MİMAR KEMALEDDİN’İN EDİRNE’DEKİ BİRİNCİ ULUSAL MİMARLIK DÖNEMİ YAPILARI

Yıl 2022, Sayı: 11, 167 - 206, 20.06.2022

Atakan Balcı

Öz

Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi, Osmanlı İmparatorluğu’nun son yıllarında ve Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında etkisini göstermiş mimari akımdır. Osmanlı İmparatorluğu’nda 19. yüzyılın sonlarından itibaren milliyetçilik ideolojisinin önem kazanmaya başladığı bu dönemde eğitimlerini tamamlayan mimarların bu ortamdan etkilenmeleri ve milli duygulara uygun şekilde ilerlemeleri Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi’nin ortaya çıkmasında önemli bir etken olmuştur. Mimar Kemaleddin ve Mimar Vedat Tek önderliğinde başlamış olan mimari süreç, genel itibarıyla Batı etkili mimari üslupları kullanmak yerine, Osmanlı ve Selçuklu dönemi mimarisinin klasik unsurlarını yeni dönemdeki modern inşa tekniklerinin uygulandığı binalarda kullanmayı amaç edinmişlerdir. Kısa süre içerisinde yaygınlık göstermiş olan Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi kapsamında İstanbul ve Ankara başta olmak üzere birçok farklı şehirde yapılar inşa edilmiştir. Bu çalışmada, dönemin üslubunu yansıtan Edirne’deki Mimar Kemaleddin imzası taşıyan altı adet yapı üzerinde durulmuş ve bu yapılar; mimari, süsleme, malzeme ve teknik özellikleri bakımından değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

