TANDOORI HOUSE STRUCTURE EXAMINATION IN ERZURUM RURAL RESIDENTIAL CULTURE: PAZARYOLU HACI OSMAN AYIK HOUSE

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 22, 283 - 307, 30.09.2020

Serap Ünal

https://doi.org/10.31126/akrajournal.761486

Öz

The settlement culture has come to the fore with its unique features in Anatolia from the Neolithic Period until the day when humanity has settled. The house, which is a place where living needs are met within the scope of shelter, has been the subject of research of many scientists, especially from a morphological and traditional perspective. The sheltering culture, which has a history of thousands of years in Anatolia, is also an important cultural asset with the information it carries today.
For the purpose of heating and cooking in Anatolian Turkish houses, stove, barbecue and tandoor were widely used for this purpose until stove use. Tandirevi and tandoor culture, which has an important place in traditional Anatolian architecture, also have unique features in Erzurum houses. Although it has the same purpose in mind, the characteristics of the tandoor house in Erzurum rural architecture vary from place to place in the city center's tandoor houses.
Tandoor houses are an architectural and sociological narration that gives a primitive image at first glance, but is brought to us by a very rich cultural and historical structure. . For this purpose, Hacı Osman Ayık house in the Kümbettepe District of the Pazaryolu district of Erzurum, the location and usage of the tandoor in the context of the historical development and cultural characteristics of the Anatolian tandoor houses were also examined.

Anahtar Kelimeler

Erzurum, Pazaryolu, tandoori, tandoori house, rural architecture

ERZURUM KIRSAL MESKEN KÜLTÜRÜNDE TANDIREVİ ÖRNEKLEMİ: PAZARYOLU HACI OSMAN AYIK EVİ

Öz

İnsanlığın yerleşik düzene geçtiği Neolitik Dönem’ den günümüze kadar yerleşim kültürü, Anadolu’da kendine özgü özellikleriyle öne çıkmaktadır. Barınma kapsamında yaşamsal gereksinimlerin karşılandığı bir mekân olan ev, özellikle morfolojik ve geleneksel bakış açısıyla birçok bilim insanının araştırma konusu olmuştur. Anadolu’da binlerce yıllık geçmişi olan barınma kültürü, bugüne taşıdığı bilgilerle birlikte aynı zamanda önemli bir kültür varlığıdır. Yerleşimin odağı olan ev anlayışının Neolitik Evre ’den itibaren özünde benzerliklerini sürdürebilen dikkat çekici bir alanı da ocak başıdır.
Anadolu Türk evlerinde ısınma ve pişirme için, soba kullanımına kadar bu amaçla ocak, mangal ve tandır yaygın olarak kullanılıyordu. Geleneksel Anadolu mimarisinde önemli bir yeri olan tandırevi ve tandır kültürü, Erzurum evlerinde de kendine has özelliklere sahiptir. Düşünsel olarak aynı amaçlı olmasına karşın Erzurum kırsal mimarisindeki tandır evi özellikleri, kent merkezindeki konutların tandır evlerine göre yer yer değişiklik göstermektedir.
Tandır evleri, ilk bakışta primitif görüntü veren ancak oldukça zengin, kültürel ve tarihsel yapının bize ulaştırdığı mimari ve sosyolojik bir anlatımdır. Bu amaçla Anadolu tandır evlerinin tarihsel gelişimi ve kültürel özellikleri bağlamında Erzurum ili Pazaryolu ilçesinin Kümbettepe Mahallesindeki Hacı Osman Ayık evi, tandır yerleşimi ve kullanımı ayrıca incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

