FACTORS AFFECTING INDIVIDUAL PERSONALITY DEVELOPMENT IN IBN KHALDUN THOUGHT

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 19, 53 - 77, 10.09.2019

Mustafa Bayar

https://doi.org/10.31126/akrajournal.586810

Cited By: 2

Öz

      Ibn Khaldun is one of the thinkers who holds an important place in the history of Islamic thought. Ibn Khaldun, who had a great reputation in the philosophy of history and sociology, has given place to observations and interpretations about the factors affecting the personality development of in his work called Muqaddimah. According to Ibn Khaldun, human cannot be considered independent of the geography in which he lives and the culture of society.

      Therefore, the fact that man lives in different climates and regions causes him to have different temperament and spiritual abilities. He emphasizes that environmental factors, rather than heredity, are more effective in determining the overall character of the individual. The purpose of this article is to identify and evaluate Ibn Khaldun's views on the factors affecting the individual's personality development. The Thinker's views were determined from his own work Muqaddimah and benefited from research on Ibn Khaldun. In the research was used technique of content analysis and document review.

Anahtar Kelimeler

Ibn Khaldun, personality, civilization, nutrition, climate, geographical conditions, environment, character

İBN HALDUN DÜŞÜNCESİNDE BİREYİN KİŞİLİK GELİŞİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Öz

        İbn Haldun, İslam
düşünce tarihinde önemli bir yere sahip olan düşünürlerden biridir. Tarih
felsefesinde ve sosyolojide büyük bir üne sahip olan İbn Haldun, Mukaddime adlı
eserinde insanın kişilik gelişimini etkileyen faktörlerle ilgili gözlem ve
yorumlara yer vermiştir. İbn Haldun’a göre insan, yaşadığı coğrafyadan ve
toplumun kültüründen bağımsız düşünülemez. Bu nedenle insanın farklı iklimlerde
ve bölgelerde yaşaması, onun farklı mizaç ve ruhi yetilere sahip olmasına yol
açar. O, bireyin genel karakterini belirlemede kalıtımdan ziyade çevresel
faktörlerin daha etkili olduğunu vurgular.

İbn Haldun’un bireyin
kişilik gelişimini etkileyen faktörlerle ilgili görüşlerini tespit etmek ve
değerlendirmek bu makalenin amacını oluşturmaktadır. Düşünürün görüşleri kendi
eseri Mukaddime’den tespit edilmiş, ayrıca İbn Haldun’la ilgili yapılan
araştırmalardan da istifade edilmiştir. Dolayısıyla araştırmada doküman inceleme
ve içerik analizi yöntemi kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İbn Haldun, kişilik, medeniyet, beslenme, iklim, coğrafi şartlar, çevre, karakter