ULUSAL MİMARLIK, EDİRNE, MİMAR KEMALEDDİN

Kaynakça

• COA: (Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi). Dâhiliye Şifre Kalemi (DH, ŞFR): D.532, G.108.
• CCA: (Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi). Siyasi Partiler, Cumhuriyet Halk Fırkası. D.1702, G: 422, S:1.
• COA: (Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi). Dâhiliye Şifre Kalemi (DH, ŞFR): D.532, G.108.
• COA: (Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi). Dâhiliye Muhaberat-ı Umumiye İdaresi (DH. MUİ). D.8, G.48.
• Alsaç, Ü. (1991). Türk Mimarlığı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Arseven, C.E. (1984). Türk Sanatı. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Aslanapa, O. (2018). Türk Sanatı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Aslanapa, O. (2004). Osmanlı Devri Mimarisi. İstanbul: İnkılap Yayınevi.
• Aslanoğlu İ. (2010). Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı 1923-1938. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Aslanoğlu, İ. (1984). Mimaride Türk Milli Üslubu Semineri: Birinci ve İkinci Milli Mimarlık Akımları Üzerine Düşünceler, s.41-51. İstanbul: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Atay, F.K. (2013). Çankaya. İstanbul: Pozitif Yayınları.
• Başar, M. E. ve Erdoğan, H. A. (2009). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türkiye’de Tren Garları, Selçuk Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 24(3), 29-44.
• Başkan, S. (2020). 95. Yılında Türkiye Cumhuriyeti Siyasi, Sosyal ve Ekonomik Hayat (1918-1938): Erken Cumhuriyet Döneminde Milli Mimarlık. Turan, M. Ed., (Cilt 1 s.387-413). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Batur, A. (2009). İstanbul Vakıflar Bölge Müdürlüğü Mimar Kemaleddin Proje Kataloğu, Cephanecigil. G. Haz. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası ve Vakıflar Genel Müdürlüğü Ortak Yayını.
• Batur, A. (2008). Mimar Kemaleddin Yapıları Rehberi. İstanbul: TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi Yayınları.
• Birbudak, T. S. (2017). Osmanlı Devlet Adamlarından Hacı Adil Bey’in II. Meşrutiyet Dönemindeki Faaliyetleri, Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 6, 444-460.
• Bozdoğan, S. (2002). Modernizm ve Ulusun İnşası, Erken Cumhuriyet Türkiyesi’nde Mimari Kültür. İstanbul: Metis Yayınları.
• Canım, R. (2014). Sultanların Şehri-Şehirlerin Sultanı: Edirne Kitabı. Edirne Valiliği Kültür Yayınları, İstanbul.
• Çelik, Z. (2019). 19. Yüzyılda Osmanlı Başkenti: Değişen İstanbul. (Çev. Deringil, S.), İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Çobanoğlu, A. V. (2002). Mimar Kemaleddin Bey. İslam ansiklopedisi (Cilt 25, s.230-231). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Danışman, H. G. (2009). Mimar Kemalettin ve Çağı: Mimarlık/Toplumsal Yaşam/Politika: Ertuğrul Gazi Mescidinden Laleli Apartmanlarına, Yığma Duvardan Betonarmeye: Osmanlı Yapı Teknolojisinin Evrimi, Cengizkan A. Ed., s.43-46. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası ve Vakıflar Genel Müdürlüğü Ortak Yayını.
• 81 ilde Kültür ve Şehir: Edirne (2013). İstanbul: Edirne Valiliği Yayını.
• Engin V. (2008). Rumeli Demiryolu. İslam ansiklopedisi, (Cilt 35, s.235-237). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Erdoğu, R. E. (2013). Geçmişin İzinde Karaağaç. İstanbul: Edirne Valiliği Kültür Yayınları.
• Eyice, S. (1995). Empire. İslam ansiklopedisi (Cilt 11, s.159-163). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Eyice, S. (1992). Batılılaşma. İslam ansiklopedisi (Cilt 5, s.171-181). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Eyice, S. (1981). XVIII. Yüzyılda Türk Sanatı ve Türk Mimarisinde Avrupa Neo-Klasik Üslubu, Sanat Tarihi Yıllığı, (9-10), 163-190.
• Gökşen, T.Y. (2017). Erken Cumhuriyet Döneminde Edirne’de Kentsel Gelişim, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Edirne.
• Güneş G. (2009). Mimar Kemalettin ve Çağı: Mimarlık/Toplumsal Yaşam/Politika: I. Vakıf Apartmanı Belvü Palas, Cengizkan A. Ed., s. 209-216. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası ve Vakıflar Genel Müdürlüğü Ortak Yayını.
• Hanioğlu, M. Ş. (2001). Jön Türkler. İslam ansiklopedisi (Cilt 23, s.584-587). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Hasol, D. (2020). 20. Yüzyıl Türkiye Mimarlığı. İstanbul: Yem Yayınları.
• Karabekir, K. (1995). İttihat ve Terakki Cemiyeti 1896-1909. İstanbul: Emre Yayınları.
• Karademir, M. (2007). Edirne Çeşmeleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Kartal, H. B. ve Kartal, A. N. (2020). Mimar Kemaleddin ve Harikzedegan (Tayyare) Apartmanları Üzerine Bir Deneme, Hars Akademi Uluslararası Hakemli Kültür Sanat Mimarlık Dergisi, 3(6), 318-341.
• Kazancıgil, R. (1996). Edirne Şehir Tarihi Kronolojisi 1300-1994. İstanbul: Edirne Valiliği Yayınları.
