AVRUPA’DAN OSMANLI TOPRAKLARINA İTHAL EDİLEN SERAMİKLER (16 -19. YÜZYIL)

Yıl 2022, Cilt: 10 Sayı: 26, 155 - 182, 08.01.2022

Zeynep Adile Meriç

https://doi.org/10.31126/akrajournal.961953

Cited By: 4

Öz

Osmanlı Devleti ile Avrupa devletleri yüzyıllar boyunca siyasi ve ticari ilişkiler içerisinde bulunmuştur. Özellikle Osmanlı Devleti’nin en parlak dönemini yaşadığı 16. yüzyıldan itibaren artan ticari ilişkiler çerçevesinde devletler arasındaki ticarette hem günlük hayatta hem de lüks tüketim aracı olarak seramik ve porselen ürünler önemli bir yere sahip olmuştur.1838 Balta Limanı Ticaret Antlaşması’yla birlikte Osmanlı Devleti birçok Avrupa devleti için açık pazar hâline gelmiştir. Bu antlaşmayla birlikte Avrupa seramiklerinin Osmanlı topraklarına gelişi kolaylaşmıştır. Özellikle 18. ve 19. yüzyıllarda artan seramik ithalatının en büyük sebeplerinden biri yerel seramik üretiminin el emeğiyle zahmetli ve kısıtlı bir şekilde yapılmasıdır. Avrupa seramiklerinin çoğunluğu çeşitli ülkelerdeki fabrikalarda endüstriyel yöntemlerle daha ucuz maliyetle ve çok sayıda üretilmiştir. Çalışma kapsamında Avrupa seramiklerinin çeşitli Osmanlı kentlerine ithalatı arkeolojik veriler, gümrük kayıtları ve arşiv belgeleri gibi önemli kaynaklarla araştırılmıştır. Bütün bu verilerle Osmanlı Devleti ile Avrupa devletleri arasındaki ticari faaliyetler kapsamında seramik ticaretinin boyutları aydınlatılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

ticaret, Avrupa seramiği, porselen, transfer baskı (serigrafi), mayolika

EUROPEAN POTTERIES IMPORTED FROM EUROPE TO OTTOMAN LANDS (16th-19th CENTURIES)

Öz

The Ottoman Empire and European states have been in political and commercial relations for centuries. Especially since the 16th century, when the Ottoman Empire lived its heyday, ceramic and porcelain products had an important place in the trade between the states, both in daily life and as a luxury consumption tool, within the framework of increasing commercial relations. It has become an open market for the European State. With this treaty, the arrival of European ceramics to the Ottoman lands became easier. One of the biggest reasons for the increasing import of ceramics especially in the 18th and 19th centuries is the laborious and limited manual labor of local ceramic production. The majority of European ceramics were produced in large numbers and at a lower cost by industrial methods in factories in various countries. Within the scope of the study, the import of European ceramics to various Ottoman cities was investigated with important sources such as archaeological data, customs records and archival documents. With all these data, the dimensions of the ceramic trade within the scope of commercial activities between the Ottoman Empire and the European States were tried to be clarified.

Anahtar Kelimeler

trade, European pottery, porcelain, transfer printing (serigraphy), maiolica.

