Türkiye’de Dini Hayatı Anlamlandırmak: Dindarlık Olgusu ve Dindarlığın Ölçülmesi

Yıl 2015, Cilt: 17 Sayı: 2, 131 - 161, 08.02.2016

Mehmet Erkol

Öz

Türkiye’de dini hayatı anlamlandırmak için onu etkileyen farklı boyutları ele alıp aralarındaki etkileşime odaklanmak gerekmektedir. Bu açıdan çalışmada ilk olarak gündelik hayat içerisinde dinin yeri, dindarlık kavramı, dindarlığın dönüşümü ve boyutları üzerinde durulmuştur.

Gündelik hayatın dinamik yapısı değişimi kaçınılmaz kılmaktadır. Muhakkak bu değişimden birey ve toplumu derinden etkileyen dinde payına düşeni almakta, dindarlık ve dini hayat farklı boyutlara bürünmektedir. Bunun için dindarlığın ölçülmesi bir toplumda dini hayatın anlaşılması için önemli bir araç olmaktadır. Bu gündelik hayat içinde dinin ve dindarlığın aldığı görünümleri belirlemek açısından oldukça önemlidir. Aynı zamanda ölçüm çalışmaları, değişimi tek yönlü olmaktan çıkarıp karşılıklı ilişkiye dayalı bir etkileşim perspektifiyle anlamlandırmamızı mümkün kılmaktadır.

Bununla birlikte dini hayatı analiz etmek için geliştirilen ölçekler ilk kez batıda geliştirilip uygulanmasının meydana getirdiği problemler henüz aşılabilmiş de değildir. Çalışmada batıda geliştirilen ve uygulanan dindarlık ölçekleri değerlendirilip Türkiye’de uygulanmasının yarattığı sorunlara dikkat çekilmiştir. Bu Türk toplumunun yapısına uygun ve özgün çalışmalarında yapılmasına duyulan ihtiyacın vurgulanmasını gerekli kılmaktadır.

