Kıblenin Kabe'ye Çevrilmesiyle İlgili Rivayetlerin Değerlendirilmesi

Yıl 2021, Cilt: 51 Sayı: 2, 1 - 30, 31.12.2021

Ömer Özpınar

https://doi.org/10.51121/akif.2021.1

Öz

Kıblenin Beyt-i Makdis’ten Kâbe’ye çevrilmesine, kıblenin tahvîli denmektedir. Kıblenin çevrilmesiyle ilgili ‎rivâyetler, hadîs ve siyer kaynaklarında nakledilmektedir. Bu rivâyetler temelde üç hususta bilgi içermektedir. ‎Birincisi, tahvîl emrinin Hz. Peygamber’e nerede ve nasıl indiğidir. İkincisi, Kâbe’ye doğru kılınan ilk namazın ‎hangi namaz olduğu bilgisidir. Üçüncüsü, tahvîl haberi ulaştığında namazın geri kalanını Kâbe’ye doğru ‎tamamlayan iki kıbleli mescit halkının kimler olduğudur. Ancak hadîs ve siyer kaynaklarındaki bu rivâyetlerin ‎bir kısmı birbiriyle çelişmektedir. Dolayısıyla kıblenin tahvîlinin gerçekleşmesiyle ilgili farklı değerlendirmelere ‎yol açmaktadır. İşte bu makale, hadîs ve siyer kaynaklarındaki kıblenin tahvîliyle ilgili farklı ve çelişkili ‎rivâyetleri literatür taraması yöntemiyle tespit edip değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Metot olarak hadîs ve ‎siyer kaynaklarındaki ilgili rivâyetler ayrı başlıklar altında ele alınıp rivâyet usulü ve bütünlük ilkesine göre ‎incelenmektedir. Böylece kıblenin tahvîliyle ilgili rivâyetler, kaynak ve muhteva farklılığına göre tespit edilmeye ‎ve akabinde bütünlük ilkesi bağlamında değerlendirilmeye çalışılmaktadır. ‎