Kaynakça

• Amouric, H. - Vallauri, L. (2018). “Marseille et le Levant ottoman: flux (?) et poussières d’échanges entre XVIIe-et XXe s.”. XIe Congrès AIECM3 sur la Céramique Médiévale et Moderne en Méditerranée, Ankara, s. 47-59.
• Artan, T. (2010). “Eighteenth-Century Ottoman Princesses As Collectors: Chinese and Eu-ropean Porcelains in the Topkapı Palace Museum”, Ars Orientali, Vol. 39, The Smithsonian Institution, s. 113-147.
• Atay, Ç. (2003). “Kapanan Kapılar” İzmir Hanları. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını.
• Baş, G. (2018). “Bitlis Kalesi’nde Seramik Üretimine İlişkin Bulgular ve Seramik Üretim Alanları”, XIth Congress AIECM3 and Modern Period Mediterranean Ceramics Proceedings, Ankara, s. 171-177.
• Berti, F. (2008). Il Museo della Ceramica di Montelupo/The Ceramics Museum of Monte-lupo: Storia, tecnologia, collezioni/History, technology, collections. Edizioni Polistampa.
• Blake, H. (1981). “Pottery Exported From Northwest Italy Between 1450 and 1830. Savo-na, Albisola, Genoa, Pisa and Montelupo”, Archaeology and Italian Society. Prehistoric, Roman and Medieval Studies Papers in Italian Archaeology II, BAR International Series 102, s. 99-122.
• Boulet, S. - Cabus-Maloteaux, J. (2019). “2019 Une année de souvenirs et de commémora-tions”, Keramis Centre de la Cèramique, N:4, Keramis Centre de la céramique de la Fédération Wallonie-Bruxelles, s. 1-22.
• Bulletin Mensuel de la Chambre de Commerce Française de Smyrne, Chambre de Com-merce Française de Smyrne (1894).
• Carswell, J. (1966). “Pottery and Tiles on Mount Athos”, Ars Orientalis, Vol.6, The Smithsonian Institution, s. 77-90.
• De Vincenz, 2021: A. “Porcelain and Ceramic Vessels of the Ottoman Period from the Qishle in Jaffa, Israel”, Excavations at the Ottoman Military Compound (Qishle) of Jaffa, The Jaffa Cultural Heritage Project Series, Münster, forthcoming, s. 1-255.
• Doğan, T. (2013). “Gaziantep Türk İslam Dönemi Mimari Süslemeleri”, (Basılmamış Doktora Tezi), Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Van.
• Doğer, L. (2020). “19. yüzyıldan Sünger Baskı Dekorlu bir Seramik Hollanda Çanağı”, Yekta Demiralp Anısına Sanat Tarihi Yazıları, İstanbul, s. 165-176.
• Doksanaltı, E.M. (2014).“Knidos Kazı ve Araştırmaları Tarihi I: 18.-19. Yüzyıllar”, Datça Aktüel, S:4, s. 38-39.
• Fındık, E. F. (2007). “Demre-Myra Aziz Nikolaos Kilisesi Kazılarından Osmanlı Dönemine Ait Seramik, Cam ve Diğer Buluntular”, SERES 2007 IV. Uluslararası Katılımlı Seramik, Cam, Emaye Sır ve Boya Semineri, s. 728-748.
• Fidan, M. (2017). “Osmanlı İmparatorluğu ile Belçika Devleti Arasındaki Ticaretle İlgili Gümrük Tarife Defteri (1862)”, Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt:18, S. 1, s.287-309.
• François, V. (2001). “Éléments pour l'histoire Ottomane d'Aphrodisias: La Vaisselle de Terre”, Anatolia Antiqua, Tome 9, s. 147-190.
• François, V. (2008). “Jarres, Terrailles, Faïences et Porcelaines Européennes dans L'empire Ottoman (XVIII-XIX Siècles)”, Turcica, Vol.:40, s. 81-120.
• François, V. (2009). “Céramiques D’époque Ottomane à la Citadelle de Damas, des découvertes archéologiques nouvelles au Bilâd al-Châm”, AL-RÃFIDÃN, Vol.:XXX, Tokyo, s. 53-66.
