s-sarf ve’l-hat. thk. Salih Abdulazim eş-Şâir. Kahire: Mektebetu’l-âdâb, 2010.
• İbnü’s-Serrâc, Ebu Bekr Muhammed. el-Usûl fi’n-nahv. 3 Cilt. thk. Abdulhüseyin el-Fetlî. Beyrut: Müessesetü’-risâle, 1985.
• İbrahim, Abdulalim. en-Nahvu’l-vazîfî. 9. Baskı. Kahire: Dâru’l-maarif, 1998.
• el-Mahzûmî, Mehdi. Fî’n-Nahvi’l-Arabî nakdun ve tevcih. 2. Baskı. Beyrut: Dâru’r-râidu’l-Arabî, 1986.
• Mellâvî, Selahaddin. “el-Bâbu’n-nahvî (Bahsun fi’l-üsüsi’l-menheciyye ve’l-bedâili’l-lisâniyye)”. Nazariyyetu’n-nahvi’l-‘Arabî beyne’l-mevrûs ve’l-müstahdes (Ebhâsu’l-mu’temeri’d-düvelî es-sâlis fi’l-lugaviyyâti’l-‘Arabiyye 2015). 52-72. İrbid: ‘Alemu’l-kütübi’l-hadîs, 2016.
• el-Meseddî, Abdusselam. el-Lisâniyyât ve üsüsühe’l-ma‘rifiyye. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnusiyye li’n-neşr, 1986.
• Mustafa, İbrahim. İhyâu'n-nahv. Kahire: Lecnetü't-te'lîf ve't-terceme ve'n-neşr, 1959.
• Mustafa, İbrahim v.dğr. Tahrîru’n-nahv. Kahire: Dâru’l-Maarif, 1958.
• el-Mutarrizî, Ebu’l-feth. el-Misbâh fî ‘ilmi’n-nahv. thk. Abdulhamid es-Seyyîd Tâlib. Kahire: Mektebetü’ş-şebâb, 1970.
• en-Nehhâs, Ebu Cafer. Kitâbu’t-tuffâha. thk. Korkîs Avvâd. Bağdat: Matbaatu’l-‘ânî, 1965.
• Sa’îd, Abdulvâris Mebrûk. Fî Islâhi’n-nahvi’l-‘Arabî. Kuveyt: Dâru’l-kalem, 1985.
• es-Sâmerrâî, Fâzıl Sâlih. Me'âni'l-ebniye fi'l-Arabiyye. 2. Baskı. Amman: Dâru Ammâr, 2007.
• es-Sâmerrâî, Fâzıl Sâlih. Me'âni'n-nahv. 4 Cilt. 2. Baskı. Amman: Dâru'l-Fikr, 2003.
• es-Saydâvî, Yusuf. el-Kifâf: Kitâbun yu‘îdu savğa kavâidi’l-lugati’l-‘Arabiyye. 2 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-fikr, 1999.
• es-Sevdâ, Yusuf. el-Ahrufiyye ev el-Kavâidu’l-cedîde fi’l-‘Arabiyye. Beyrut: Dâru Reyhânî, 1959.
• es-Seyyîd, Sabri İbrahim. Menâhicu’t-tebvîbi’n-nahvî ‘inde’l-‘Arab. Kahire: Mektebetu’l-Âdâb, 2011.
• es-Suyûtî, Celaleddin. el-İktirâh fî usûli’n-nahv. thk. Abdulhalim Atiyye - Alaaddin Atiyye. 2. Baskı. Dımaşk: Dâru’l-Beyrûtî, 2006.
• el-‘Ubeydî, Şaban. en-Nahvu’l-‘Arabî ve menâhicu’t-te’lîf ve’t-tahlîl. Bingazi: Menşûrâtu Câmiatu Karyunus, 1989.
• Ukkaşe, Ömer Yusuf. en-Nahvu’l-gāib. Beyrut: el-Müessesetü’l-‘Arabiyye li’d-dirâsât ve’n-neşr, 2003.
• Zâhid, Züheyr Gâzî. Mevzû‘ât fî nazariyyeti’n-nahvi’l-‘Arabî: Dirâse muvâzene beyne’l-kadîm ve’l-hadîs. Dımaşk: Dâru’z-zemân, 2010.
• ez-Zeccâcî, Ebu’l-Kâsım. el-Îzâh fî ‘ileli’n-nahv. thk. Mazin el-Mubarek. 3. Baskı. Beyrut: Dâru’n-nefâis, 1979.
• ez-Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım. el-Mufassal fî san‘ati’l-i‘râb. Beyrut: Dâru ve Mektebetu Hilal, 1993.