Osmanlı iktisadi düşüncesinde korumacılık: Ahmed Mithat Efendi ve Akyiğitzade Musa Bey

Yıl 2021, Cilt: 23 Sayı: 1, 20 - 35, 02.06.2021

Cumali Bozpinar

https://doi.org/10.33707/akuiibfd.766599

Öz

Osmanlı iktisat tarihinde XIX. yüzyıl bir dönüşüm dönemi olmuştur. Bu dönemde iktisat politikaları tartışılmaya başlanmıştır. Bu çalışmada korumacılığı savunan Akyiğitzade Musa Bey’in görüşleri incelenmiştir. Bir karşılaştırma yapabilmek için, ilk korumacılık yanlısı Osmanlı düşünürü olan Ahmed Mithat Efendi’nin konuya ilişkin açıklamalarına da yer verilmiştir. Akyiğitzade Musa Bey, sistematik bir şekilde korumacılığı savunmuştur. Bununla birlikte Osmanlı ekonomisi için herhangi bir iktisat politikası önermemiş olsa da bebek sanayi tezine benzer açıklamalarda bulunduğu kabul edilebilir. Osmanlı ekonomisine ilişkin açıklamaları genel olarak üstü kapalı ifadeler niteliğindedir. Bu durum istibdat döneminin özgül şartlarına bağlanabilir. Bundan başka bilinenin aksine korumacı iktisat politikaları değil serbest ticaret politikaları yanlısı olduğu belirtilebilir. Bu nedenle Osmanlı iktisat tarihi çalışmalarında Akyiğitzade Musa Bey’in korumacı ya da ılımlı korumacı olarak gösterilmesi isabetsiz değerlendirmeler olarak kabul edilmelidir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İktisadi Düşüncesi, Korumacılık, Ahmed Mithat Efendi, Akyiğitzade Musa Bey

Protectionism in Ottoman economic thought: Ahmed Mithat Efendi and Akyigitzade Musa Bey

Öz

In Ottoman economic history, the XIXth century was a period of transformation. In this period, economic policies began to be discussed. In this study, the views of Akyigitzade Musa Bey, who advocated protectionism, were examined. To make a comparison, the statements of Ahmed Mithat Efendi on the subject, who was the first pro-protectionist Ottoman thinker, were also included. Akyigitzade Musa Bey systematically advocated protectionism. However, although he did not propose any economic policy for the Ottoman economy, it is acceptable that he made statements similar to the infant industry argument. His statements on the Ottoman economy are generally implicit. This can be attributed to the specific conditions of the period of autocracy. Furthermore, contrary to popular belief, it can be stated that he was in favor of free trade policies, not protectionist economic policies. For this reason, showing Akyigitzade Musa Bey as a protectionist or moderate protectionist in studies related to Ottoman economic history should be considered as inaccurate evaluations.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Economic Thought, Protectionism, Ahmed Mithat Efendi, Akyigitzade Musa Bey