• François, V. (2013). “European Pottery Imports in Ottoman Bilad al-Sham (18th-19th Centuries): Archaeological Data and Written Sources”, 14th International Congress of Turkish Art. Proceedings, College de Paris, 19-21.09.2011, Paris, s. 317-325.
• François, V. (2019). “Quelle place pour la faïence de Sarreguemines dans l'Empire ottoman à la fin du 19e siècle?”, Fabriqués à Sarreguemines: exportation des produits de la faïencerie, Editions des Musées de Sarreguemines, s. 124-151.
• François, V. (2021). “Ottoman Consumption and Transmediterranean Trade: Pottery Im-ports in Algiers at the Time of the Turkish Regency (1518-1830)”, Glazed Wares as Cultural Agents in the Byzantine Seljuk and Ottoman Lands. Evidence from Technological and Archae-ological Researcher, Proceedings of the 13th International ANAMED Annual Symposium Istanbul. İstanbul, s. 399-419.
• François, V. - Vallauri, L. (2001). “Production et consommation de céramiques à Potamia (Chypre) de l'époque franque à l'époque ottomane”, Bulletin de Correspondance Hellénique, Vol.125, s. 523-546.
• François, V. - Ersoy, A. (2011). “Fragments d’histoire: la vaisselle de terre dans une maison de Smyrne au XVIIIᵉ s.”, Bulletin De Correspondance Hellénique, Vol.135, École française d'Athènes, s. 377-419.
• Gedük, S. (2017). “ Kazı ve Yüzey Araştırmalarında Bulunan Porselen Niteliğindeki Par-çaların Değerlendirilmesi”, 33.Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 2.Cilt, Bursa, s. 271-293.
• Godden, G.A. (1977). Encyclopaedia of British Pottery and Porcelain Marks. Oxford: Al-den Press.
• Gök, S. (2011). “Akdeniz Ticaretinin Önemli Belge Buluntuları Seramikler”, Sanat Tarihi Dergisi, Cilt:20, S. 2, s.61-100.
• Gök, S. (2018). “Sinop Balatlar Yapı Topluluğu’nda Ortaya Çıkarılan Avrupa Seramikle-rinin Batı Karadeniz Ticaret Ağı İçerisindeki Yeri”, Sanat Tarihi Dergisi, S. 27, s.331-347.
• Güneş, M. (2009). “Tereke Kayıtlarına Göre XIX. Yüzyıl Başlarında Afyonkarahisar Hal-kının Kullandığı Eşyalar”, Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi, S. 2, s. 269-289.
• Hadjikyriakos, I. (2010). “The Social Value of Decoration in Cyprus under Ottoman Rule: Ceramic Decoration in Churches”, POCA 2007: Postgraduate Cypriot Archaeology Conference, Cambridge Scholars Publishing, s. 323-337.
• Hayes, J. W. (1992) Excavations at Saraçhane in Istanbul. Vol. 2, The pottery, Washington D.C.: Princeton Press.
• Hitzel, F. (2010). “Diplomatik Armağanlar Osmanlı İmparatorluğu ile Batı Avrupa Ülkeleri Arasında Modern Çağda Yapılan Kültürel Değiş Tokuş”, Harp ve Sulh Avrupa ve Osmanlılar, Kitap Yayınevi.
• Homsy Gottwalles, G. (2017). “Beyrouth post-médiévale. Étude de cas: la céramique”, Glazed Pottery Of The Mediterranean and the Black Sea Region, 10th–18th Centuries, Kazan – Kishinev, s. 245-259.
• İnalcık, H. (2000). Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, Cilt 1 (1300-1600). İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Karamani Pekin, A. (2007). Gün Işığında İstanbul’un 8000 Yılı: Marmaray, Metro, Sulta-nahmet Kazıları. İstanbul: Vehbi Koç Vakfı Yayınları.
• Karambinis, M. (2015). The Island of Skyros from Late Roman to Early Modern Times. An Archaeological Survey, Archaeological Studies Leiden University 28, Leiden University Press.
• Korre-Zographou, K. (2012). The Iznik ceramics of the Monastery of the Panaghia Pa-nakhrantou. İstanbul: Vehbi Koç Vakfı Yayınları.
