An Evaluation on the Structural Transformation of Media Management in Türkiye in the Context of Critical Political Economy

Yıl 2024, Sayı: 44, 181 - 202, 28.04.2024

Elif Pınar Kılınç , Mustafa Şeker

https://doi.org/10.31123/akil.1428206

Öz

Media businesses operate with their own parameters as well as similar characteristics to other businesses. It has shown development and transformation within the framework of its own parameters such as capital, cost, income-expense, ownership and organizational structure. The ideological structure of the media, which is one of the main features that distinguish it from other businesses, requires the media to be evaluated in terms of its ownership structure and critical political economy. This approach is to analyze the media and its historical position within the framework of its ideological, cultural and social-economic functions and relations. The media, which began to operate under free market conditions, had to survive by being part of conglomerates with strong capital and operating in different business lines. The need for strong capital and financial structure has led media enterprises to be economically, socially and politically dependent on power centers. At this point, media enterprises have ceased to be organizations that calculate profit and loss; they have become an area where investment decisions are made based on feasibility and indirect returns. Media owners who maintain their presence in this field at the expense of unprofitable or even negative profits lead to the formation of a homogeneous and functional media environment. In this study, the process from 2002 to the present, which corresponds to the period of media industry complexes, will be analyzed with a qualitative and historical approach and evaluated through examples and interviews with media representatives.

Anahtar Kelimeler

Media Business, Press Business, Political Economy of Media, Media Ownership Structure

Eleştirel Ekonomi Politik Bağlamında Türkiye’de Medya İşletmeciliğinin Yapısal Dönüşümü Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

Medya işletmeleri, diğer işletmelerle benzer bazı özelliklerinin yanında, kendine özgü değişkenlerle faaliyette bulunan işletmelerdir. Sermaye, maliyet, gelir-gider, ürün, sahiplik ve örgüt yapısı gibi değişkenler, medya işletmelerinin özgünlüğü çerçevesinde gelişim ve dönüşüm göstermiştir. Diğer işletmelerden ayırt edici temel özelliklerinden olan ideolojik üretim yapması, medyanın, sahiplik yapısı ve eleştirel ekonomi politik kapsamında ele alınmasını gerekli kılmaktadır. Bu yaklaşım, medyayı ve onun tarihsel konumunu, ideolojik, kültürel, sosyo-ekonomik işlevi ve ilişkileri çerçevesinde incelemektedir. Bu noktada, 1980 sonrası neoliberal politikalar ekseninde yeniden şekillenen ve değişen üretim tarzı, medyanın çalışma biçimi ve ilişkilerini de değiştirmiştir. Serbest piyasa koşullarında faaliyet göstermeye başlayan medya, güçlü sermaye yapısına sahip, farklı iş kollarında faaliyet gösteren büyük holdinglere eklemlenerek ayakta kalmaya mecbur bırakılmıştır. Medyanın, güçlü sermaye ve finans yapısına ihtiyaç duyan işletmeler olması, ekonomik, toplumsal, siyasal düzlemde ve git gide artan oranlarda iktidarlara bağımlı bir yapı sürmesini beraberinde getirmiştir. Geldiğimiz noktada medya işletmeleri, kâr zarar hesabı yapan kurumlar olmaktan çıkmış; fizibilitesi yapılarak dolaylı getirileriyle yatırım kararı alınan bir alan hâline gelmiştir. Medya sektöründen kâr etmeyen; hatta zarar etmeleri pahasına bu alandaki varlığını sürdüren medya sahipleri, sadece faaliyette oldukları diğer iş kollarının kaldıracı olarak işlev gören, homojen bir medya ortamının oluşmasına neden olmaktadır. Çalışmada, medya endüstrili kompleksler dönemine karşılık gelen ve 2002’den günümüze uzanan süreç, nitel ve tarihsel yaklaşımla incelenmekte; örnekler ve medya temsilcileriyle yapılan görüşmeler aracılığıyla değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Medya İşletmeciliği, Basın İşletmeciliği, Medyanın Ekonomi Politiği, Medyanın Sahiplik Yapısı