Kaynakça

• Akyiğitzade, M. (2016). İlm-i servet veyahud ilm-i iktisat. İçinde G. C. Albayrak, H. Genç & S. Ç. Kocakaplan (Eds.), Osmanlı’da modern iktisadın izinde 2: İlm-i servet veyahut ilm-i iktisat (ss.51-274). Dergâh Yayınları.
• Albayrak, G. C., Genç, H. & Kocakaplan, S. Ç. (Eds.). (2016). Giriş. İçinde Osmanlı’da modern iktisadın izinde 2: İlm-i servet veyahut ilm-i iktisat (ss.13-49). Dergâh Yayınları.
• Baskıcı, M. M. (2005). 1800-1914 yıllarında Anadolu’da iktisadi değişim. Turhan Kitabevi Yayınları.
• Berkes, N. (2003). Türkiye’de çağdaşlaşma (4. bs.). Yapı Kredi Yayınları.
• Berkes, N. (2013). Türkiye iktisat tarihi. Yapı Kredi Yayınları.
• Berkes, N. (2017). Felsefe ve toplum yazıları. Yapı Kredi Yayınları.
• Blaisdell, D. C. (2008). Düyûn-ı Umûmiyye: Osmanlı İmparatorluğu’nda Avrupa mali denetimi (3. bs., A. İ. Dalgıç, Çev.). Nesnel Yayınları.
• Bozpinar, C. (2018). Osmanlı Devleti’nde iktisadi zihniyet ve sanayileşme sorunsalı: Bursa ipek sektörü örneği (Yayımlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi.
• Bozpinar, C. (2020). Weberyan subjektif rasyonalite: Osmanlı iktisadi zihniyeti. Efil Journal, 3(9), 126-45.
• Bozpinar, C. (2021). Osmanlı iktisadi düşüncesinde liberal iktisat: Mehmed Cavid Bey. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 20(78), 808-18. https://doi.org/10.17755/esosder.765213.
• Budan, C. Y. (t.y.). Türk iktisat düşüncesinde himayeci usul kavramının ilk teorisyeni: Ahmet Mithat Efendi. http://www.isamveri.org.
• Çağman, E. (2018). Ahmet Mithat Efendi’nin ‘Hallu’l-Ukad’ adlı eserinde Avrupalı iktisatçılara yaklaşımı. Dil ve Edebiyat Araştırmaları, 18, 321-40.
• Çakmak, D. (2012). Osmanlı iktisat düşüncesinin evrimi: Societas ve universitas gerilimi (2. bs.). Libra Kitap.
• Erder, L. T. (1978). Bursa ipek sanayiinde teknolojik gelişmeler: 1835-1865. ODTÜ Gelişme Dergisi: 1978 Özel Sayısı, 111-22.
• Georgeon, F. (2006). Ahmed Midhat’a göre ekonomi-politik. İçinde Osmanlı-Türk Modernleşmesi: 1900-1930 (ss.141-57, A. Berktay, Çev.). Yapı Kredi Yayınları.
• Güler, M. N. (2005). Günümüzdeki iktisat (ekonomi) biliminin adlandırılma problematiği. İslâmî Araştırmalar Dergisi, 18(4), 377-86.
• Kabakcı, E. S. (2016). Ahmet Midhat Efendi’nin iktisadi görüşleri ile o dönemin iktisat politikalarının uyumu (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Maltepe Üniversitesi.
• Kaygalak, S. (2008). Kapitalizmin taşrası: 16. yüzyıldan 19. yüzyıla Bursa’da toplumsal süreçler ve mekânsal değişim. İletişim Yayıncılık.
• Kılınçoğlu, D. T. (2012). The political economy of Ottoman modernity: Ottoman economic thought during the reign of Abdulhamid II -1876-1909 (Yayımlanmamış doktora tezi). Princeton University.
• Kibritçioğlu, A. (1996). Friedrich List’s infant industry argument. Munich Personel RePEc Archive, https://mpra.ub.uni-muenchen.de.
• List, F. (1909). National political economy. Longmans, Green, and Co.
• Mardin, Ş. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e iktisadî düşüncenin gelişmesi: 1838-1918. İçinde Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi (Cilt 3, ss.618-34). İletişim Yayınları.
• Midhat, A. (2005a). Ekonomi politik. İçinde E. Erbay & A. Utku (Eds.), Ahmed Midhat: İktisat metinleri (ss.95-188). Çizgi Kitabevi.
• Midhat, A. (2005b). Düğümlerin çözümü. İçinde E. Erbay & A. Utku (Eds.), Ahmed Midhat: İktisat metinleri (ss.275-359). Çizgi Kitabevi.
• Noviçev, A. D. (1979). Osmanlı İmparatorluğu’nun yarı sömürgeleştirilmesi (N. Dinçer, Çev.). Onur Yayınları.
• Okay, M. O. (1989). Ahmed Midhat Efendi. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 2, ss.100-3). Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ökçün, A. G. (Ed.). (1997). Osmanlı sanayii 1913, 1915 yılları sanayi istatistiki. Devlet İstatistik Enstitüsü.
• Özkoç, Ö. (2014). Mısır modernleşmesinin tarihsel kökenleri: Mehmet Ali Paşa Dönemi üzerine bir inceleme. Memleket Siyaset Yönetim, 21, 219-50.
• Özkoç, Ö. (2015). Mısır’ın uzun 19. yüzyılı: Modernleşme, merkezileşme ve özerklik. Ayrıntı Yayınları.
• Quataert, D. (2011). Sanayi Devrimi çağında Osmanlı imalat sektörü (3. bs., T. Güney, Çev.). İletişim Yayınları.
• Rothbard, M. N. (1995). Economic thought before Adam Smith: An Austrian perspective on the history of economic thought (Cilt 1). Edward Elgar Publishing.
• Sayar, A. G. (2013). Osmanlı iktisat düşüncesinin çağdaşlaşması (5. bs.). Ötüken Neşriyat.
• Şenel, Ş. & Pulat, H. (2018). Akyiğitzade Musa Bey ve Metin Gazetesi. Tarih Okulu Dergisi, 33, 567-88.
• Tekin, M. (2011). Tercümân-ı Hakikât. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 40, ss.497-8). Diyanet Vakfı Yayınları.
• Teoman, Ö. & Kaymak, M. (2010). 19. yüzyılda Osmanlı’da ticari tarım: Batı Anadolu ve Mısır’da pamuk üretimi merkezli bir karşılaştırma. Birinci İktisat Tarihi Kongresi Tebliğleri (ss.435-50). İstanbul Ticaret Odası Yayınları.
• Teoman, Ö. & Bozpinar, C. (2020). XIX. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu ve Japonya'da sanayisizleşme: İpekli imalatı üzerine karşılaştırmalı bir değerlendirme. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 42(1), 157-79.
• Toprak, Z. (2019). Türkiye’de Milli İktisat: 1908-1918. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Türkoğlu, İ. (2006). Mûsâ Akyiğitzâde. İçinde İslâm Ansiklopedisi (Cilt 31, ss.213-4). Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ulutan, B. (1978). İktisadî doktrinler tarihi. Ötüken Neşriyat.
• Yılmaz, Ş. E. (1992). Dış ticaret kuramlarının evrimi. Gazi Üniversitesi Yayınları.