• Köroğlu, G. - İnanan F. (2018). “Sinop Balatlar Kilise Kazılarında Ortaya Çıkarılan Sera-mikler”, XIth Congress AIECM3 and Modern Period Mediterranean Ceramics Proceedings, Ankara, s. 319-326.
• Küçükkalay, M. A. (2013). Osmanlı İzmir’inde İthalat, İzmir Efrenç Gümrüğü (1818-1838). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Küçükkalay, M. A. (2008). “Imports to Smyrna between 1794 and 1802:New Statistics from the Ottoman Sources”, Journal of the Economic and Social History of the Orient, Vol. 51, s. 487-512.
• Mazlum, D. (2013). “Osmanlı Arşiv Belgeleri Işığında 18.yüzyıl Osmanlı Mimarlığında Avrupa Kökenli Malzeme Kullanımı”, 14th International Congress of Turkish Art, Paris Collège de France, 19-21 September 2011, s. 503-507.
• Meriç, Z. A. (2021). “Smyrna/İzmir Agorası Buluntuları Işığında Osmanlı Devleti ile Av-rupa Devletleri Arasındaki Seramik Ticareti (16.-19.Yüzyıl)”, (Basılmamış Doktora Tezi), Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, İzmir.
• Meydan, Ö. (2020). “Hoşap Kalesi Kazısı Seramikleri (2007-2017)”, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Vaz Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Van. Milwright, M. (2008). “Imported Pottery in Ottoman Bilad al-Sham”, Turcica, Vol.:40, s. 121-152.
• Morgan, C.H. (1942). The Byzantine Pottery, (Corinth, Vol. XI). Cambridge: Harvard Uni-versity Press.
• Nalpas, J. (1893). Annuaire des commerçants de Smyrne et de l'Anatolie.
• Oral, Ö. (2009). “Alanya Kalesi Kazılarında Çıkan Avrupa Porselenleri”, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Ankara.
• Oral, Ö. (2014). “Alanya Kalesi Kazılarında Bulunan Avrupa Porselenleri Üzerine Bazı Değerlendirmeler”, CEDRUS, II, s. 53-466.
• Ötüken, S. Y. (1992). “1990 Yılında Antalya'nın Demre İlçesindeki Aziz Nikolaos Kilise-sinde Yapılan Çalışmalar”, 13.Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara, s.291-303.
• Özdaş, H. (2007). “Ege ve Akdeniz’in derin sırları”, Skylife, 6, Haziran, İstanbul, s. 90-98.
• Özdemir, H. (2020). “Silifke Kalesi Kazısı Seramikleri (2011-2014)”, (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Ankara.
• Pekin, E. (2015). Bir taşım keyif: Türk kahvesinin 500 yıllık öyküsü. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Polat, T. (2018). “Marmaray Projesi Kazılarında Ortaya Çıkarılan Osmanlı Seramikleri (Üsküdar, Sirkeci, Yenikapı Marmaray İstasyonları ve Haliç Metro Ayakları)”, (Basılmamış Doktora Tezi), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, İzmir.
• Polat, T. (2020). “Üsküdar’da Osmanlı Dönemi Seramik Üretimi ve Ticareti Hakkında bir Deneme”, Yekta Demiralp Anısına Sanat Tarihi Yazıları, İstanbul, s. 367-381.
• Ravanelli Guidotti, C. (2012). The Figurato Maiolica of Montelupo. Firenze: Polistampa.
• Rickard, J. (2006). Mocha and Related Dipped Wares, 1770-1939. East Nassau, N.Y: Uni-versity Press of New England.
• Skartsis, S. (2009). “Chlemoutsi Castle (Clermont, Castel Tornese), Peloponnese: It’s Pot-tery and It’s Relations with the West (13th-early 19th c.)”, Ph.D Thesis, The University of Birmingham Centre for Byzantine, Ottoman & Modern Greek Studies Institute of Archaeology and Antiquity.
• Stern, E. J. (2014). “Imported Pottery From the Late Mamluk and Ottoman Periods at the Al-Wata Quarter, Safed (Zefat)”, Atiqot, Israel Antiquities Authority, Vol. 78, s. 143-151.
