Sovet Hakimiyyətinin İlk İllərində Azərbaycan Mətbuatinda Türkiyə Mövzusu (“Kommunist” Qazeti Qaynaqlarına Bir Baxış)

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 33, 89 - 103, 31.05.2024

Namiq Ahmadov

https://doi.org/10.31126/akrajournal.1268487

Öz

Sovet dövrü Azərbaycan mətbuatında Türkiyə mövzusu ciddi maraq doğuran və populyarlıq qazanan mövzulardan olmuşdur. Təqdim edilən məqalədə də Sovet hökumətinin ilk illərində dövrün çox populyar mətbuat orqanlarında dərc edilən məqalə və xəbərlərdə türkçülüyə qarşı qısqançlıq meyllərinin olmasına baxmayaraq, Türkiyə və türkçülük haqqında yazıların ki-fayət qədər çox və əhatəli olması faktlarla təsdiq edilir. Eləcə də ölkənin baş mətbu orqanı olan “Kommunist” qəzetinin əlifba islahatının həyata keçirilməsində, Şərq xalqlarının və Türkoloji qurultayların informasiya-təbliğat işinin aparılmasında önəmli vasitə olması diqqətə çatdırılır. O da diqqətə çatdırılır ki, Elmlər Akademiyasının, ədəbi-bədii təşkilatların hələ formalaşmadığı illərdə redaksiya milli qüvvələri ətrafında toplayan mənəvi mərkəz rolunu oynamışdır. Amma bir məsələni də yaddan çıxarmaq olmazdı ki, qəzet, eləcə də “Kommunist” qəzeti orqanı olduğu rəhbər təşkilatın siyasətini yerinə yetirmək üçün təsis edilib və onun vəsaiti ilə nəşr olunurdu. Bununla belə qəzet milli təəssübkeşliyini unutmamış, coxsayli məqalələrdə milli dünyagörüşün qorunmasına çalışılmış və müntəzəm olaraq bunun cəzasını çəkmiş, ciddi tənqid və təqiblərə məruz qalmışdır. “Kommunist” qəzetində 1920-ci illərdə yer alan məqalələr Türkiyə-Sovet dostluğuna, Tür-kiyə ilə münasibətlərin gələcəyinə inam yaratmaqda idi. Təəssüf ki, sonralar məlum oldu ki, bunlar Türkiyəni kommunist yoluna gətirmək üçün Sovet dövlətinin daхili və хarici siyasətindən irəli gələn plan imiş. Təbii ki, bu plan baş tutmayanda repressiyalar başlandı və bu qəzetdən də yan keçmədi. Müəlliflərin “millətçilik”, “türkçülük” adı ilə təqibi başlandı. Faktlar var ki, “Kommunist” qəzetindəki “millətçilik yuvası”nı dağıtmaq üçün dəfələrlə çox yüksək səviyyədə ciddi tədbirlər həyata keçirilmişdir.

Anahtar Kelimeler

“Kommunist” qəzeti, Türkiyə-Sovet dostluğu, Sovet dövrü, millətçilik, Türkçülük

Destekleyen Kurum

Baku Dövlət Universiteti

Proje Numarası

0000-0003-1970-182X

Teşekkür

Salamlar, sayğılar

Turkish Theme in The Azerbaijani Press During The First Years Of Soviet Rule (Based On News Stories Published in The “Kommunist” Newspaper)

Öz

Turkish theme was one of the topics of great interest in the Azerbaijani press in the Soviet era. This article provides factual evidence that there were quite a lot of comprehensive writings about Turkey and Turkism, though the articles and news published in most popular press media of the time in the early years of the Soviet government were savored with envy and jealousy towards Turkism. Also the article brings to attention the role of the “Kommunist” newspaper as an important tool in the implementation of the alphabetic reform, conducting of information and propaganda work of the Eastern peoples and Turkic congresses. It is shown that in the years when the Academy of Sciences, literary-artistic organizations have not yet been formed, the newspaper editorial has played the role of a spiritual center, which has gathered national forces around itself. But at the same time it should not be forgotten that the newspaper was founded to carry out the policy of and published by means of the resources of the governing organization, which it was a body of. Nevertheless, the newspaper has never abandoned its national affiliation, always sought to protect the national identity in numerous articles, and has been punished for such a stance from time to time. The articles published in the “Kommunist” newspaper in the 1920s were building confidence in Turkish-Soviet friendship and the future of relations with Turkey. Unfortunately, it became clear later on that it was a plan stemming from domestic and foreign policies of the Soviet government to bring Turkey to the communist path. Needless to say that repression was unleashed when this plan did not work, and the newspaper was not spared as well. Prosecution of the authors has been initiated on the grounds of “nationalism”, “Turkism”. There have been cases of tough measures taken repeatedly at a very high level to disperse the “nationalist nest” in the “Kommunist” newspaper.

