FIKHÎ AÇIDAN AİLE İÇERİSİNDE MÜLKİYETİN NAKLİNİ SAĞLAYAN AKİT ÇEŞİTLERİ VE AİLE VAKIFLARININ NAKİL ÇEŞİTLERİYLE İLİŞKİSİ

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 1, 53 - 93, 29.06.2020

Münir Kaya

Öz

Toplumun en küçük yapı taşı olarak görülen aile kurumu insanlığın yaratılışından bu yana varlığını sürdürmektedir. Temel olarak Kur’ân-ı Kerîm’in ifadesiyle Allah (c.c) sevgi ve merhamet bağlı olan huzur bulunması amacıyla eşler yaratmıştır. Eşlerin bu huzuru temin etmeleri-ne yönelik oluşturdukları kuruma ise aile adı verilmektedir. Arapça " عول – عال " fiilinden türemiş olan aile kelimesinin, sözlükte farklı birçok anlama gelmesine karşın güncel kullanımdaki aileyi ifade edebilen en yakın anlamı kelimenin “if’âl” kalıbındaki “bir kimsenin bakımından sorumlu olmak, geçimini sağlamak, ev ahalisi” gibi anlamlarıdır. Terim olarak ise farklı saikler-den hareketle değişik tanımları yapılabilse de en geniş anlamda ailenin “kan bağlılığı, evlilik ve diğer yollardan aralarında akrabalık ilişkisi bulunan ve çoğunlukla aynı evde yaşayan bireylerin psikolojik, sosyal, ekonomik ve cinsel gereksinmelerinin karşılandığı temel toplumsal birim” şeklinde tanımlandığı görülmektedir. Buna göre aile kavramının kapsamına ana-baba, oğul-kız gibi birinci derece akrabalar girdiği gibi daha üst derecedeki akrabalar da dahil edilebilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Akit, Vakıf, Aile Vakıfları, İntikal

