İkindiden Sonra Uyumayla İlgili Hadîslerin Tahlil ve Tenkidi

Yıl 2021, Cilt: 51 Sayı: 1, 1 - 30, 30.06.2021

Ömer Özpınar

https://doi.org/10.51121/akif.2021.13

Öz

İnsan için bedensel ve ruhsal açıdan önemli bir ihtiyaç olan uyku, gece ve gündüz olmak üzere iki vakitte gerçekleşmektedir. Uyku için gece asıl olmakla birlikte gerektiğinde gündüz vaktinde de uyunabilmektedir. Hayatını Hz. Peygamber'in (s.a.v.) hadîslerine ve sünnetine göre şekillendirmek isteyen Müslüman bir kimse, her halinde olduğu gibi uyku saatlerinde de ona uymak istemektedir. Ancak bazı rivâyet kaynaklarımızda özellikle ikindiden sonra uyumanın kişinin aklını kaçıracağına dair bir hadîs bulunmaktadır. İlk olarak Ebû Ya’lâ el-Mevsılî’nin (ö. 307/919) el-Müsned isimli eserinde geçen bu rivâyetin başka tarîkleri de bulunmaktadır. Bu rivâyetten hareket edilerek ikindiden sonra uyumanın dinen yasak olduğu, hoş görülmediği veya caiz olmadığı gibi farklı hükümler belirtilmektedir. Sonuçta ikindiden sonra uyumanın sünnete aykırı olduğu ve uyuyanın aklına zarar geleceğinin Hz. Peygamber tarafından haber verildiği şeklinde yaygın bir inanç ortaya çıkmıştır. İkindiden sonra uyumanın hoş görülmemesinin dini, tecrübi ya da tıbbi bir takım izahları bulunmaktadır. Ancak konunun bu çalışmada araştırılan yönü, bu vakitte uyumanın mahzurlu olduğunu bildiren rivâyetin bir hadîs olup olmadığının tespiti ve sıhhatinin ortaya konulmasıdır. İşte bu çalışma, söz konusu rivâyeti sened ve metin açısından inceleyerek sıhhatini tespit etmeyi amaçlamaktadır. Böylece ikindiden sonra uyumanın dinî hükmü için uygun bir delil olup olamayacağının değerlendirilmesi yapılmış olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hadîs, Sünnet, İkindi, Uyku, Uyumak