Kaynakça

• Ağarı, Murat (2006); “İslam Coğrafyacılarında Yedi İklim Anlayışı”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 47/2, ss. 195-215.
• Akto, Akif (2008); “İbn Haldun’un Eğitim-Öğretim Görüşleri”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 15, ss. 21-40.
• Akto, Akif (2011); “Kişilik Oluşumunda Dinin Rolü”, Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, 52/2, ss. 191-217.
• Albayrak, Ahmet (2000); “Bir Medeniyet Kuramcısı Olarak İbn Haldun”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 9, S. 9, ss. 589-602.
• Alptekin, M. Yavuz, “Sosyoloji’de Coğrafyacı Yaklaşım ve Trabzon’da Toplumsal Karakterin Ekolojik Yorumu”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 2013, yıl: 8, sayı: 15, s. 82 vd.
• Andıç, Fuat- Andıç, Süphan-Koçak, Mustafa (2010); İbn Haldun, Hayatı ve Eserleri Üzerine Düşünceler, Kadim Yayınları, Ankara.
• Armaner, Neda (1976); “Şahsiyet Terbiyesinde Dini Kültürün Rolü”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XXI, ss. 143-149.
• Arslan, Ahmet (2009); İbn Haldun, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Aşçı, Metin-Önbaş, Şerife-Ardıç, Gökhan (2011); “Türkiye’deki İlköğretim Programına Yeni Bir Bakış Açısı: Karakter Eğitimi Program Tasarısı”, Celal Bayar Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, C. 1, S. 2, ss. 91-107
• Aydın, Ali Rıza(2003); “Çocuğun Dini Kişiliğinin Gelişmesinde Ailenin Rolü”, Ekev Akademi Dergisi, Yıl. 7, S. 15, ss. 105-112.
• Bahçekapılı Mehmet(2011); “Din ve Ahlak Eğitiminin Ergenlerin Kişilik Gelişimine Katkısı”, Değerler Eğitimi Dergisi, C. 9, S. 22, ss.7-42.
• Bayar, Mustafa (2018); “İbn Haldun’a Göre Bireyin Beslenme Alışkanlığının Kişilik Gelişimine ve Dinî Hayata Etkisi”, Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, C. VI, S. 15, ss. 123-134, İstanbul.
• Belge, Rauf (2016); Bir Beşeri Coğrafyacı Olarak İbn Haldun, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Canatan Kadir (2006); “İbn Haldun’un Eğitim Sosyolojisi”, Eskiyeni, Sayı 3, ss. 57-65, Ankara.
• Canatan Kadir (2018); Eğitim Felsefesi, Beyan Yayınları, İstanbul.
• Demircioğlu Aytekin, (2012); “ İbn Haldun’da İnsan Tasavvurunun Eğitime yansıması”, Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, Kasım, Cilt 1, Sayı:4, ss. 309-316.
• Demircioğlu Aytekin, (2015); “Doğal Koşulların İnsan Yaşamına Etkileri Bakımından İbn Haldun’un ve Montesquieu’nun Düşüncelerinin Karşılaştırılması”,Uluslararası İbn Haldun Sempozyumu, Edt: M. Okumuş-Ö. Dinç, Çorum Belediyesi Yayınları, Çorum.
• Demirdaş, Öncel (2011); “Riyazet Eğitimi İle Gerçekleşen Manevi Olgunluk”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, C. 11, Sayı 1, ss. 79-90.
• Demirel, Özcan (2005); Eğitim Sözlüğü, Pegem Akademi Yayıncılık, Ankara.
• Demirtaş Zülfü-İpek Fatih (2012); “ İbn Haldun’un Eğitim Anlayışında Bir Değer Olarak İnsan”, Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi: Teori ve Uygulama, Cilt 3, Sayı 6, ss. 19-30.
• Doğanay, Hayati- Sever, Ramazan (2016); Genel ve Fizikî Coğrafya, Pegem Akademi, Ankara.
• Dönmez Süleyman (2002); “İbn Haldun’un Tarih ve Umran Anlayışına Felsefi-Eleştirel Bir Yaklaşım”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 2, Sayı 1, ss. 135-154.
• Duman, Bilal (2011); “Eğitim ve Öğretimle İlgili Temel Kavramlar”, Öğretim İlke ve Yöntemleri, Edt. Bilal Duman, Anı Yayıncılık, Ankara.
• Erden, Münire-Akman, Yasemin (2003); Gelişim ve Öğrenme, Arkadaş Yayınevi, Ankara.
• Erzurumi, İbrahim Hakkı (1987); Marifetname, Sad. Turgut Ulusoy, 8. baskı, İstanbul.
• Ev, Hacer(2007); İbn Haldun’un Eğitim Görüşü, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir.
• Evkuran, Mehmet (2008); “Tarihçiliğin Bunalımı ve Tarih’in Doğuşu -İbni Halduncu Çözümlemenin Özgünlüğü Üzerine-”, İslâmî İlimler Dergisi, C. III, Sayı. 2, ss.
• Göcen, Gülüşan (2013); “ İbn Haldun’un Toplum ve İnsan Yaklaşımının Günümüze Düşen İzdüşümleri: Tüketim Toplumu ve Narsist İnsan”, Toplum Bilimleri Dergisi, C. VII, S.14, ss. 175-198.
• Göktaş, Vahit (2012); “Modern İnsanın Bir İhtiyacı Olarak Riyazet ve Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın Riyazetle İlgili Görüşleri”, EKEV Akademi Dergisi - Sosyal Bilimler -, C. XVI, S. 50, ss. 47-56.
• Görgün, Tahsin (1999); “İbn Haldun”, DİA, C. 19, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Gültekin, Fatih (2013); “Katkı maddelerinin İnsan Kişiliği Üzerine Etkileri”, Elmalı’da Kişilik Oluşumu ve Nefsin Terbiyesi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Antalya.