Kaynakça

• Ali Haydar. Tertîbu’s-sunûf fi ahkâmi’l-vukûf. Dersaadet: Şirket-i Mürettebiye Matbaası, 1240.
• Ali Haydar. Teshîlü’l-ferâiz. İstanbul: Şirket-i Mürettebiye Matbaası, 1322.
• Apaydın, Yunus. “İslâm Hukukunda Aile”. Günümüzde Aile Uluslararası Aile Sempozyumu (2-4 Aralık 2005- İstanbul). Ed. Ömer Çaha. 135-150. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
• Arı, Abdüsselam. “Vacip Vasiyet ve Halefiyet Bağlamında ‘Dede Yetimi’ Problemi”. EKEV Akademi Dergisi 12/34 (t.y.): 249-268.
• Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b Alî b Muhammed İbn Hacer. Fethü’l-bârî bi-şerhi Sahihi’l-Buhari. 2. Bs, 13 Cilt. Kahire : Dârü’r-Reyyan li’t-Türas, 1987.
• Bardakoğlu, Ali. “Hibe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed. Sünenü’l-kübrâ. Ed. Muhammed Abdulkâdir Ata. 11 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük İslâm İlmihâli. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1993.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukûkı İslâmiyye ve Istılâhâtı Fıkhıyye Kâmusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, t.y.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl el-Cuʻfî. el-Câmiʻu’s-sahîh. 9 Cilt. Bulak: Matbaʻatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1311.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmail. es-Sıhah tâcu’l-luga ve sıhahu’l-arabiyye. Thk. Muhammed Muhammed Tamir. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2009.
• Cezîrî, Abdurrahman. Kitâbü’l-fıkh alâ mezâhibi’l-erbaa. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Çeker, Orhan. İslam Hukukunda Akitler. Konya: Tekin Kitabevi, 2014.
• Dâmad, Abdurrahman b. Muhammed b. Süleyman. Mecmeu’l-enhur fî şerhi Mülteka’l-ebhur. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.
• Derdîr, Ebu’l-Berekât Ahmed b. Muhammed b. Ahmed. Şerhu’l-Kebîr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Derdîr, Ebu’l-Berekât Ahmed b. Muhammed b. Ahmed. Şerhu’s-sağîr. 4 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Mâarif, ts.
• Desûkî, Muhammed Arefe. Hâşiyetü’d-Desûkî alâ Şerhi’l-kebîr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Döndüren, Hamdi. Delilleriyle İslâm İlmihali. İstanbul: Erkam Yayınları, 2004.
• Döndüren, Hamdi. Delilleriyle Ticâret ve İktisat İlmihâli. İstanbul: Erkam Yayınları, 1993.
• Duman, Ali. “Sadaka”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 383-384. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Duran, Ahmet. İslâm Hukukunda İkrar ve Hükmü. İstanbul: Anıt Kreatif Tanıtım, 2008.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eşʻas b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. Thk. Şuayb el-Arnaût. 7 Cilt. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-ʻÂlemiyye, 2009.
• el-Fetâva’l-hindiyye. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Yayınları, 2013.
• Feyûmî, Ahmed b. Muhammed b. Ali el-Hamevî. Misbâhu’l-Münîr. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1987.
• Firuzâbâdi, Ebü’t-Tahir Mecdüddin Muhammed b Yakub b Muhammed. Kâmusu’l-muhît. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2008.
• Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Vecîz fî fıkhi’l-İmam eş-Şâfiî. Thk. Ali Muhammed Muavvız - ve Âdil Ahmed Abdü’l-Mevcûd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Erkâm b. Ebi’l-Erkâm, 1997.
• Haccâvî, Musâ b. Ahmed b. Musa. el-İknâ fî fıkhi’l-İmam Ahmed b. Hanbel. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Mârife, ts.
• Haddâd, Radıyyüddîn Ebû Bekr b. Alî b. Muhammed. el-Cevheretü’n-neyyire. 2 Cilt. y.y: Matbaatü’l-Hayriyye, 1322.
• Halebî, İbrahim. Mülteka’l-ebhur. Dersaadet: Matbaa-i Osmâniye, 1309.
• Haraşî, Muhammed b. Abdullah. Şerhu Muhtasari’l-Halil maa Hâşiyetü’l-Adevî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, t.y.
• Haskefî, Muhammed b. Ali. Dürrü’l-muhtâr şerhu Tenvîri’l-ebsâr. Thk. Abdurrahman Halil İbrahim İbrahim. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Haskefî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Dürrü’l-müntekâ fî şerhî’l-mültekâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Hassaf, Ebû Bekr Ahmed. Ahkâmü’l-evkâf. Ed. Muhammed Abdüsselâm Şahin. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Hırakî, Ebu’l-Kâsım Ömer b. Hüseyin b. Abdullah. Metni’l-Hırakî alâ mezhebi Ebî Abdillah Ahmed b. Hanbel eş-Şeybânî. y.y.: Dâru’s-Sahabe li’t-Turâs, 1993.
• Hilâl b. Yahyâ, Ebû Bekr. Kitâbu ahkâmi’l-vakf. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Mârife, 1355.
• İbn Abdülberr, Ebû Ömer Yusuf. el-Kâfi fî fıkhı ehli’l-Medîne. Thk. Muhammed el-Moritânî. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Riyâdü’l-Hadîse, 1980.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn. Reddü’l-Muhtâr ale’d-Dürri’l-Muhtâr Şerhu Tenvîri’l-Ebsâr. 12 Cilt. Riyad: Dârü’l-Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullah. el-Kâfî. 6 Cilt. y.y.: Matbaatü Hicr, 1997.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullah. el-Muğnî. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü Kahire, 1968.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. es-Sünen. Thk. Şuayb el-Arnaût. 5 Cilt. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-ʻÂlemiyye, 2009.
• İbn Manzur, Ebü’l-Fazl Muhammed b Mükerrem b Ali el-Ensârî. Lisanü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Daru Sadr, ts.
• İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesıd. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2004.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlü’d-dîn Muhammed. Şerhu fethu’l-Kadîr ale’l-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Karafî, Ebü’l-Abbas Şehabeddin Ahmed b İdris b Abdürrahim. ez-Zahîre. Thk. Saîd Â’rab. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• Kâsânî, Alâüddin Ebî Bekr b. Mes’ûd. Bedâiü’s-sanâî fî tertîbi’ş-şerâî’. Thk. Ali Muhammed Muavvız. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Kaya, Münir Yaşar. İslâm Hukukunda ve Osmanlı Tatbîkâtında Aile Vakıfları. Doktora, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017.
• Kaya, Münir Yaşar. “İslâm Vakıf Hukuku’nda Mevkûfun Aleyhte Bulunması Gereken Şartlar Açısından ‘Vakf Ale’n-Nefs’ Meselesi”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi. 28 (2016): 435-454.
• Kaya, Remzi. Kur’ân’da Nesih. Bursa: Furkan Ofset, 2001.
• Kermî, Merî b. Yusuf b. Ebûbekir. Delîlü’t-Tâlib li Neyli’l-Metâlib. Riyad: Dâru’t-Tayyibe, 2004.
• Kudûrî, Ahmed b. Ebûbekir. Muhtasaru’l-Kudûrî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Kurân-ı Kerim Meâli. Thk. Halil Altuntaş - ve Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2008.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb. el-Hâvi’l-Kebîr. Thk. Ali Muhammed Muavvız - ve Âdil Ahmed Abdü’l-Mevcûd. 18 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye (t.y.).
• Merginânî, Ebû’l-Hasan Ali b. Ebî Bekr. el-Hidâye şerhi Bidâyetü’l-mübtedî. 4 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-İslâmî, ts.
• Mevsılî, Abdullah b. Muhammed. el-İhtiyâr li Ta’lîli’l-Muhtâr. Thk. Şeyh Muhammed Ebû Dakîka. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Meydânî, Abdülganî el-Ganîmî. el-Lübâb fî şerhi’l-Kitâb. Thk. Abdü’l-mecîd Ta’me el-Halebî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Mârife, 1998.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmiʻu’s-sahîh. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1991.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünen. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1994.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Minhâcu’t-tâlibîn ve umdetü’l-müftîn fi’l-fıkh. Thk. Ivaz Kâsım Ahmed. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2005.
• Nevevî, Ebu’z-Zekeriyya Yahyâ b. Şeref. Ravzatü’t-tâlibîn ve umdetü’l-müftîn. Thk. Zehîr eş-Şâviş. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Ömer Hilmi. İthâfu’l-ahlâf fi ahkâmi’l-evkâf. İstanbul: Matbaâ-i Âmire, 1307.
• Serahsî, Şemsü’l-eimme Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Mârife, ts.
• Şirâzî, Ebû İshak İbrahim b. Ali b. Yusuf. el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmâmi’ş-Şâfiî. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Şirbinî, Muhammed b. Hatîb. Muğni’l-muhtâc ilâ marifeti meâni elfâzi’l-Minhâc. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Tahâvî, Ebû Câfer Ahmed b. Muhammed b. Selâme b. Abdülmelik. Şerhu meâni’l-âsâr. Thk. İbrâhim Şemseddîn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2013.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). el-Câmiʻu’s-sahîh. Thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Mısır: Matbaʻatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1977.
• Wensinck, Arent Jean. el-Mu’cemü’l-müfehres li elfâzi’l-Hadîsi’n-Nebevî. 7 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1986.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletühü. 13 Cilt. Dimaşk: Dâru’l-Fikr, 1985.