Anahtar Kelimeler

“Kommunist” newspaper, Turkish-Soviet friendship, Soviet era, nationalism, Turkism

Proje Numarası

0000-0003-1970-182X

Kaynakça

• Ağamalıoğlu, S., (1925, 9 noyabr). Türkoloji qurultay bizə nə verə bilər? /Türkoloji qurultay ərəfəsində.Kommunist, s.4.
• Ağamalıoğlu, S., (1926, 28 fevral) Birinci Türkoloji qurultayın açılışı münasibəti ilə təbrik nitqi. Kommunist, s.5. Агамалиоглы, С., (1925,25 января).Ленин и Восток.Бакинский рабочий.
• Arikan, S., Çelebi, E., (2016, 12-14 Mayıs). Türkiye ve Azerbaycan arasında imzalanan anlaşmalar.I.Millətlərarası Türkiye-Azerbaycan münasibetleri sempozyümü, s.416-429.
• Bağırlı,A., (Kastamonu: 2016). Sovetlər dönəmində Türkiyə-Azərbaycan ədəbi əlaqələri. I.Millətlərarası Türkiye-Azerbaycan münasibetleri sempozyümü, s.279-282.
• Bartold, V., (1925, 9 noyabr).Türkoloji qurultay münasibətilə /Qurultayın Bakıda keçirilməsi haqqında.Kommunist,s.4.
• Birinci Türkoloji Qurultayın 80 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin ərəncamı. (9 noyabr 2005). Xalq qəzeti.
• Birinci Türkoloji Qurultayın 90 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin ərəncamı. (18 fevral 2016). Xalq qəzeti.
• Çobanzadə, B., (1925.9 noyabr). Türkoloji qurultayı:Türkoloji qurultayın gündəliyində duran məsələlər haqqında. Kommunist, s.4.
• Həbibbəyli, İ., (2016, 13 Noyabr). Birinci Türkoloji Qurultayın dərsləri və müasir çağırışlar. Azərbaycan. Həsənov, H., (2015, 29 avqust). Azərbaycanın milli maraqlarına və dövlətçilik məfkurəsinə sədaqətlə xidmət etmiş mətbuat orqanı.Xalq qəzeti.
• Xanbudaqov, E., (1924, 7 aprel). Milli məsələyə dair. Kommunist, № 79, s.3.-ərəb qrafikasındа.
• İsmail, H.,(1921, 09 ekim - 1337, 9 Teşrin-i evvel). Kardaş Hükumetin Sefiri, Açıq söz (Açıksöz) qəzeti, sayı:304,s.1. Коммунистический интернационал, (1920). М., №12, стр.259-262.
• Qasimov, C., (1998). Repressiyadan deportasiyaya doğru, Mütərcim nəşriyyatı,
• Quliyev, C., (1960). Şərq xalqlarının I qurultayının 40 illiyi. Azərbaycan kommunisti jurnalı, № 9. Məhərrəmov,Ə.,
• Məhərrəmli,A., (2009). Xalq qəzetinin (Kommunist) yaranması və inkişafı tarixindən.Nəşrinin 90 illiyi. Elm və təhsil, 88 с.
• Nərimanoğlu, K. V., (2006). 1926-cı il Bakı Türkoloji Qurultayı haqqında söz. Latın əsaslı yeni türk əlifbası və Birinci Bakı Türkoloji Qurultayı, bibloqrafiya. s.44.
• Nəzərli, Ş. (1995). Cümhuriyyet generalları, Hərb nəşriyyatı, Bakı.
• N.N., (1925, 9 noyabr). Türkoloji qurultayın təşkili: Türkoloji qurultayın keçirilməsi üçün təşkilat komisiyasının görəcəyi işlər haqqında. Kommunist, s.4.
• Professor Köpürlüzadə ilə müsahibə, (1926,25 fevral).Türkoloji işlərin Türkiyyədəki əhəmiyyəti və onunla əlaqədar görülən işlər haqqında. Kommunist, s.3.
• Yoxsul., (1922, 3 mart). Saxtakarliğa son qoyulmalı. Kommunist, № 68, s.3.
• Şamil,Ə., (12-14 Mayıs 2016). KGB arşivin’de Türkiye’den Azerbaycan’a davet edilmiş aydınlar haqqında belgeler. I.Millətlərarası Türkiye-Azerbaycan münasibetleri sempozyümü, s.17-26.
• Şamil Ə., (2011). Qumuq türkləri ədəbiyyatinin dünəni və bu günü. Uyğur, Qaqauz, Qüzey Qafqaz türklərinin folkloru və ədəbiyyatı, Nurlan, s. 290-366.
• Süleymanzadə, M., (2009, 3 sentyabr). Milli jurnalistikamızın avanqardı. Xalq qəzeti, s.6.
• Şimşir, B., (2013). Ankara’da Açılan İlk Azerbaycan Temsilciliği, İrs: Miras, Sayı:7, s.32. (http://irsaz.com/new/pdf/201312/1386944848824816094.pdf).