Kaynakça

• Adaklı, G. (2006). Türkiye’de Medya Endüstrisi Neoliberalzm Çağında Mülkiyet ve Kontrol İlişkileri. Ütopya.
• Adaklı, G. (2009). 2002-2008: Türk Medyasında AKP Etkisi. Içinde İ. Uzgel & B. Duru (Ed.), AKP Kitabı: Bir Dönüşümün Bilançosu. Phoenix.
• Adorno, T. W. (2008). Kültür Endüstrisi ve Kültür Yönetimi (N. Ünler, M. Tüzel, & E. Gen, Çev.). İletişim.
• Adorno, T. W., & Horkheimer, M. (2000). Aydınlanmanın Diyalektiği (N. Ülner & E. Öztarhan Karadoğan, Çev.). Kabalcı.
• Althusser, L. (2008). Yeniden Üretim Üzerine (I. Ergüden & A. Tümertekin, Çev.). İthaki.
• Anderson, P. (1988). Antonio Gramsci Hegemonya Doğu/Batı Sorunu ve Strateji (T. Günersel, Çev.). Alan.
• Atılgan, S. (1999). Basın İşletmeciliği. Beta.
• Aykol, H. (2008). Haber Basınından İslamcı Medyaya. Agora Kitaplığı.
• Bagdikian, B. H. (2000). The Media Monopoly. Beacon Press.
• Bağçe, H. E. (2006). Sunuş Yazısı. Içinde Frankfurt Okulu (ss. 7-16). Doğu Batı.
• Barbaros, H. (2016). Turkuvaz Medya Grubu Finans Müdürü Hakan Barbaros ile görüşme. Turkuvaz Medya, İstanbul. [Kişisel iletişim].
• Berberoğlu, G. N. (1991). Basın İşletmeciliği: Yazılı Basında Organizasyon Yapıları ve Yönetim Şekilleri. Gazeteciler Cemiyeti Yayınları.
• Boyd-Barrett, O. (2006). Ekonomi Politik Yaklaşım. İçinde L. Yaylagül (Ed.), Kitle İletişiminin Ekonomi Politiği. Dalbaz.
• Bulunmaz, B. (2001). Basın İşletmelerinin Finansal Yapısı ve 2001 Krizi Öncesi ve Sonrası Reklam Gelirlerinin Analizi. Maliye ve Finans Yazıları, 86, 49-67.
• Crehan, K. (2006). Gramsci Kültür Antropoloji (Ü. Aydoğmuş, Çev.). Kalkedon.
• Dai, U. (2008). Basın İşletmelerinin Finansal Yapısı. Beta.
• Darendeli, A. V. (2007). Medya Yoğunlaşması, Tekelleşmenin Denetimi, ve Çoğulculuğun Kurulması. Türkiye Barolar Bilrliği Dergisi, 68, 94-134.
• Demirbulak, S. (1995). 21. Yüzyıl Eşiğinde Türkiyemizde Medya. Sevinç Matbaası.
• Desmoulins, N. T. (1993). Medya Ekonomisi (G. Üstün, Çev.). İletişim.
• Dinç Bilgin: Kendi gazeteme sözüm geçmiyordu. (2010). Cumhuriyet Gazetesi.
• Doyle, G. (2002a). Media Ownership: The Economics and Politics of Convergence and Concentration in the UK and European Media. Sage.
• Doyle, G. (2002b). Understanding Media Economics. Sage.
• Elmas, E., & Kurban, D. (2011). İletişimsel Demokrasi-Demokratik İletişim: Türkiye’de Medya: Mevzuat, Politikalar, Aktörler. TESEV Yayınları.
• En büyük mecra internet olacak. (2015, Aralık 27). Ekonomist. https://www.ekonomist.com.tr/medya/en-buyuk-mecra-internet-olacak-83
• Engels, F. (1966). Anti-Dühring / Bay Eugen Dühring’in Bilimde Devrimi 2. Kitap (M. R. Baraner, Çev.). Sol Yayınları.
• Erdoğan, İ., & Korkmaz, A. (2002). Öteki Kuram: Kitle İletişim Kuram ve Araştırmalarının Tarihsel ve Eleştirel Bir Değerlendirmesi. Erk.
• Garnham, N. (2006). Kitle İletişiminin Ekonomi Politiğe Katkısı. Içinde L. Yaylagül (Ed.), Kiltle İletişiminin Ekonomi Politiği. Dalbaz.
• Gazeteciler ağır baskı altında. (2014). Finansal Forum.
• Golding, P., & Murdock, G. (2002). Kültür, İletişim ve Ekonomi Politik. Içinde S. İrvan (Ed.), Medya, Kültür, Siyaset (ss. 59-97). Alp Yayınevi.
• Gramsci, A. (1986). Hapishane Defterleri (B. Baysal, Çev.). Belge Yayınları.