tandır, tandırevi, kırsal mimari, Erzurum, Pazaryolu

Kaynakça

• Ceylan, Alpaslan-Topaloğlu, Yasin; İspir Çevresinin Tarihi ve Arkeolojik Verileri, İspir-Pazaryolu Tarih, Kültür ve Ekonomi Sempozyumu Kitabı, İspir, Erzurum, 26-28 Haziran 2008, Türk Diyanet Vakfı Yay.Mat. Ankara, 2008.
• Çağlayan, Mustafa Yılmaz; “Şu Bizim İspir”, İspir Turizm Kültür ve Kalkındırma Derneği Yayını, Erzurum, 1981.
• Çekül Vakfı (Metin ve Fotoğraflar), Anadolu’da Kırsal Yaşam ve Mimarlık, Çekül Vakfı Yayını, Stil Matbaa, Bursa, 2015.
• Çekül Vakfı (Metin ve Görseller), Anadolu’da Kırsal Mimarlık, Çekül Vakfı Yayını, Bursa, 2012.
• Eldem, İ.Hakkı; Türk Evi Plan Tipleri, Pulhan Matbaası, İstanbul. 1954.
• Esin, Emel; İslamiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslama Giriş, Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1978.
• Esin, Emel; Türk Kozmolojisine Giriş, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 1979.
• Esin, Emel; Türk Kültür Tarihi İç Asya’daki Erken Safhalar, Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi, Erdem, Cilt 1, Sayı:2 Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1985.
• Işıklı, Mehmet; Erzurum Bölgesi’nde Karaz Kültürü’nün Başlangıcı, Doğudan yükselen Işık Arkeoloji Yazıları, Erzurum Atatürk Üniversitesi 50.yıl, Ayrı Basım, Erzurum, 2007.
• Karpuz, Haşim; Türk İslam Mesken Mimarisinde Erzurum Evleri, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Başbakanlık Basımevi, Ankara, 1984.
• Kayserili, Alperen; Erzurum Şehrinin Kültürel Coğrafyası, Atatürk Üniversitesi Yayınları, No: 1036 Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Yayınları, No:130 Araştırma Serisi No: 55, Baskı: Zafer Ofset, Erzurum, 2014.
• Koşay, Hamit Zübeyir; Erzurum ve Çevresinin Dip Tarihi, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ayyıldız Matbaası, Ankara 1984.
• Köşklü, Zerrin; Eski Erzurum Mutfağında Tandır: Yapımı, Kullanımı ve Doğu Anadolu’daki Yeri Üzerine, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), Eskişehir, 2005.
• Köşklü, Zerrin Çiğdem – Önal, Raziye; Erzurum/İspir Yedigöl Köyünde Bulunan Geleneksel Evler, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, (GSED), Sayı:38, Erzurum, 2017.
• Kültür ve Turizm Bakanlığı (2013). Çatalhöyük Neolitik Kenti Yönetim Planı, Kültür ve Turizm Bakanlığı 04-05.06.2012 tarihleri arasında Konya’da düzenlenen “Çatalhöyük Neolitik Kenti Yönetim Planı Çalıştay”ı Raporu, Ankara, 2013.
• Mustafa Yıldız, Erzurum’da mukim, Öğretmen(E), anlatım, 2019.
• Naumann, Rudolph; Eski Anadolu Mimarlığı, Çev. Beral Madra, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1991.
• Ögel, Bahaeddin; Türk Kültür Tarihine Giriş, Cilt IV, Kültür Bakanlığı Yayınları, Başbakanlık Basımevi, Ankara 1991.
• Ögel, Bahaeddin; Türklerde Ev Kültürü, Kültür Bakanlığı Yayınları, Başbakanlık Basımevi, Ankara 1977.
• Pakalın, Zeki; Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1983.
• Sagona, Antonio - Zimansky, Paul; Arkeolojik Veriler Işığında Türkiye’nin En Eski Kültürleri, Çev. Kurulu, Başgelen vd., Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2009.
• Sağlam, T.- Yurttaş, H.; 2020. “Geleneksel Erzurum Evlerinin İstatistiki Veri Analizi”. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi - Journal of Turkish Researches Institute. 67, (Ocak-January 2020).
• Şahinalp, Mehmet Sait; Yok Olmaya Yüz Tutmuş Bir Kırsal Mesken Tipi Veya Kültürel Miras: Suruç Kümbet Evleri, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (http://sbe.gantep.edu.tr), 2012.
• Ünal, Serap; Anadolu Tandır Geleneğinde Erzurum, Yıdız Teknik Üniversitesi Sanat Tasarım Dergisi, Y.T.Ü. Basım-Yayın Merkezi, İstanbul, 2004.
• Ünsal, Veli ;“Eskiçağda Çoruh Havzası” Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum, 2006.
• Plan ve Kesit Plan Çizimleri: Çizim,4,5,6, Prof.Dr. Erdem Kocadağıstan Erzurum Atatürk Üniversitesi, Mühendislik Fak.
• Fotoğraflar: Fotoğraf, 11,12,14,16,18,19,20, Arif Çoruh, Pazaryolu Belediyesi Muhasebe Müdürü.,
• Fotoğraf: 7,8,9,10,17, Prof.Dr.Ergün Yıldız., Erzurum Atatürk Üniversitesi, Mühendislik Fak.