Kaynakça

• Abdürrezzâk, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm es-San’ânî. el-Musannef. thk. Habîburrahmân el-A’zamî. 11 Cilt. Beyrût: el-Meclisü’l-İlmî, 1403/1983.
• Aclûnî, İsmâil b. Muhammed el-. Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs ammâ iştehere mine’l-ehâdîs alâ elsineti’n-nâs. thk. Abdulhamîd b. Ahmed b. Hindâvî. 2 Cilt. Beyrût: Mektebetü’l-A’sriyye, 1420/2000.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: Hadisevi, 1. Basım, 2006.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali el-. Şuabü’l-îmân. thk. Abdulalil Abdulhamîd Hâmid (Teşrîf: Muhtâr Ahmed en-Nedvî). 14 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1423/2003.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl el-. el-Câmi’u’s-sahîh. 6 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl el-. el-Edebü’l-müfred. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrût: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1409/1989.
• Büceyremî, Süleymân b. Muhammed b. Ömer eş-Şâfiî el-. Hâşiyetü’l-Büceyremî alâ şerhi’l-Hatîb (Tuhfetü’l-habîb alâ şerhi’l-Hatîb). 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1425/1995.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullâh b. Abdirrahmân ed-. es-Sünen. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Demi̇r, Serkan. “Sebeb-i Vürûdun Kapsamını Genişletme Çabası Olarak Sebeb-i Rivâyet”. Hadis Tetkikleri Dergisi 13/2 (30 Aralık 2015), 121-128.
• Deylemî, Ebû Şücâ’ Şîrûye b Şehredâr b Şîrûye ed-. el-Firdevs bi-me’sûri’l-hitâb. thk. Saîd b. Besyunî Zağlûl. 5 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1406/1986.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî. es-Sünen. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdullah b. İshâk el-İsfahânî. et-Tıbbu’n-Nebevî. thk. Mustafa Hızır Dönmez et-Türkî. Dâru İbn Hazm, 1. Basım, 2006.
• Ebû Yaʿlâ, Ahmed b. Alî b. el-Müsennâ el-Mevsılî. Müsnedü Ebî Ya’la. thk. Hüseyin Selîm Esed. 13 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-Me’mûn li’t-Türâs, 1404/1984.
• Elbânî, Muhammed Nâsıruddîn el-. Silsiletü’l-ehâdîsi’d-daîfe ve’l-mevdûa ve eseruha’s-seyyi’ fî’l-ümme. 24 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Maârif, 1412/1992.
• Fahruddîn er-Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-ğayb (et-Tefsîru’l-kebîr). 32 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 3. Basım, 1420.
• Gökçay, Banu - Arda, Berna. “Tıp Tarihi Açısından Uyku ve Uyku Araştırmaları”. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi 3/1 (01 Nisan 2013), 70-78.
• Heysemî, Ebu’l-Hasen Nûruddîn Ali b. Ebi Bekrb. Süleymân el-. el-Maksadü’l-ʿalî fî zevâʾidi Ebî Yaʿlâ el-Mevsılî. thk. Seyyid Kisrevî Hasen. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah el-Cürcânî. el-Kâmil fî du’afâi’r-ricâl. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Ali Muhammed Muavvad. 9 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1. Basım, 1418/1997.
• İbn Arrâk, Nûruddîn Ali b. Muhammed b. Ali b. Abdirrahmân. Tenzîhu’ş-şerî’ati’l-merfûa’ ’ani’l-ahbâri’ş-şenîati’l-mevdû’a. thk. Abdulvahhâb Abdullatîf - Abdullah Muhammed el-Ğumârî. I-II Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1399.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerh ve’t-ta’dîl. 9 Cilt. Beyrût : Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî (Haydarâbâd: 1952/1372’nin ofseti), 1. Basım, t.y.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullâh b. Muhammed el-Kûfî. el-Kitâb el-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1. Basım, 1409/1989.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Şihâbüddin Ahmed b. Ali el-Askalânî. el-Metâlibü’l-âliye bi-zevâidi’l-mesânidi’s-semâniye. thk. Sa’d b. Nâsır b. Abdülazîz eş-Şûserî. 19 Cilt. Riyad : Dârü’l-Âsıme, ts.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali el-Askalânî. Fethu’l-Bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî-Muhibbuddîn el-Hatîb. 13 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, 1379.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Şihâbüddin Ahmed b. Ali el-Askalânî. Lisânü’l-Mîzân. 7 Cilt. Beyrût : Müessesetü’l-E’lamî li’l-Matbûât (Dâiretü’l-Maarifi’n-Nizâmiyye, 1911’in tıpkı basımı), 1390/1971.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Şihâbüddin Ahmed b. Ali el-Askalânî. Tehzîbu’t-Tehzîb. 12 Cilt. Hind: Matbaatü Dâirati’l-Maârif, 1326.
• İbn Hıbbân, Ebû Hâtim Muhammed. Kitâbü’l-Mecrûhîn mine’l-muhaddisîn. thk. Hamdî Abdulmecîd es-Selefî. 2 Cilt. Riyâd: Dârü’s-Sumey’î, 1420/2000.
• İbn Hıbbân, Ebû Hâtim Muhammed. Kitâbü’s-Sikât. 9 Cilt. Haydarâbâd : Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmaniyye, 1393/1973.
• İbn Kayyım el-Cevziyye, Muhammed b. Ebî Bekr Şemsuddîn. Zâdu’l-meâd fî hedyi hayri’l-ıbâd. 5 Cilt. Beyrût : Müessesetü’r-Risâle, 27. Basım, 1415/1994.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm. thk. Sâmî b. Muhammed Selâme. 8 Cilt. Riyâd: Dâru’t-taybe, 1420/1999.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• İbn Manzûr, Cemâluddîn Ebu’l-Fadl Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, 3. Baskı., 1414.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Ahmed el-Kurtubî. el-Beyân ve’t-tahsîl ve’ş-şerhu ve’t-tevcîhu ve’t-ta’lîlu fi mesâili’l-müstahrece. 20 Cilt. Beyrût : Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 3. Basım, 1408/1988.
