The Words Containing Jealousy Meaningin Historical and Contemporary Turkish

Yıl 2018, Cilt: 20 Sayı: 3, 11 - 27, 27.12.2018

Sevda Özen Eratalay

https://doi.org/10.32709/akusosbil.454515

Cited By: 2

Öz

Tarihsel ve Çağdaş Türkçede “Kıskanmak” Anlam Alanına Giren Sözcükler

Öz

İnsanoğlunun yaradılışından bu yana değişmeyen parçaları arasında duyguları da vardır. Duygu kişinin pek çok olaya karşı farklı hislere bürünme durumudur ve bu hislerle var olan bir olayı ya da konuyu algılama biçimidir.  

Kıskançlık da insanda bulunan bu önemli duygulardandır. Öyle ki tarihte, edebiyatta, sanatta, efsane, hikâye vb.  bilinen pek çok tarihî olay ya da durumun altında yatan hemen her olumsuzluğun başkahramanı olarak gösterilebilir. Örneğin Hz. Âdem ve Havva’nın cennetten kovulmasının altında şeytanın onları kıskanması yatar. Hatta insanlık tarihin ilk cinayeti olarak bilinen Kabil’in Habil’i öldürme sebebi ya da  Yunan mitolojisinde Hera’nın eşi Zeus’u kıskanması uğruna yaptıkları insanların içinde beslediği bu onulmaz derdin (duygunun) sonucudur. 

Tarih boyunca pek çok olayın sebebi olarak gösterilen bu duygu tarihsel Türkçe metinlerde de çokça karşımıza çıkmaktadır. Türkçenin ilk dönem eserlerinde kıskanmak eylemini karşılayan pek çok sözcük bulunmaktadır. Bu bağlamda çalışmada Türkçenin tarihi seyri içinde sözcüğün/eylemin hangi yapı ve anlama büründüğü, nasıl değişikliklere uğradığı üzerinde durulmuştur. Kısaca; Türkçenin farklı dönemleri içerisinde yazılmış eserlerde eylemin/sözcüğün hangi yapı ve anlamda karşımıza çıktığı sorusuna cevap aranmıştır. Ayrıca  bugün ölçünlü dilde kıskanmak/kıskançlık yerine başka kullanımların var olup olmadığına da kısaca değinilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Kıskançlık, Kıskançlık ve Türleri, Eski Türkçe, Karahanlı Türkçesi

Kaynakça

• Argunşah, M. (2014). Çağatay Türkçesi, İstanbul, Kesit Yayınları.
• Argunşah, M., Güner, G. (2015). Codex Cumanicus, İstanbul, Kesit Yayınları.
• Akot, B. (2014). “Kadızâde Mehmed Arif Efendi’nin Risâle Fi Hased Adlı Eseri ve Muhtevasının Analizi”, Journal of International Social Research, 7(32).
• Ata, A. (1997). Ḳıṣaṣü’l-Enbiyâ, Ankara, TDK Yay.
• Ata, A. (2013). Karahanlı Türkçesinde İlk Kur’an Tercümesi, Ankara, TDK Yay.
• Atalay B. (1999). Divanü Lûgat-it-Türk Dizini, C. IV, Ankara, TDK Yay
• Atalay B. (1998). Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi C.I, Ankara, TDK Yay.
• Binbaşıoğlu, Cavit. http://cavitbinbasioglu.org/cavitbinbasioglu/wp-content/uploads/2014/10/Bel151 .pdf (E.T. 29.04.2018)
• Canan, İ. (1988). Hadis Ansiklopedisi, Kütüb-i Sitte 5, Ankara, Akçağ Yay.
• Caferoğlu, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, İstanbul, Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford At The Clarendon Press.
• Çakan, A., (2015). Yusuf Has Hacip Kutadgu Bilig, İstanbul, Türkiye İş Bankası Yay.
• Elmalı, M. (2016). Daśakarmapathāvadānamālā, Ankara TDK Yay.
• Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri, Ankara, TDK Yay.
• Gabain, A. V.(2007). Eski Türkçenin Grameri, çev. Mehmet Akalın, Ankara, TDK Yay.
• Hacib, Y. H. (2015). Kutadgu Bilig, Fergana, Nüshası, Ankara, TDK Yay.
• Hacib, Y. H. (2015). Kutadgu Bilig, Kahire Nüshası, Ankara, TDK Yay.
• İslam Ansiklopedisi (1999). “Hüsn ü Aşk”, c. 19, Türkiye Diyanet Vakfı.
• İslam Ansiklopedisi (2002). “Kıskançlık”, c. 25, Türkiye Diyanet Vakfı.
• Kaljanova, E. (2013). Eski Türk Yazıtları ve Kazakçadaki Ortak Kelimeler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, (2), 223-244.
• Mert, Y. (2015). Necati Bey Divanı’nda Arkaik Unsurlar, Yayımlanmamış Yüksek Lisan Tezi, (Danışman: Doç. Dr. Hakan Özdemir), Giresun.
• Şimşek, H. İ. (2015). “Tasavvufta Kalbin Kirlenmesi ve Temizlenmesi Konusu”, Hitit Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, c.14, s.28
• Orçun, Ü. (2010). “Kutadgu Bilig’de Geçen Yaŋsaguçı Kelimesi Üzerine”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 1(28), 159-170.
• Ölmez, M. (1991). Altun Yaruk III. Kitap (5. Bölüm), “Suvamaprabhasasütra”, Ankara, Odak Offset.
• Ölmez, M. (2017). “Eski Uygurca İkilemeler Üzerine”, Belleten, 65-2.
• Özönder, Barutçu, S.(1996). Ali Şîr Nevâyî, Muḥâkemetü’l-Luġateyn, Ankara, TDK Yay.
• Turgay, N. (2004). “İslâm’da Haset Kavramı”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi.
• Kaval, M. (2013). “Yunus Emre ve Mevlâna’nın Eserlerinde İnsan ve Tekâmülü”, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6/2: 101-122.
• Şirin, H. (2016). Eski Türk Yazıtları (Söz Varlığı İncelemesi), Ankara, TDK Yay.
• Tekin, Ş. (1976). Uygurca Metinler II, Maytrısimit, Ankara, Sevinç Matbaası.
• Tekin, T. (1988). Orhon Yazıtları, Ankara, TDK Yay.
• Tekin, T. (1989). XI. Yüzyıl Türk Şiiri, Ankara, TDK Yay.
• TLS (1991). Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Kılavuz Kitap I), Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Tokyürek, H. (2013). “Eski Uygur Türkçesinde “Köŋül” Sözü”, Bilig Dergisi, Yaz/2013, s:65
• Üçok, N. (1951). “Fonemlerin Özellikleri Üzerine Bir Deneme”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt IX, Sayı: 4.
• Yazır, M. H. (2011). Kur’ân-ı Kerîm Mealî, Sad. Sadık Kılıç ve Lütfullah Cebeci, İstanbul: Tuğra Kitap.
• Yıldız, M. (2014). Eski Türkçede İşlevsel Bağlamda Çatı Ekleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yıldırım, A. (2009). “Mesihi Divanında Rakibe Yönelik Sövgü ve Beddua”, Lânet Kitabı, Editör: Emine Gürsoy Naskali, Kitabevi, 375-388. İstanbul.