Sosyotropik Otonomik Kişilik Özelliklerine Göre Lise Öğrencilerinin Öğrenilmiş Güçlülük Düzeylerinin İncelenmesi

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 1, 39 - 55, 26.07.2021

Mustafa Hithit , Turan Şimşek

Öz

Sosyotropi ve otonomi, bireyin psikolojik işlevleri üzerinde baskın özellikler olarak tanımlanan kişilik özellikleridir. Sosyotropik kişilik, bireyin diğerleri ile pozitif etkileşim gösterebilme özelliğiyken; Otonomik kişilik ise bireyin bağımsızlığını, kişisel haklarını koruyabilme ve artırabilme özelliği olarak tanımlanmaktadır. Öğrenilmiş güçlülük kavramı ise bireyin, bugüne dek öğrenmiş olduğu, hedefe yönelik davranışlarını engelleyen düşünce, duygu, acı gibi etkenleri denetim altına almasını mümkün kılan beceriler olarak tanımlanmaktadır. Öğrenilmiş güçlülüğün, öğrenilmiş çaresizliğin karşıt-tezi olduğu da söylenebilir. Bu araştırmada; farklı kişilik özelliklerine sahip lise öğrencilerinin öğrenilmiş güçlülük düzeyleri arasındaki ilişki ortaya konmaya çalışılmıştır. Araştırmaya 2018-2019 eğitim yılında Kayseri ilinde bir Anadolu lisesinde öğrenim görmekte olan 253 lise öğrencisi katılmıştır. Araştırma verilerinin toplanmasında Sosyotropi-Otonomi Ölçeği ile Rosenbaum Öğrenilmiş Güçlülük Ölçeği kullanılmıştır. Ayrıca, çalışmada öğrencilerin demografik durumlarını belirlemek üzere bir kişisel bilgi formu kullanılmıştır. Araştırma sonucunda; örneklemde yer alan öğrencilerin çoğunun otonom kişilik özelliği sergiledikleri, kız öğrencilerin erkek öğrencilere göre daha sosyotropik kişilik özelliğine sahip oldukları görülmüştür. Sınıflar bazında; 9. ve 10. sınıfların daha sosyotropik yapıda olduğu;12.sınıfların ise en yüksek düzeyde otonomik yapıda olduğu tespit edilmiştir. Örneklemde yer alan öğrencilerin genel olarak öğrenilmiş güçlülük düzeylerinin yüksek olduğu, ‘cinsiyete’ göre ise kızların öğrenilmiş güçlülüklerinin erkeklerden daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Yapılan korelasyon analizi sonucunda; cinsiyet farklılaştıkça otonomik özelliklerde farklılaşmaktadır. Sınıf düzeylerinin otonomik kişilik özellikleri ile pozitif yönde; öğrenilmiş güçlülük düzeyleri ile negatif yönde bir anlamlılığı söz konusudur. Yani sınıf düzeyleri arttıkça otonomik kişilik özellikleri artmakta, öğrenilmiş güçlülük düzeyleri ise azalmaktadır. Sosyotropik kişilik özellikleri ile öğrenilmiş güçlülük düzeyleri arasında pozitif bir ilişki görülmektedir. Öğrencilerin sosyotropik eğilimleri arttıkça öğrenilmiş güçlülükleri de artmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sosyotropi, Otonomi, Öğrenilmiş güçlülük