• Gramsci, A. (2010). Gramsci Kitabı (İ. Yıldız, Çev.). Dipnot.
• Gürkan, N. (1998). Türkiye’de Demokrasiye Geçişte Basın: 1945-1950. İletişim.
• Hardt, H. (1999). İngiliz Kültürel Kuramı. Içinde M. Küçük (Ed. & Çev.), Medya, İktidar, İdeoloji (ss. 73-121). Ark Yayınevi.
• Herman, E., & Chomsky, N. (2012). Rızanın İmalatı: Kitle Medyasının Ekonomi Politiği (E. Abadoğlu, Çev.). bgst.
• Ilyın, S., & Motyelev, A. (1988). Ekonomi Politik Nedir? (C. A. Kanat, Çev.). Bilim Sanat.
• İnceoğlu Giritli, Y. (2015). Uluslararası Medya “Medya Eleştirileri”. Der Yayınları.
• Kara, T. (2005). Basın İşletmeciliği ve Türk Medya Piyasasının Yapısal Değişkenleri. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 1(22), 109-121.
• Koloğlu, M. (2003). Babıali’den İkitelli’ye Geçerken Gazetecilik. Içinde L. D. Tılıç (Çev.), Türkiye’de Gazatecilik (ss. 26-36). ÇGD Yayınşarı.
• Korkmaz, N. (2008). Kültürel İncelemeler Geleneğinde ‘Kültür, Popüler Kültür ve İdeoloji’ Sorunu. Içinde L. Yaylagül & N. Korkmaz (Ed.), Medya, Popüler Kültür ve İdeoloji. Dipnot.
• Kökyazıcı, E. H. (2016). Hürriyet Gazetesi Finans Direktörü Ediz Haşmet Kökyazıcı ile görüşme. Hürriyet Dünyası, İstanbul. [Kişisel iletişim].
• Marx, K., & Engels, F. (2008). Alman İdeolojisi (S. Belli, Çev.). Sol Yayınları.
• Medyada yabancı sermaye payı %50 oldu. (2008). Cumhuriyet Gazetesi.
• Özkan, I. (1989). Basım ve Basın İşletmeciliği. Bilgehan Basımevi.
• Picard, R. G. (1988). Pricing in Behavior of Newspapers. İçinde R. G. Picard, J. P. Winter, M. E. McCombs, & S. Lacy (Ed.), Press Concentration and Monopoly: New Perspective on Newspaper Ownership and Operations (ss. 55-69). Praeger.
• Sayılgan, Ş. (2004). İşletmelerde Risk Yönetimi: Örnek Uygulama Basın İşletmeleri. Finans Dünyası Dergisi, 64-67.
• Sayılgan, Ş. (2005). Basın İşletmelerinin Ekonomisi. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 22, 67-77.
• Sönmez, M. (2010). Medya, Kültür, Para ve İstanbul İktidarı. Yordam Kitap.
• Sönmez, M. (2014). Dünden Bugüne Türkiye’de Medyanın Ekonomi Politiği. İçinde E. Arsan & B. Çoban (Ed.), Medya ve İktidar (ss. 86-102). Evrensel Basım ve Yayın.
• Söylemez, A. (1998). Medya Ekonomisi ve Türkiye Örneği. Haberal Eğitim Vakfı Yayınları.
• Sözeri, C. (2009). Türkiye’de Medya Sektöründe Uluslararası Şirket Birleşmeleri Yayınlanmamış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İletişim Bilimleri Anabilim Dalı Basın Ekonomisi ve İşletmeciliği Bilim Dalı.
• Sözeri, C. (2014). Dönüşen Medya Değişmeyen Sorunlar. Içinde E. Arsan & B. Çoban (Ed.), Medya ve İktidar (ss. 70-85). Evrensel Basım ve Yayın.
• Sözeri, C., & Güney, Z. (2011). Türkiye’de Medyanın Ekonomi Politiği: Sektör Analizi. TESEV Yayınları.
• Stevenson, N. (2008). Medya Kültürleri: Sosyal Teori ve Kitle İletişimi (G. Orhon & B. E. Aksoy, Çev.). Ütopya.
• Şahin, H. (2011, Aralık 6). ‘Hayır’ Dedik, Radikal’den Atıldık. Birgün Gazetesi.
• TMSF Başkanı Ertürk: RTÜK Yasası Değişmeli. (2004). Cumhuriyet Gazetesi.
• Türk Medyasının Yeni Topografyası. (2013, Eylül 1). Mediacat. Türk Medyasının Yeni Topografyası https://mediacat.com/turk-medyasinin-yeni-topografyasi/
• Yılmaz, S. (2007, Kasım 10). Fox TV Genel Müdürü Reid: Türkiye’de Çok Büyüyeceğiz. Milliyet Gazetesi.