• İbn Sa’d, Ebû Abdullah Muhammed. et-Tabakâtü’l-kübrâ. thk. İhsân Abbâs. 8 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, 1. Basım, 1968.
• İbnu’l-Esîr, Mecdüddîn Ebu’s-Seâdât el-Mübârek b. Muhammed el-Cezerî. en-Nihâye fî ğarîbi’l-hadîs ve’l-eser. thk. Tâhir Ahmed ez-Zâvî-Mahmûd Muhammed et-Tanâhî. 5 Cilt. Beyrût: el-Mektebetü’l-Ilmiyye, 1399/1979.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahmân b. Ali. el-Mevdû’ât. thk. Abdurrahmân Muhammed Osmân. 3 Cilt. Medîne, 1. Basım, 1386-1388/1966-1968.
• İmamoğlu, A. Vahit. “Uyku Ve Ölümün Tabiatıyla Ilgili Çağdaş Müslüman Yorumlarda Nefs Ve Ruh Anlayışı”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13 (30 Haziran 1997).
• Kasapoğlu, Abdurrahman. “Kur’an’ın Amaçları Açısından Uyku Hakkında Bir Değerlendirme”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (01 Aralık 2004), 45-77.
• Kaya, Eyyüp Said. “Mekhûl b. Ebû Müslim”. 28/552-553. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Mizzî, Yûsuf b. Abdirrahmân Ebu’l-Haccâc el-. Tehzîbu’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 35 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1400/1980.
• Muğaltay b. Kılıc, Ebû Abdullah Alâuddîn Muğaltay b. Kılıc b. Abdulah el-Bekcerî. İkmâlü Tehzîbi’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Ebû Abdurrahmân Âdil b. Muhammed-Ebû Muhammed Üsâme b. İbrahim. 12 Cilt. Kâhire: Fârûku’l-Hadîse, 1. Basım, 1422–2001.
• Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf b. Tâcil‘ârifîn el-. Feyzu’l-kadîr şerhu’l-câmi’i’s-sağîr. 6 Cilt. Mısır: Mektebetü’t-Ticâriyyeti’l-Kübrâ, 1., 1356/1938.
• Özen, Şükrü. “Leys b. Sa‘d”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/164-168. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Râğıb el-İsfehânî, Hüseyn b. Muhammed er-. el-Müfredât fî ğarîbi’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnân ed-Dâvûdî. Dımaşk: Dâru’l-Kalem; ed-Dâru’ş-Şâmiyye, 1412.
• Sehâvî, Şemsüddîn Ebu’l-Hayr Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed es-. el-Makâsıdü’l-hasene fî beyâni kesîrin mine’l-ehâdîsi’l-müştehire ale’l-elsine. thk. Muhammed Osman el-Huşt. Beyrût: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1. Basım, 1405/1985.
• Soysaldı, Hacı Mehmet. “Kur’an Âyetleri ve Hadisler Perspektifinden Uyku Hakkında Bir Değerlendirme”. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/2 (30 Aralık 2018), 79-102.
• Suyûtî, Ebu’l-Fadl Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr es-. el-Câmiu’s-sağîr fî ehâdîsi’l-beşîri’n-nezîr. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1401/1981.
• Suyûtî, Ebu’l-Fadl Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr es-. el-Le’âlii’l-masnû’a fi’l-ehâdîsi’l-mevdû’a. thk. Salâh b. Muhammed b. Avîda. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1417/1996.
• Şahi̇n, Leyla - Aşçıoğlu, Meral. “Uyku ve Uykunun Düzenlenmesi̇”. Sağlık Bilimleri Dergisi 22/1 (01 Mart 2013), 93-98.
• Şa’râvî, Muhammed Mütevellî eş-. Tefsîru’ş-Şa’râvî-Havâtır. 20 Cilt. Metâbiu Ahbâri’l-Yevm, 1997.
• Şevkânî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Ali b. Muhammed el-Havlanî eş-. el-Fevâidü’l-mecmûa fi’l-ehâdîsi’l-mevdûa. thk. Abdurrahmân b. Yahyâ el-Yemân. Beyrût : Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.y.
• Taberânî, Süleymân b. Ahmed et-. el-Mu’cemu’l-evsat. thk. Târık b. ’Ivedıllah-Abdulmuhsin b. İbrahim. 10 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Harameyn, 1995.
• Tahâvî, Ebu Ca’fer Ahmed b. Muhammed et-. Şerhu müşkili’l-âsâr. thk. Şu’ayb el-Arnaût. 16 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1415/1994.
• Tehânevî, Muhammed b. Ali b. Ali et-. Keşşâfu ıstılahâti’l-fünûn ve’l-ulûm. thk. Refîk el-Acem; Ali Dehrûc. 2 Cilt. Beyrût: Mektebetü Lübnân Nâşirûn, 1996.
• Zehebî, Şemsuddîn Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed ez-. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. thk. Şu’ayb el-Arnaût vd. 25 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1405/1985.
• Zehebî, Şemsuddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed ez-. Tehzîbu Tehzîbi’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Ğuneym Abbâs Ğuneym-Mecdî es-Seyyid Emîn. 11 Cilt. Kâhire: el-Fârûku’l-Hadîseti li’t Tibâ’ati ve’n-Neşr, 1. Basım, 1425/2004.
• Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed ez-. Mîzânu’l-i’tidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Alî Muhammed el-Bicâvî. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, 1382–1963.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed ez-. el-Keşşâf an hakâıkı ğavâmidi’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kitâb el-ʿArabî, 1407. https://www.pedagojiokulu.com/showthread.php/5326-Bebeklerin-kerahet-vakti-uyumasi (10.01.2012)