Kaynakça

• Akgün, S. (2004). “The effects of situation and learned resourcefulness on coping responses. Social Behavior and Personality.” 32(5), 441-448
• Aydın, A. S. Ergenlerde Stresle Başa çıkma Tarzları ile Cinsiyet ve Cinsiyet Rolleri Arasındaki İlişki. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2003.
• Babadağ, K. (2001). “Meslekleşme ve kadın. I. Uluslararası &VIII. Ulusal Hemşirelik Kongresi,” Antalya, Türkiye, 29 Ekim – 2 Kasım 2000; Kongre Kitabı: 35-39.
• Bagby R.M, Gilchrist EJ, Rector NA, Dickens SE, Joffe RT, Levitt A, Levitan RD, Kennedy SH (2001). The stabilityand validity of the sociotropy and autonomy personality dimensions as measured by the revised personal style ınventory, Cognitive Therapy and Research, 25(6): 765-779.
• Barutçu, E. ve Öktem, Ş. (2003). “İş İşgören Uyumu Açısından Kişilik Özelliklerinin Değerlendirilmesi: Bir Uygulama” Ulusal Ergonomi Kongresi, 16-18 Ekim 2003, (41-49) Denizli, Türkiye.
• Beck, Aaron T. Epstein, N. Harrison, R. P. and Emery, G. (1983). Development of The Sociotropy-Autonomy Scale: A Measure of Personality Factors in Pyschopatology, Unpublished Manuscript, Philadelphia: University of Pennsylvania.
• Boyraz, G. ve Aydın, G .(2003). “Yetiştirme Yurdu ve Anne-Baba Yanında Kalan Ergenlerde Öğrenilmiş Güçlülük”. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 2 (20) , 59-64.
• Coşkun, Y. (2009). “Ortaöğretim öğrencilerinin öğrenilmiş güçlülük düzeyleri ve Aile içi ilişkileri”. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 18, Sayı 2, 2009, Sayfa 104-118
• Dağ, İ. (1992). Kontrol Odağı, Öğrenilmiş Güçlülük ve Psikopatoloji İlişkileri, Psikoloji Dergisi, Cilt. 7, Sayı. 27, 1-9.
• Edwards, D., ve Riordan, S. (2001). “Learned resourcefulness in black and white South African University students. The Journal of Psychology,” 134(5), 665-675
• Kabakçı, E. (2001).Üniversite öğrencilerinde Sosyotropik/Otonomik kişilik özellikleri, yaşam olayları ve depresif belirtiler. Türk Psikiyatri Dergisi, 12(4): 273-282
• Kaya, N. Aştı, T. Acaroğlu, R. Kaya, H. ve Şendir, M. (2006).Hemşire öğrencilerin Sosyotropik-Otonomik kişilik özellikleri ve ilişkili faktörlerin incelenmesi. C.Ü. Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 10 (3).
• Kwon, P.D. Campbell, G. ve Williams, M.G. (2001). “Sociotropy and Autonomy: Preliminary Evidence for Construct Validity Using TAT Narratives”, Journal Of Personality Assessment, Vol:77, No:1, 128–138.
• Rosenbaum, M. ve Ben-Ari, K. (1985). “Learned helplessness and learned resourcefulness: Effects of non-contingent successand failure on individuals differing in self-control skills. Journal of Personality and Social Psychology,” 48, 198-215.
• Sarı, T. (2004). “Üniversite Öğrencilerinde Bazı Değişkenlere göre Öğrenilmiş Güçlülük (Özet Kitabı). XIII. Ulusal Psikoloji Kongresi”. Toplumsal Barış: Dün, Bugün ve Yarın Kongre Kitabı (s.260-261). İstanbul: Bilgi Üniversitesi.
• Sarıcı, S. (1999).Üniversite Öğrencilerinin Öğrenilmiş Güçlülük Düzeyleri, Ben Durumları ve Sosyo-Ekonomik Düzeyleri Arasındaki İlişkileri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Savaşır, I. ve Şahin, N.H. (1997).”Bilişsel-Davranışçı Terapilerde Değerlendirme: Sık Kullanılan Ölçekler. Türk Psikologlar Derneği Yayını, Özyurt Matbaacılık, Ankara.
• Serinkan, C. ve Barutçu E., (2006). Pamukkale Üniversitesi İİBF Öğrencilerinin Kariyer Planları ve Sosyotropi-Otonomi Kişilik Özelliklerine İlişkin Bir Araştırma, Afyon Kocatepe Üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt:8, Sayı:2, 317-339.
• Siva, N.A.(1991). İnfertilite’de Stresle Baş Etme, Öğrenilmiş Güçlülük ve Depresyonun İncelenmesi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi, Nörolojik ve Psikiyatrik Bilimler Enstitüsü.
• Sürük, N. (1994). Üniversite öğrencilerinin öğrenilmiş güçlülük düzeyleri.(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İnönü Üniversitesi, Malatya.