Saçaklızâde Maraşî (ö. 1145/1732) Bağlamında İbnü’l-Cezerî (ö. 833/1429) Sonrası Yedi Kıraat İhtiyarlarına Genel Bir Bakış

Yıl 2021, Cilt: 51 Sayı: 1, 116 - 134, 30.06.2021

Fatih Dokgöz

https://doi.org/10.51121/akif.2021.17

Öz

Kıraatlerin ortaya çıkmasıyla birlikte birtakım ihtilaflar da doğmaya başlamıştır. Bu ihtilaflar ilk dönemlerde Hz. Peygamber’in ve vahiy esnasında onun yanında bulunan sahabenin mevcudiyetiyle kolayca hallolmuştur. Ancak ilerleyen dönemlerde hak ile batılın birbirine karışma endişesi âlimlerimizi kıraatlerle ilgili bazı sınırlar çizmeye mecbur etmiştir. Sahih kıraatleri belirleme adına en önemli ve etkili faaliyet İbn Mücâhid’in (ö. 324/936) kıraatleri yedi ile sınırlamasıdır. Bu sınırlama bölgelere göre en çok okunan kıraatleri içine almış olsa da bazı kıraatlerin dışarıda tutulması ve bir süre sonra yedi kıraat dışında kalanların sahih kabul edilmemesi ciddi eleştirilere sebebiyet vermiştir. İbnü’l-Cezerî’ye kadar olan bu dönemde zaman zaman on kıraati içine alan eserler telif edilmiş olsa da bu üç kıraat sahih kıraat literatürüne ancak onun gayretleriyle girmeyi başarmıştır. İbnü’l-Cezerî’nin dışarıda kalan bu üç kıraati sahih olarak değerlendirmesi Müslümanlar tarafından kısa zamanda kabul görmüş fakat sonraki dönemde yedi kıraati içine alan eserler de telif edilmiştir. Makalemizde bu eserlerden öne çıkanlar, eserlerdeki bu ihtiyarın sebepleri irdelenmiştir. Ayrıca yaşadığı dönemden başlayarak günümüze kadar eserleriyle çok ses getirmiş olan Maraşî’nin kıraatlere dair sıra dışı görüşleri de değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kur, Yedi kıraat, On kıraat, İbnü’l Cezerî, Maraşî