Anahtar Kelimeler

KIble, Beyt-i Makdis, Kabe, Tahvil, Mescid-i Kıbleteyn

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. Müsnedü’l-‎imâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnaût - Âdil Mürşid ve Diğerleri. 45 Cilt. ‎Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1421/2001.‎
• Algül, Hüseyin. “Mescid-i Kubâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/279-280. ‎Ankara: TDV Yayınları, 2004.‎
• Apaydın, Mehmet. Siyer Kronolojisi. İstanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Kur’an ‎Araştırmaları Merkezi (KURAMER), 2018.‎
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: Hadisevi, 1. Basım, 2006.‎
• Aynî, Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed Bedruddîn el-. Şerhu Süneni Ebî Dâvûd. thk. ‎Ebu’l-Münzir Hâlild b. İbrâhîm el-Mısrî. 7 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1. Basım, ‎‎1420/1999.‎
• Aynî, Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed Bedruddîn el-. Umdetu’l-kârî şerhu Sahîhi’l-‎Buhârî. 25 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.‎ Beğavî, Ebu Muhammed el-Hüseyn b. Muhammed el-. Me’âlimu’t-tenzîl fî tefsîri’l-Kur’ân ‎‎(Tefsîru’l-Beğavî). thk. Abdurrezzâk el-Mehdî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ‎‎1420.‎
• Beğavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Huseyn b. Mes’ûd el-. Şerhu’s-sünne. thk. Şuayb el-‎Arnaût, Muhammed Züheyr eş-Şâvîş. 15 Cilt. Beyrût,: el-Mektebü’l-İslâmî, 2. Basım, ‎‎1403/1983.‎
• Belâzûrî, Ebu’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ el-. Ensâbu’l-eşrâf. thk. Süheyl ez-Zekkâr - Riyâd ez-‎Ziriklî. 13 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1417/1996.‎
• Birekul, Mehmet. “Siyer Araştırmalarında Tarih – Sosyoloji Dikotomisi ve Sosyolojik Bir ‎Bakış Örneği Olarak Kıble Değişikliği Olayı”.‎ Türkiye’de Tüm Yönleri ile Siyer Çalışmaları Sempozyumu Tebliğ Kitabı: 9-12 Nisan 2015, İstanbul , 2016, cilt: I, s. 277-292.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl el-. el-Câmi’u’s-sahîh. 6 Cilt. İstanbul: Çağrı ‎Yayınları, 1992.‎
• Diyarbekrî, Huseyn b. Muhammed b. Hasan ed-. Târîhu’l-hamîs fî ahvâli enfesi’n-nefîs. 2 Cilt. ‎Beyrût: Dâru Sâdır, ts.‎
• Fahruddîn er-Râzî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-ğayb (et-Tefsîru’l-kebîr). 32 ‎Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 3. Basım, 1420.‎
• Güç, Ahmet. “Dinlerde Kıble Anlayışı”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/2 ‎‎(2002), 1-30.‎
• Halebî, Ebu’l-Ferec Nûreddîn Ali b. İbrâhim b. Ahmed el-. es-Sîretü’l-Halebiyye (İnsânu’l-‎uyûn fî sîreti’l-Emîni’l-Me’mûn). 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Maârif, 2. Basım, 1427.‎
• Heysemî, Ebu’l-Hasen Nûruddîn Ali b. Ebi Bekr el-. Mecmeu’z-zevâid ve menbeu’l-fevâid. ‎thk. Husâmuddîn el-Kudsî. 10 Cilt. Kâhire: Mektebetü’l-Kudsî, 1414/1994.‎
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed. et-Temhîd limâ fi’l‐Muvatta’ ‎mine’l‐me’ânî ve’l‐esânîd. thk. Mustafa b. Ahmed el-’Ulvî - Muhammed Abdulkadir ‎el-Bekrî. 24 Cilt. Mağrib: Vizâretü ’Umûmi’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1387.‎
• İbn Balabân, Ebu’l-Hasen el-Emîr Alâüddîn Ali. el-İhsân fî takrîbi Sahîhi İbn Hıbbân. thk. ‎Şuayb el-Arnaût. 18 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1408/1998.‎
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerh ve’t-‎ta’dîl. 9 Cilt. Beyrût : Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî (Haydarâbâd: 1952/1372’nin ofseti), ‎‎1. Basım, t.y.‎
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. Tefsîru’l-‎Kur’âni’l-âzîm. thk. Es’ad Muhammed e-Tayyib. 9 Cilt. el-Memleketü’l-ʿArabiyyetü’s-‎Suʿûdiyye: Nizâr Mustafâ el-Bâz, 3. Basım, 1419.‎
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullâh b. Muhammed el-Kûfî. el-Kitâb el-Musannef fi’l-ehâdîs ‎ve’l-âsâr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1. Basım, ‎‎1409/1989.‎
• İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali el-Askalânî. Fethu’l-Bârî şerhu Sahîhi’l-‎Buhârî. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî-Muhibbuddîn el-Hatîb. 13 Cilt. Beyrût: ‎Dâru’l-Ma’rife, 1379.‎ İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Şihâbüddin Ahmed b. Ali el-Askalânî. Tehzîbu’t-Tehzîb. 12 Cilt. Hind: ‎Matbaatü Dâirati’l-Maârif, 1326.‎
• İbn Hıbbân, Ebû Hâtim Muhammed. es-Sîretü’n-nebeviyye ve ahbâru’l-hulefâ. thk. es-Seyyid ‎Azîz Bek ve Diğerleri. 2 Cilt. Beyrût: el-Kutubu’s-Sekâfiyye, 3. Basım, 1417.‎
• İbn Hıbbân, Ebû Hâtim Muhammed. Kitâbü’s-Sikât. 9 Cilt. Haydarâbâd : Dâiretü’l-Maârifi’l-‎Osmaniyye, 1393/1973.‎
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik. es-Sîretü’n-Nebeviyye. thk. Mustafâ es-‎Sakâ vd. 2 Cilt. Mısır: Şirketü Mektebeti ve Maṭbaati Muṣtafa el-Bâbî el-Ḥalebî, 2. ‎Basım, 1375/1955.‎
• İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshâk, (ö. 311/924). Sahîhu İbn Huzeyme. thk. ‎Muhammed Mustafa el-A’zamî. 4 Cilt. Beyrût: el-Mektebü’l-İslâmî, 1400/1980.‎
• İbn İshâk, Muhammed. Sîretü İbn İshâk (Kitâbu’s-siyer ve’l-meğâzî). thk. Süheyl Zekkâr. ‎Beyrût: Daru’l-Fikr, 1. Basım, 1398/1978.‎
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâîl b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. 15 Cilt. Dâru’l-Fikr, 1407/1986.‎
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâîl b. Ömer. es-Sîretü’n-nebeviyye (mine’l-bidâye ve’n-nihâye). thk. ‎Mustafa Abdulvâhıd. Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, 1395/1976.‎
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâîl b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm. thk. Sâmî b. Muhammed ‎Selâme. 8 Cilt. Riyâd: Dâru’t-taybe, 1420/1999.‎
• İbn Receb, Zeynuddîn ʿAbdurrahmân b. Ahmed el-Hanbelî. Fethu’l-Bârî şerhu Sahîhi’l-‎Buharî. thk. Mahmûd b. Şa’bân vd. 9 Cilt. Medîne: Mektebetü’l-Ğurabâi’l-Eseriyye, 1. ‎Basım, 1417/1996.‎
• İbn Sa’d, Ebû Abdullah Muhammed. et-Tabakâtü’l-kübrâ. thk. İhsân Abbâs. 8 Cilt. Beyrût: ‎Dâru Sâdır, 1. Basım, 1968.‎
• İbn Seyyidünnâs, Ebu’l-Feth Fethuddîn Muhammed b. Muhammed el-Ya’merî. Uyûnü’l-eser ‎fî fünûni’l-meğâzi ve’ş-şemâil ve’s-siyer. thk. İbrâhîm Muhammed Ramadân. 2 Cilt. ‎Beyrût: Dâru’l-Kalem, 1. Basım, 1414/1993.‎
• İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed Bağdâdî. ed-‎Du’afâ ve’l-metrûkîn. thk. Ebdullâh el-Kâdî. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ‎‎1. Basım, 1406/1986.‎
• İbnu’l-Verdî, Ebû Hafs Zeynüddîn Ömer b. Muzaffer b. Ömer el-Bekrî el-Maarrî. Târîhu ‎İbni’l-Verdî (Tetimmetü’l-Muhtasar fî ahbari’l-beşer). 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‎İlmiyye, 1417/1996.‎
• İbnu’n-Neccâr, Ebu Abdillâh Muhibbuddîn Muhammed b. Mahmûd b. Hasen. ed-Dürretü’s-‎semîne fî târîhi’l-Medîne. thk. Huseyn Muhammed Alî Şükrî. Şeriketü Dâri’l-Erkam b. ‎Ebi’l-Erkam, ts.‎
• İmam Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes el-Asbahî. el-Muvatta’. thk. Muhammed Fuâd ‎Abdulbâkî’. 2 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1406/1985.‎
• Kâdî ’İyâz, Ebu’l-Fazl İyâz b. Mûsâ b. İyâz el-Yahsubî. İkmâlü’l-Muʿlim bi-fevâʾidi Müslim. ‎thk. Yahyâ İsmâîl. 8 Cilt. Mısır: Dâru’l-Vefâ, 1. Basım, 1419/1998.‎
• Karabulut, Nazlı. Başlangıçtan Emevi̇lere İslam Tari̇hi̇nde Kudüs. Çorum: Hitit Üniversitesi, ‎Yüksek Lisans Tezi, 2018.‎
• Karaman, Hayrettin vd. Kur’ân Yolu: Türkçe Meal Ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri ‎Başkanlığı, 2004.‎
• Kastallânî, Şihâbuddîn Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed el-. İrşâdü’s-sâri li-şerhi Sahîhi’l-‎Buhârî. 10 Cilt. Mısır: el-Matbaʿatü’l-Kübrâ el-Emîriyye, 7. Basım, 1323.‎
• Kayrevânî, Ebû Muhammed Abdullâh b. Ebî Zeyd el-. Kitâbu’l-Câmi’ fi’s-sünen ve’l-âdâb ‎ve’l-meğâzi ve’t-târîh. thk. Muhammed Ebu’l-Ecfân - Osmân Bıttîh. Beyrût: ‎Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1403/1983.‎
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed Şemsüddîn el-. el-Câmiu’ li ahkâmi’l-Kur’ân. ‎thk. Ahmed el-Berdûnî, İbrahim Atfeyş. 20 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Kutubi’l-Mısriyye, 2. ‎Basım, 1384/1964.‎