• Uysal, A. O. (2007). “Demirköy Fatih Dökümhanesi Kazısı Seramik Buluntuları”, Çanak Late Antique and Medieval Pottery and Tiles in Mediterranean Archaeological Contexts, Ege Yayınları, s.545-558.
• Uysal, A. O. (2011). “Excavation at the ''Fatih Foundry'' in Demirköy: the 2003-2004 Sea-son”, Proceedings of the First International Congress on Islamic Archaeology, 1, s.133-148.
• Uysal, Z. (2013). “Çanakkale’de Çok İşlevli Bir Yapı: Kumarlar Köyü Camii”, Güzel Sa-natlar Enstitüsü Dergisi, S. 30, s. 143-158.
• Vallauri, V. (2004). “Céramiques en usage à Potamia-Agios Sozomenos de l'époque médiévale à l'époque ottomane. Nouvelles données”, Cahiers du Centre d'Etudes Chypriotes, Vol.34, s. 223-283.
• Vitali, M. (2010). “La maiolica Italiana nel XVII e XVIII secolo”, Storia dell’arte Cera-mica, Zanichelli, s. 248-270.
• Von Wartburg, M. L. (2011). “Types of Imported Table Ware at Kouklia in The Otoman Period. A Preliminary Survey”, Report of the Department of Antiquities, Cyprus, s. 361-396.
• Vroom, J. (2005). Byzantine to Modern Pottery in the Aegean: An Introduction and Field Guide. Bijleveld: Parnassus Press.
• Vroom, J. (2007). “Kütahya between the Lines: Post-Medieval Ceramics as Historical In-formation”, Hesperia, Vol.40, s. 71-93.
• Vroom, J. (2018). “Bright Finds, big City:Medieval Ceramics from Old and Recent Exca-vations in Ephesus (Turkey)”, XIth Congress AIECM3 and Modern Period Mediterranean Ceramics Proceedings, Ankara, s. 383-397.
• Yangaki, A.G. (2012). “Immured vessels in the church of Agios Georgios at Theriso (Cre-te)”, Archeologia Medievale, XXXIX, ss.361-370.
• Yangaki, A.G. (2017). “Immured Vessels in the Church of Panagia Eleousa, Kitharida, Crete”, Glazed Pottery of the Mediterranean and the Black Sea Region, 10th–18th Centuries, Kazan-Kishinev, s. 135-165.
• Yazıcı Metin, N. - Ermiş Ü. M. (2014). “Kırklareli-Demirköy Fatih Dökümhanesi Kazısı Buluntuları (2010-2012)”, XVI. Ortaçağ-Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, Sivas, s.829-841.
• Yener, A. (2017). Antalya - Kaleiçi Sırlı Seramikleri (10.-19. yüzyıl), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Yenişehirlioğlu, F. (2007). “Tekfur Sarayı Çinileri ve Eyüp Çömlekçiliği”, Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı, Ankara, s. 349-365.
• Yılmaz, G. (2004). “19.yüzyıl Osmanlı Sosyal Yaşamında Sanat Eseri Olarak Yeni Obje-ler”, (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yılmaz, G. (2008). “Batılılaşma Dönemi Osmanlı Armağan Geleneğinde Porselenin Yeri”, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 2, s. 95-112.
• Yılmaz, E. (2012). “Seramik ve Transfer Baskı:1750-1900”, Sanat ve Tasarım Dergisi, Cilt:1, S. 10, s. 93-111.
• Waage, F. O. (1933). “The Roman and Byzantine Pottery”, Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens, Vol.2/2, s. 279-328.
• Wedgwood & Sons, J. (1924). Josiah Wedgwood and Sons, limited, Etruria, Stoke-on-Trent, England: Manufacturers of Chinaware, Queensware, General Earthenware, Jasperwa-re, Black Basalt, &C.
• https://www.transferwarecollectorsclub.org/research-learning/articles/south-east-asia-major-export-destination-bristish-transferware. Cruickshank, G. (2020). South-East Asia: A Major Export Destination For British Transferware. (15/10/2018).
• https://www.tekfursarayi.istanbul/tr/galeri (10/09/2020).