Kaynakça

• ‛Aliyyü’l Ḳârî, Ebü’l-Ḥasen Nûrüddîn ‛Alî b. Sulṭân Muḥammed. el-Mineḥü’l-fikriyye fî şerḥi’l-muḳaddimeti’l-cezeriyye. thk. ‛Usâme ‛Aṭâyâ. Dımaşḳ: Dârü’l- Ġavsânî, 2. Baskı., 2012.
• Altıkulaç, Tayyar. “Halef b. Hişâm". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 07 Mart 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/halef-b-hisam
• Altıkulaç, Tayyar. “Verş”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 07 Mart 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/vers
• Bakarî, Muhammed b. Kâsım b. İsmâil. el-Ḳavâ‛idü’l-muḳarrara ve’l-fevâidi’l-muḥarrara. thk. Muhammed b. Fâzıl b. İbrahim el-Meşhedânî. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2005.
• Bennâ, Ahmed b. Muhammed. İtḥâfü fuḍalâi’l-beşer bi’l-ḳırââti’l-erbe‛ati’l-‛aşer. thk. Şaban Muhammed İsmail. Beyrut-Lübnan: ‛Âlemü’l-Kütüb, 1987.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’ân-ı Kerîm’in İndirildiği Yedi Harf ve Kıraatlar. İstanbul: Ensar Yayınları, 3. Basım, 2013.
• Çetin, Abdurrahman. “ŞÂTIBÎ, Kāsım b. Fîrruh". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 07 Mart 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/satibi-kasim-b-firruh
• Dabbâ‛, Ali Muhammed. el-İḍâe fî beyâni uṣûli’l-ḳırâe. Mısır: Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 1999.
• Dabbâ‛, Ali Muhammed. İrşâdü’l-mürîd ilâ maḳṣûdi’l-ḳaṣîd fi’l-ḳırââti’s-seb‛. Tanta-Mısır: Dârü’s-Sahâbe li’t-Türâs, 2006.
• Dağ, Mehmet. “İbn Mücahid’in Kıraat Ekollerini Yedi ile Sınırlaması: Eleştirel Bir Yaklaşım”. Ekev Akademi Dergisi 10/27 (Bahar 2006).
• Dânî, Ebû ‛Amr Os̱mân b. Sa‛îd. el-Muḳni‛ fî ma‛rifeti mersûmi mesâḥifi ehli’l-emṣâr. thk. Nura bnt. Hasan b. Fahd el-Hamîd. Riyad: Dârü’t-Tedmûriyye, 2010.
• Dânî, Ebû ‛Amr Os̱mân b. Sa‛îd. et-Taḥdîd fi’l-itḳâni ve’t-tecvîd. thk. Ġānim Ḳaddûrî el-Ḥamed. ‛Ummân: Dâru ‛Ammâr, 3. Baskı., 2010.
• Dokgöz, Fatih. Muhammed Bin Ebî Bekir El-Maraşî ve Cühdü’l-Mukill Adlı Eserinin Tecvid İlmindeki Yeri. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.
• Elmalı, Hüseyin. “Mufaddal ed-Dabbî" Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 25 Aralık 2020.
• Fırat, Yavuz. Tecvid ve Kıraat İlmi Terimleri Sözlüğü. Konya: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı, 2018.
• Gökdemi̇r, Ahmet. “Kıraat Eğitiminde Ali b. Süleyman el-Mansûrî Öncesi Mısır Tarikinin Arka Planı: Biyografik Bir İnceleme”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 18/1 (30 Haziran 2018), 177-192. https://doi.org/10.33420/marife.403018
• Huzâî, Ebu’l-Fazl Muhammed b. Cafer. el-Müntehâ fi’-l-ḳırââti’l-ḥamsete ‛aşer. thk. Muhammed Şefâat Rabbânî. Medine: Mektebetü’l-Melik Fahd, 2013.
• İbn Galbûn, Ebu’l-Hasan Tâhir b. Abdülmünim. et-Tezkira fi’l-ḳırââti’s̱-s̱emân. thk. Eymen Rüşdî Süveyd. Cidde: Cemââtü’l-Hayriyye, 1991.
• İbn Mihrân, Ebûbekr Ahmed b. Hüseyn b. el-Gâye fi’l-ḳırââti’l-‛aşr. Beyrut-Lübnan: Dârü’l-Kütübi’l-‛İlmiyye, 2007.
• İbn Mücâhid, Ebubekir. Kitâbü’s-Seb‛a fi’l-ḳırâât. thk. Cemâlüddîn Muhammed Şeref. Tanta-Mısır: Dârü’s-Sahâbe li’t-Türâs, 2007.
• İbnü’l-Cezerî, Ebu’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ali b. Yûsuf. Dürretü’l-muḍîe fi’l-ḳırââti‛s̱-s̱elâs̱i’l-mütemmime li’l-‛aşera. thk. Muḥammed Temîm ez-Zu‛bî. Medine: Mektebetü Dârü’l-Hüdâ, 1993.
• İbnü’l-Cezerî, Ebu’l-Ḫayr Şemsüddin Muḥammed b. Muḥammed b. Muḥammed b. ᷾Ali b. Yûsuf. en-Neşr fi’l-ḳırââti’l-‛aşr. thk. Cemâlüddîn Muhammed Şeref. 2 Cilt. Tanta-Mısır: Dârü’s-Sahâbe li’t-Türâs, 2002.