• Mizzî, Yûsuf b. Abdirrahmân Ebu’l-Haccâc el-. Tehzîbu’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr ‎Avvâd Ma’rûf. 35 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1400/1980.‎
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmi’u’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd ‎Abdulbâkî. 5 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.‎
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb en-. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Hasen Abulmun’ım ‎Şelebî. Beyrût: Müʾessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1421/2001.‎
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb en-. Kitâbü’l-Müctebâ el-Ma’rûf bi es-Sünenü’s-‎Suğrâ. 9 Cilt. Kahire: Dâru’t-Te’sîl, 1. Basım, 1433/2012.‎
• Sa’îd Havvâ. el-Esâs fi’s-sünne ve fıkhuhâ- es-Sîretü’n-nebeviyye. 4 Cilt. Kâhire: Dârü’s-‎Selâm, 3. Basım, 1416/1995.‎
• Sâlihî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Yûsuf es-. Sübülü’l-hüdâ ve’r-reşâd fî sîreti ‎Hayri’l-Ibâd. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muavvid. 12 Cilt. Beyrût: Dâru’l-‎Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1414/1993.‎
• Semhûdî, Nûrudîn Ebu’l-Hasan Ali b. Abdillâh es-. Vefâü’l-vefâ bi ahbâri dâri’l-Mustafâ. 4 ‎Cilt. Beyrût: Dârul-Kütübi’l-’İlmiyye, 1. Basım, 1419.‎
• Sezikli, Ahmet. “Mescid-i Kıbleteyn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/278-279. ‎Ankara: TDV Yayınları, 2004.‎
• Suyûtî, Ebu’l-Fadl Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr es-. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-‎me’sûr. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1983.‎ Şevkânî, Muhammed b. Alî b. Muha mmed eş-. Neylu’l-evtâr şerhu Münteka’l-ahbâr. thk. ‎Isâmuddîn es-Sabâbitî. 8 Cilt. Mısır: Dâru’l-Hadîs, 1. Basım, 1413/1993.‎
• Şinkîtî, Muhammed el-Muhtâr b. Muhammed el-Cekenî eş-. Şurûku envâri’l-mineni’l-kübrâ’l-‎ilâhiyye bi keşfi esrâri’s-Süneni’s-Suğrâ’n-Nesâiyye. 6 Cilt. Matâbiu’l-Humaydî, 1. ‎Basım, 1425.‎
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed et-. el-Mu’cemu’l-kebîr. thk. Hamdî b. ‎Abdulmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 2. Basım, 1415/1994.‎
• Taberî, Muhammed b. Cerîr et-. Câmi’u’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed ‎Şâkir. 24 Cilt. Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1420/2000.‎
• Taberî, Muhammed b. Cerîr et-. Târîhu’r-rusül ve’l-mülûk. 11 Cilt. Beyrût: Dâru’t-Turâs, ‎‎1387.‎
• Tayâlisî, Ebû Dâvud Süleymân b. Dâvûd b el-Cârûd el-Fârisî et-. Müsnedu Ebî Dâvûd et-‎Tayâlisî. thk. Muhammed b. Abdülmuhsin et-Türkî. 4 Cilt. Mısır: Dâru Hicr, 1. Basım, ‎‎1419/1999.‎
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. İsâ et-. es-Sünen. thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Muhammed ‎Fuâd Abdülbâkî. Mısır: Şirketü Mektebeti ve Matbaati Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 2. ‎Basım, 1395/1975.‎
• Ukaylî, Ebû Cafer Muhammed b. Amr b. Musa. ed-Duafâü’l-kebîr. thk. Abdulmu’tî Emîn ‎Kal’acî. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1404/1984.‎
• Umerî, Ekrem Ziyâ el-. es-Sîretü’n-nebeviyyeti’s-sahîha. 2 Cilt. Medîne: Mektebetü’l-Ulûm ‎ve’l-Hikem, 6. Basım, 1415/1994.‎
• Vâkıdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer b. Vâkıd el-Eslemî el-. el-Meğâzî. Beyrût: Dâru’l-‎e’lemî, 1409/1989.‎
• Zehebî, Şemsuddîn Ebu Abdillâh Muhammed b. Ahmed ez-. Târîhu’l-islâm ve vefeyâtu ‎meşâhîri ve’l-’alâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 15 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, ‎‎2003.‎
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed eş-. el-Keşşâf an hakâıkı ‎ğavâmidi’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâb el-ʿArabî, 1407.‎
• Zürkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdulbâki b. Yûsuf ez-. Şerhu’z-Zürkânî ala’l-‎Mevâhibi’n-ledünniyye bi’l-minehı’l-Muhammediyye. 12 Cilt. Beyrût: Daru’l-Kütübi’l-‎İlmiyye, 1. Basım, 1417/1996.‎
• Zürkânî, Muhammed Abdülazîm ez-. Menâhilu’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’ân. 2 Cilt. Matba’atü Îsâ ‎el-Bâbî el-Halebî, 3. Basım, 1362/1943.‎