• Günay¸ Ünver (1986); “İslam Dünyasında Bir Din Sosyolojisi Öncüsü: İbn Haldun”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 6, ss. 63-104.
• Güven, Meral (2011); “Öğretme-Öğrenme Süreci”, Öğretim İlke ve Yöntemleri, Edt. Bilal Duman, Anı Yayıncılık, Ankara.
• Hökelekli Hayati (1985); “Dini Kişiliğin Kuruluşunda İradenin Rolü”, Diyanet İlmi Dergi, Cilt: 21, Sayı: 2, ss. 16-28.
• Hökelekli Hayati (2010); “Şahsiyet”, DİA, C. 38, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• İbn Haldun (2004); Mukaddime, Çev: Halil Kendir, Yeni Şafak Kültür Armağanı, İstanbul.
• İbn Haldun (2016); Mukaddime, Çev. Süleyman Uludağ, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• İzmirli, İsmail Hakkı (1985); İslam’da Felsefe Akımları, İstanbul.
• Karacoşkun, M Doğan (2012); “İbn-i Haldun’a Göre Eğitimde Şiddet-Kişilik İlişkisi”, Somuncu Baba Aylık İlim Kültür ve Edebiyat Dergisi, Mart, Sayı 187, ss. 66-67.
• Kindi, Yakup b. İshak (2006); “Oluş ve Bozuluşun Yakın Etkin Sebebi Üzerine”, Felsefi Risaleler, Çev. Mahmut Kaya, Klasik Yayınları, İstanbul.
• Köktaş, Emin (1993); Türkiye’de Dini Hayat, İşaret Yayınları, İstanbul.
• Köylü, Mustafa (2016); “ İbn Haldun”, Klasik İslam Eğitimcileri, Rağbet Yayınları, Edt. Mustafa Köylü-Ahmet Koç, Rağbet Yayınları, İstanbul.
• Kutluay, İbrahim (2017); “Tıbb-ı Nebevi’de Beslenmeye Dair İlkeler”, Keşkül Dergisi, S. 41, ss. 62-69.
• Mehmedoğlu, Ali Ulvi (2004); Kişilik ve Din, Dem Yayınları, İstanbul.
• Merdal, T. Kutluay (2004); Türkiye’ye Özgü Beslenme Rehberi, Ankara.
• Meriç, Cemil (2016); Umrandan Uygarlığa, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Okşar Yusuf (2018); “Din ve Coğrafya İlişkisi: Şemsü’d-Din es-Semerkandî ve İbn Haldûn’un Yedi İklim Anlayışlarının Karşılaştırmalı Analizi”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 18, sayı: 2, s. 1035-1069.
• Oruç Cemil (2010); “İbn Haldun’un Mukaddimesinde Öğrenme”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 29, ss. 129-142.
• Peker, Hüseyin (2013); Din Psikolojisi, Çamlıca Yayınları, İstanbul.
• Pişgin, Yasin (2014); “Kur’an ve Sünnete Göre Beslenme ve Şahsiyet Yapısına Etkisi”, Eski Yeni: Anadolu İlahiyat Akademisi Araştırma Dergisi, Sayı: 28, ss. 137-160.
• Rousseau, Jean-Jacques (2011); Emile Ya Da Çocuk Eğitimi Üzerine, Çev. Mehmet Baştürk-Yavuz Kızılçim, Kilit Yayınları, İstanbul.
• Selçuk, Ziya(1996); Eğitim Psikolojisi, Pegem Yayıncılık, Ankara.
• Seyhan, Beyazıt Yaşar (2016); Dindarlık ve Kişilik Açısından Sabır, Emin Yayınları, Bursa.
• Şahin, Cemalettin - Rauf Belge (2016); “İbn Haldun’da Coğrafi Determinizm”, Akademik Bakış: Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, sayı: 57, ss. 439-467.
• Şahin, Mehmet Kenan (2016); “İbn Haldun’da Tabiat-Karakter İlişkisi”, Uluslararası Kişilik ve Karakter İnşâsında Dinin Yeri Sempozyumu, 10-12 Haziran 2016, Ordu, Cilt: I, ss. 47-55, Ordu.
• Şenol Hüseyin Fırat (2009); İbn Haldun’da Tarih ve Umran Sorunu, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• TDK (2011); Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Tartı, Nevzat (2015); “İbn Haldûn’da Yerleşik Hayat Eleştirisi”, Uluslararası İbn Haldûn Sempozyumu, Edt: M. Okumuş - Ö. Dinç, Çorum Belediyesi Yayınları, Çorum, s. 93-102.
• Tezcan, Mahmut (1981); “İbn Haldun’un Eğitime İlişkin Görüşleri”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, C. 14 Sayı: 1, ss. 205-212.
• Turgut, Ali Kürşat (2013); “İbn Haldun Felsefesinde Tabiat-İnsan İlişkisi”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2013/2, sayı: 31, ss. 173-190.
• Uludağ, Süleyman (1993); İbn Haldun, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1993
• Uludağ, Süleyman (1999); “İbn Haldun”, DİA, C. 19, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Uludağ, Süleyman (2008); “Riyazet”, DİA, C. 35, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Uludağ, Süleyman (2016); “Giriş”, Mukaddime, Çev. Süleyman Uludağ, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• Ülken, H. Z. (1967). İslam Felsefesi Kaynakları ve Tesirleri: Eski Yunandan Çağdaş Düşünceye Doğru, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara.
• Yılmaz, Suat (2013); “Sağlıklı Beslenme ve Kişilik Oluşumu Üzerindeki Etkileri”, Elmalı’da Kişilik Oluşumu ve Nefsin Terbiyesi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Antalya.