• İbnü’l-Cezerî, Ebu’l-Ḫayr Şemsüddin Muḥammed b. Muḥammed b. Muḥammed b. ᷾Ali b. Yûsuf. Muḳaddime. thk. Eymen Rüşdî Süveyd. Riyad: Dâru Nûru’l-Mektebât, 4. Baskı., 2006.
• İbnü’l-Cezerî, Ebu’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ali b. Yûsuf. Taḥbîrü’t-teysîr fi’l-ḳırââti’l-‛aşr. thk. Ahmed Müflih el-Kudât. Ürdün: Dârü’l-Furkân li’n-Neşr, 2000.
• İbnü’l-Kâsıh, Ebu’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed b. el-Hasan. Sirâcü’l-ḳâriü’l-mübtedî ve teẕkiretü’l-muḳriü’l-müntehî. Mısır: Mektebetü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 3. Baskı., 1954.
• Kallek, Cengiz. “Yahyâ b. Âdem". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 26 Aralık 2020.
• Kalou, Mohamed. “Tarih Boyunca Kur’an Okumaları Üzerine Yazılmış Olan Eserlerin Kategori Özellikleri ve Tasnifi”. ERUIFD 2/19 (2014).
• Karaçam, İsmail. Kur’ân-ı Kerim’in Nüzûlü ve Kırâati. İstanbul: İFAV, 5. Basım., 2016.
• Ḳaysî, Ebû Muḥammed Mekkî b. Ebî Ṭâlib. el-İbâne ‛an me‛âni’l-ḳırâât. thk. Fergali Seyyid Arabâvî. Beyrut-Lübnan: Books-Publisher, 2011.
• Ḳaysî, Ebû Muḥammed Mekkî b. Ebî Ṭâlib. er-Ri‛âye li tecvîdi’l-ḳırâeti ve taḥḳîḳi lafẓi’t-tilâve. thk. Ahmet Hasan Ferhat. ‛Ummân: Dâru ‛Ammâr, 3. Baskı., 1996.
• Kılıç, Hulusi. “İbnü’l-Hâcib". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 27 Aralık 2020.
• Koyuncu, Recep. Kıraat İlmi & Takrib Usûlü. Konya: Hacıveyiszade İlim Kültür Vakfı, 1. Baskı., 2018.
• Koyuncu, Recep. Kıraat İlminde Tahrîrât Mustafa el-İzmîrî ve ’Umdetü’l-İrfân Adlı Eseri. Konya: Hikmetevi Yayınları, 2021.
• Maraşî, Muḥammed b. Ebî Bekr. Cühdü’l-muḳill. thk. Sâlim Ḳaddûrî el-Ḥamed. Ürdün: Dâru ‛Ammâr, 2. Baskı., 2008.
• Maraşî, Muḥammed b. Ebî Bekr. Tehẕîbü’l-Ḳırâât. thk. Hâlid Abdüsselâm Berekât. 2 Cilt. Dımaşḳ: Dârü’l- Ġavsânî, 2012.
• Maşalı, Mehmet Emin. Kur’an’ın Metin Yapısı. Ankara: Otto, Genişletilmiş 2. Baskı., 2015.
• Maşalı, Mehmet Emin. Tarihî ve Temel Meseleleriyle Kıraat İlmi. Ankara: Otto, 2016.
• Özel, Ahmet. “Nûrî, Ali b. Sâlim". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 02 Ocak 2021.
• Safâkusî, Ebü’l-Hasan Ali b. Sâlim b. Muhammed. Ġays̱ü’n-nef‛ fi’l-ḳırââti’s-seb‛. Dımaşḳ: Dârü’n-Nevâdir, 2013.
• Sâlih, Subhî. Mebâḥis̱ fî ‛ulûmi’l-Ḳur’ân. Beyrut-Lübnan: Dârü’l-İlmü’l-Melâyîn, 10. Baskı., 1977.
• Suyûtî, Celâlüddîn. el-İtḳân fî ‛ulûmi’l-Ḳur’ân. Beyrut-Lübnan: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım., 2008.
• Şâṭıbî, Ḳasım b. Firrûh. Ḫırzü’l-emânî ve vechü’t-tehânî fî’l-kıraâti’s-seb‛. thk. Muḥammed Temîm ez-Zu‛bî. Dımaşḳ: Dârü’l- Ġavsânî, 5. Baskı., 2010.
• Taşpınar, Kadir. Subhî Sâlih’in Mebâhis fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân Adlı Eserinin Kıraat İlmi Açısından Değerlendirilmesi. Ulûmu’l-Kur’ân Kaynaklarında Kıraat İlmi, ed. Yaşar Akaslan. Ankara: İlâhiyât, 2019. 207-208.
• Taşpınar, Kadir. “XV. Yüzyılda Kıraat İlminde İbnü’l-Cezerî Etkisi -Kıraat ve Tefsir Eserleri Bağlamında”. Uluslararası İbnü’l-Cezerî Sempozyumu. Bursa: y.y., 2018.
• Tüfekçioğlu, Zekeriya. “İsmâil b. Ca‘fer el-Ensârî". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 25 Aralık 2020.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Ma‛rifetü’l-ḳurrâi’l-kibâr ‛ale’-t-tabaḳati ve’l-a‛sâr. thk. Tayyar Altıkulaç. İstanbul: İSAM, 1995.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Ma‛rifetü’l-ḳurrâi’l-kibâr ‛ale’-t-tabaḳati ve’l-a‛sâr. thk. Tayyar Altıkulaç. İstanbul: İSAM, 1995.
• Zerkânî, Muhammed Abdülazim. Menâhilü’l-‛irfân fî ‛ulûmi’l-Ḳur’ân. Mısır: Matbaatü İsa el-Bâbî el-Halebî, 1943.