• Kazancıgil, R. (2003). 1. Edirne Kültür Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri: Dr. Rıfat Osman Bey ve Edirne Kültürüne Hizmetleri, Doğan L. Haz., s.29-34. Edirne Valiliği Yayınları.
• Kazancıgil, R., Gökçe, N. ve Bilar, E. (2006). Edirne’nin Eğitim Tarihi (İlk-Orta Öğretim) 1361-2005. Edirne: Edirne Valiliği Yayınları.
• Kazancıgil, R. ve Gökçe, N. (2013). Tosyavizade Dr. Rıfat Osman’ın Kaleminden Edirne. Edirne: Edirne Belediye Başkanlığı Yayınları.
• Kırçın Ş., Tabak, R., Yüca, A., Şamiloğlu, D., Çokaman, E., Erkan, K., … Kırçın, K. (2013). Edirne Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri. Edirne: T.C. Edirne Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
• Koltuk, T. ve Sağlamçubukçu, A. (2012). Osmanlı Belgelerinde Tekirdağ. Mehmet T. Ed., İstanbul: Kaptan Şirketler Grubu Yayınları.
• Meral, A. (2016). 19. Yüzyıl Mimarlığında Karaağaç İstasyon Kompleksi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Edirne.
• Mülayim, S. (1994). Sanat Tarihi Metodu. İstanbul: Bilim Teknik Yayınevi.
• Onur, O. (2019). Edirne’de Neo-Klasik Kentsel (Mimari) Yapılar. İstanbul: Ceren Yayınevi.
• Onur, O. (2004). Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemleri Edirne Yönetim Şekli ve Edirne Valileri, Edirne: Edirne Valiliği Yayınları.
• Ödekan, A. (1997). Türkiye Tarihi 4 Çağdaş Türkiye 1908-1980: Mimarlık ve Sanat Tarihi 1908-1980. Akşin S. vd. Ed., s. 505-590. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Özakpınar, Y. (2002). Türkler Ansiklopedisi: Türk Düşünce Tarihinde Ziya Gökalp’in Yeri. Güzel, H. C, Çiçek K, Koca, S. Ed., (Cilt 14, s. 1501-1525). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Peremeci, O. N. (1939). Edirne Tarihi. İstanbul: Edirne ve Yöresi Eski Eserleri Sevenler Kurumu Yayınları.
• Sarınay, Y. (2002). Türkler: İmparatorluktan Cumhuriyete Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu ve Gelişimi, Güzel, H. C, Çiçek K, Koca, S. Ed., (Cilt 4, s.1471-1500). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Sarısakal, B. (2019). Edirne’de Bir Maziperest: Tosyavizade Doktor Rıfat Osman, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Sayar, A. G. (2008). Rıfat Osman. İslam ansiklopedisi (Cilt 35, s.105-106). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Sedat Ç. (1944). Mimar Kemalettin: Mesleği ve Sanat Ülküsü, Güzel Sanatlar, 5, 160-173.
• Semavi, E. (1994). Edirne. İslam ansiklopedisi. (Cilt 10, s.431-442). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Sözen, M. (1996). Cumhuriyet Dönemi Türk Mimarlığı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Sözen, M. ve Tapan, M. (1973). 50 Yılın Türk Mimarisi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Şerif M. (1991). Türk Modernleşmesi Makaleler 4. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Şerif M. (1986). Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi: 19. yy’da Düşünce Akımları ve Osmanlı Devleti. Şahin, M. Haz., (cilt 2, s.342-351). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tapan, M. (1997). Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi: Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı ve Sanatı, (Cilt 1, s.365-368). İstanbul: Yem Yayınları.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S. (1997). Mimar Kemalettin’in Yazdıkları. Ankara: Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı Yayınları.
• Ural, S. (1973). Türkiye’nin Sosyal Ekonomisi ve Mimarlık 1923-1960, Mimarlık, (1-2), 5-53.
• Üstün A. (1973). Türk Mimarlık Düşüncesinin Cumhuriyet Devrindeki Evrimi, Mimarlık (11-12), 12-25.
• Yavuz, Y. (2015). Evkaf Nezareti İnşaat ve Tamirat Heyet-i Fenniyesi İlk Başmimarı Mimar Kemaleddin, Restorasyon Yıllığı, (11), 6-24.
• Yavuz, Y. (2009). İmparatorluktan Cumhuriyete Mimar Kemaleddin 1870-1927. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası ve Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Yavuz, Y. (1994). Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi: Kemaleddin Bey. Nuri Akbayar vd. Ed., (Cilt 4, s. 521). İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını.
• Yavuz, Y. (1981). Mimar Kemalettin Bey (1870-1927), O.D.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Dergisi, 7(1), 53-76.
• Yavuz, Y. (1976). İkinci Meşrutiyet Döneminde Ulusal Mimari Üzerindeki Batı Etkileri (1908-1918), ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 2(1), 9-34.
• Yavuz, Y. (1973). Cumhuriyet Dönemi Ankara’sında Mimari Biçim Endişesi, Mimarlık, (11-12), 26-44.
• Yıldırım, F. I. (2019). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Eğitim ve Edirne’de İnşa Edilen Eğitim Yapıları (1839-1923), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yıldız, A.(2008). Tarihi Tren İstasyonlarının Çağdaş Kullanımları; Kırklareli Tren İstasyonu’nun Rehabilitasyonu, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Edirne.