Son Dönem Osmanlı Taşra Hapishanelerine Bir Örnek: Bolvadin Hapishanesi

Yıl 2018, Cilt: 20 Sayı: 1, 43 - 66, 22.06.2018

Serap Sunay

Öz

Tanzimat devrinde suç-ceza ilişkisinin
Osmanlı ceza hukukunda yeniden yapılandırılmasıyla, pek çok suçun cezası hapse
çevrildi ve böylece hapishanelere ihtiyaç çoğaldı. Ancak imkânların söz konusu
büyümeyle mütenasip olmaması neticesinde hapishaneler mahkûmlarla doldu. Artan
mahkûm sayısıyla birlikte buralardaki fiziki durum ve sağlık koşulları asgari
insanî yaşam standartlarının altına düştü ve hapishanelerde yaşam günden güne
kötüleşti. Söz konusu durum buralardaki koşulların iyileştirilmesi
zorunluluğunu da beraberinde getirdi. Bu sebeple Osmanlı Devleti sınırları
içinde hız kazanan hapishaneleri yaygınlaştırma faaliyetleri, kısa sürede yerini ıslah girişimlerine bıraktı. Bu
noktadan hareketle, çalışmada Osmanlı Devleti’nin son senelerinde Bolvadin
hapishanesinde gerçekleştirilmeye çalışılan ıslahat konu alınarak; buradaki yaşamı
normalleştirebilmek adına girişilen tamirat çabaları, suç türü ile oranı,
mahkûm profili, çalışanlar, fiziki durum ve sağlık koşulları ele alındı.  

Anahtar Kelimeler

Hapishane, Islahat, Suç, Mahkûm, Bolvadin

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşiv Belgeleri (BOA)
• Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emiriyye -Hapishaneler Müdüriyeti Evrakı (DH. MB. HPS), nr. 1/9; nr. 1/25; nr. 8/39; nr. 14/27; nr. 27/59; nr. 41/67; nr. 69/51; nr. 76/11; nr. 112/38; nr. 149/11; nr. 151/82; nr. 153/11; nr. 153/17; nr. 155/33; nr. 160/36; nr. 161/42; nr. 162/17; nr. 164/61.
• Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emiriyye-Hapishaneler Müdüriyeti Müteferrik Evrakı (DH. MB. HPS, M), nr. 20/81; nr. 27/3; nr. 41/18; nr. 42/60.
• Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi (DH. MKT), nr. 173/43; nr. 1362/78; nr. 2084/16.
• Dahiliye Nezareti Tesri-i Muamelat ve Islahat Komisyonu, (DH. TMIK.S), nr. 30/27.
• Araştırma Eserleri ve Makaleler
• Acar, İsmail. 2002). Osmanlılarda Zina Suçu ve Cezası. Türkler. X, 83-90
• Adak, Ufuk. 2006. XIX. Yüzyılın Sonları XX. Yüzyılın Başlarında Aydın Vilayeti’ndeki Hapishaneler. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Tarih Anabilim Dalı. İzmir.
• Akın, Hatice. 2011. .Osmanlı Devleti’nde Hapishane Islahatına Dair 1893 Tarihli Bir Nizamname Önerisi. History Studies. Volume 3/3, 23-36.
• Atar, Zafer. 2011. 20. Yüzyıl Başlarında Turgutlu Hapishanesi’nin Genel Durumu. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. C. 9, Sayı: 1, 87-101.
• Atar, Zafer. 2015. 20. Yüzyıl Başlarında İstanbul Hapishane-i Umumi’de Mahkûmların Üretim Faaliyetleri. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. Sayı: 34, 19-34.
• Avcı, Mustafa. 2002. Osmanlı Hukukunda Para Cezaları. Türkler. X, 91-106.
• Bardakoğlu, Ali. 1997. Hapis, DİA, XVI, 54-64.
• Bayındır, Abdülaziz. 2002. “Örneklerle Osmanlı’da Ceza Yargılaması. Türkler. X, 69-82.
• Bozkurt, Gülnihal. 1996. Batı Hukuku’nun Türkiye’de Benimsenmesi Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne Resepsiyon Süreci (1839-1939). Ankara.
• Çelik, Yüksel. 2008. Hapishane Tarihimizden Bir Kesit: Üsküdar Paşakapısı Tevkifhanesi ve Mütareke Dönemi’nde İşgali. Belleten. LXXII, 264, 603-627.
• Daşcıoğlu, Kemal. 2007. Osmanlı Belgeleri Işığında Denizli Sancağı Hapishaneleri. Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildiriler. 1, 439-445.
• Demirbaş, Timur. 2005. Hürriyeti Bağlayıcı Cezaların ve Cezaevlerinin Evrimi. Hapishane Kitabı. Editörler: Emine Gürsoy Naskali, Hilal Oytun Altun, İstanbul: Kitabevi, 3-40.
• Demirel, Fatmagül. 2007. Osmanlı Adliye Teşkilatında Yaşanan Sorunların Hapishanelere Yansıması (1876-1909). Osmanlı’da Asayiş Suç ve Ceza 18-20. Yüzyıllar. Derleyenler: Noemi Levy, Alexandre Toumarkine, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 190-199.
• Demirkol, Kurtuluş. 2012. II. Meşrutiyet Döneminde Edirne Vilayeti Hapishaneleri, Basılmamış Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Demiryürek, Halim. 2016. Hüdavendigar Vilayetinde Hapishaneler ve Mahpuslar (1914-1917). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. C. 9, Sayı: 42, 552-562.
• Emecen, Feridun. 1998a. Hudâvendigâr. DİA. XVIII, 285-286.
• Emecen, Feridun. 1998b. “Afyonkarahisar”, DİA. I, 443-446.
• Erim, Neşe. 1984. Osmanlı İmparatorluğunda Kalebendlik Cezası ve Suçların Sınıflandırılması Üzerine Bir Deneme. Osmanlı Araştırmaları. IV, İstanbul, 79-88.
• Erkal, Mehmet. 1991. Arşın. DİA. III, 411-413.
• Foucault, Michel. 1992. Hapishanenin Doğuşu. Çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Ankara: İmge Kitabevi.
• Gazel, Ahmet Ali. 2005. Tanin Muhabiri Ahmet Şeref Beyin Notlarında Osmanlı Hapishaneleri. Hapishane Kitabı. Editörler: Emine Gürsoy Naskali, Hilal Oytun Altun, İstanbul: Kitabevi, 143-151.
• Gönen, Yasemin Saner. 2005. Osmanlı İmparatorluğunda Hapishaneleri İyileştirme Girişimi, 1917 Yılı. Hapishane Kitabı. Editörler: Emine Gürsoy Naskali, Hilal Oytun Altun, İstanbul: Kitabevi, 173-183.
• İpşirli, Mehmet. 1982. XVI. Asrın İkinci Yarısında Kürek Cezası ile İlgili Hükümler. Tarih Enstitüsü Dergisi. İstanbul, 203-248.
• Karakaya, Beyza. 2016. Musul Vilayeti Hapishaneleri (1864-1918), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Tarihi Anabilim Dalı, İstanbul.
• Özçelik, Mücahit. 2011. Mütareke Dönemi’nde Osmanlı Hapishanelerinin Durum. CTAD. Yıl 7, Sayı 14, 16-39.
• Saner, Yasemin. 2007a. Osmanlı’nın Yüzlerce Yıl Süren Cezalandırma ve Korkutma Refleksi: Prangaya Vurma. Osmanlı’da Asayiş Suç ve Ceza 18-20. Yüzyıllar. Derleyenler: Noemi Levy, Alexandre Toumarkine, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 163-189.
• Schull, Kent. 2007. Tutuklu Sayımı: Jön Türklerin Sistematik Bir Şekilde Hapishane İstatistikleri Toplama Çalışmaları ve Bunların 1911-1918 Hapishane Reformu Üzerine Etkileri. Osmanlı’da Asayiş Suç ve Ceza 18-20. Yüzyıllar. Derleyenler: Noemi Levy, Alexandre Toumarkine, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 212-238. Sertel, Zekeriya. 2001. Hatırladıklarım, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Şahin, Naci. 2015. 20. Yüzyıl Başlarında (H. 1329-M. 1913/H. 1338-M. 1922 Yılları Arasında Afyonkarahisar’da Hapishaneler (Hapishanelerde İyileştirme Çalışmaları). Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi. C. 5, Sayı: 1, 21-45.
• Şen, Hasan. 2007. Osmanlı’da Hapishane Mefhumu. Osmanlı’da Asayiş Suç ve Ceza 18-20. Yüzyıllar. Derleyenler: Noemi Levy, Alexandre Toumarkine, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 200-211.
• Şen, Ömer. 2007. Osmanlı’da Mahkûm Olmak Avrupalılaşma Sürecinde Hapishaneler. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Tekin, Saadet. 2006. XX. Yüzyılın Başlarında Aydın Vilayeti ve Mülhakatındaki Hapishanelerin Genel Durumu. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. C. 4, Sayı: 2, 65-77.
• Tekin, Saadet. 2008. Dr. Polliç Bey’in 1918 Tarihli Raporuna Göre Berlin ve Aydın Vilayeti Hapishanelerine Genel Bir Bakış. OTAM. Sayı: 24, 205-222.
• Tekin, Saadet, ÖZKES Sevilay. 2008. Cumhuriyet Öncesi Türkiye’de Hapishane Sorunu. ÇTTAD. VII, 16-17 (Bahar-Güz), 187-201.
• Temel, Mehmet. 2009. XX. Yüzyılın Başlarında Menteşe Sancağı Hapishaneleri. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 109-135.
• Yıldız, Gültekin. 2012. Mapusâne Osmanlı Hapishanelerinin Kuruluş Serüveni (1839-1908). İstanbul: Kitabevi.
• Yıldız, Özgür. 2015. Osmanlı Hapishaneleri Üzerine Bir Değerlendirme: Karesi Hapishanesi Örneği. Akademik Bakış. C. 9, Sayı: 17, 91- 111.
• Yıldıztaş, Mümin. 2010. Yaralı Payitaht İstanbul’un İşgali. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.