Kaynakça

• Akdoğan, A. 2002. Geleneksel Toplumdan Modern Topluma Geçişte Dini Hayat, İstanbul: Rağbet Yayıncılık.
• Aktay, Y. 2000. Cumhuriyet Dönemi Din Politikaları ve Din İstismarı, İslamiyat, c.3, İstanbul.
• Arkonaç, S. A.2001. Sosyal Psikoloji, İstanbul: Alfa Yayıncılık.
• Armağan, M. 1990/a. Geleneksel Toplum, Sosyal Bilimler Ansiklopedisi, İstanbul: Risale Yayıncılık.
• Armağan, M. 1990/b. Sekülarizasyon,. Sosyal Bilimler Ansiklopedisi, İstanbul: Risale Yayıncılık.
• Aydın, M. S. 2001. Dünyevileşme, İslamiyat, C.4, S.3, Temmuz – Eylül.
• Aydın, M. 2000. Kurumlar Sosyolojisi, İstanbul: Vadi Yayıncılık.
• Bayyiğit, M. 1989. Üniversite Gençliğinin Dini İnanç Tutum ve Davranışları Üzerine Bir Araştırma, Bursa: BSBE, (Basılmamış Doktora Tezi).
• Belge, M. 1983/a.Cumhuriyet Döneminde Batılılaşma, C.D.T.A., Cilt:1, İstanbul: İletişim Yayıncılık.
• Belge, M. 1983/b.Türkiye’de Günlük Hayat, C.D.T.A., Cilt: 3-4, İstanbul: İletişim Yayıncılık.
• Berger, P. L. 2000. Kutsal Şemsiye, (Çev). Ali Coşkun, İstanbul: Rağbet Yayıncılık.
• Berger, P. L. 2002/a. Sekülerizmin Gerilemesi, (Çev.) Ali Köse, Sekülerizm Sorgulanıyor, (Der.) Ali Köse, İstanbul: Ufuk Yayıncılık.
• Berger, P. L. 2002/b. Dini ve Toplumsal Kurumların Değişimi, (Çev.) Adil Çiftçi, Din ve Modernlik: Toplumbilim Yazıları I, (Der. ve Çev.), Adil Çiftçi, Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Bruce, S. 2003.The Social Process of Secularization, (Ed.), R. Fenn, The Blackwell Companion of Religion, Oxford: Blacwell Publishing.
• Cangızbay, K. 1999. Sosyolojiler Değil, Sosyoloji, Ankara: Ütopya Yayınları.
• Chevalier, J. 2000. Din Fenomeni, (Çev.), Mehmet Aydın, Din Fenomeni, Mehmet Aydın, Konya: Din Bilimleri Yayınları.
• Çarkoğlu, A. ve Toprak, B. 2000. Türkiye’de Din, Toplum ve Siyaset, İstanbul: TESEV Yayınları.
• Çelik, C. 2002. Şehirleşme ve Din, Konya: Çizgi Kitabevi.
• Desroche, H. 1998. Morfolojik Sosyolojiden Tipolojik Sosyolojiye, Din Sosyolojisi, (Çev.), İzzet Er, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ergun, D. 1990. Sosyoloji El Kitabı, İstanbul: Gerçek Yayınları.
• Faroqhi, S. 2002. Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Fırat, E. 1997. Üniversite Öğrencilerinde Allah İnancı ve Din Duygusu: Din Psikolojisi Açısından Bir Değerlendirme, Ankara: AÜİF, (Yayınlanmamış Doktora Tezi,).
• Geertz, C. 1998. Kültürel Bir Sistem Olarak Din, (Çev.), Yasin Aktay, Din Sosyolojisi, (Der.), Yasin Aktay-M. Emin Köktaş, İstanbul: Vadi Yayınları.
• Geertz, C. 2001. Gerçeğin Ardından: Bir Antropologun Gözünden İki İslam Ülkesinin Kırk Yılı, (Çev.), Ulaş Türkmen, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Glock, C.Y.1998. Dindarlığın Boyutları Üzerine, (Çev.) M. Emin Köktaş, Din Sosyoloji, (Der.) Yasin Aktay-M. Emin Köktaş, İstanbul: Vadi Yayınları.
• Günay, Ü. 1999. Erzurum ve Çevre Köylerinde Dini Hayat, İstanbul: Erzurum Kitabevi.
• Günay, Ü. 2001. Din Bilimlerinin Teorik ve Metodolojik Sorunları, İstanbul: Bilimname.
• Günay, Ü. 2002. Din Sosyolojisi, İstanbul: İnsan Yayınları.
• Hanioğlu, Ş. 1985. Batıcılık, T.C.T.A., Cilt: 5, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Hocaoğlu, D. 1995. Laisizmden Milli Sekülerizme, İstanbul: Selçuk Yayınları.
• TÜRK GENÇLİĞİ 98. 1999. İstanbul Mülkiyeliler Vakfı Sosyal Araştırmalar Merkezi, Ankara: Konrad Adenaur Vakfı Yayınları.
• Kağıtçıbaşı, Ç. t.y. Yeni İnsan ve İnsanlar, İstanbul: Evrim Yayınları.
• Karagöz, E. Ö. 2003. Max Weber’de Anlayış Sosyolojisi ve Din Olgusu, İstanbul: Derin Yayınları.
• Kostaş, M. 1995. Üniversite Öğrencilerinin Dine Bakışı, Ankara: TDV Yayınları.
• Köktaş, M. E. 1993.Türkiye’de Dini Hayat, İstanbul: İşaret Yayınları.
• Köktaş, M. E. 1997.Din ve Siyaset: Siyasal Davranış ve Dindarlık, İstanbul: Vadi Yayınları.
• Krech, D. ve Crutchfild, R. S. 1980. Sosyal Psikoloji, (Çev.), Erol Güngör, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Mardin, Ş. 2001. Din ve İdeoloji, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Marshall, G. 1999.Sosyoloji Sözlüğü, (Çev.), Osman Akınhay-Derya Kömürcü, Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Menschıne, G. 1994. Dini Sosyoloji, (Çev.), Mehmet Aydın, Konya: Tekin Kitabevi.
• Mert, N. 1994. Laiklik Tartışmalarına Kavramsal Bir Bakış, İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Mutlu, K. 1989. Bir Dindarlık Ölçeği, İslami Araştırmalar Dergisi, Cilt: 3, S. 4.
• Okumuş, E. 2003. Toplumsal Değişme ve Din, İstanbul: İnsan Yayınları.
• Onay, A. 2001. Dindarlık Ölçme Çalışmaları, İslami Araştırmalar Dergisi. C.14,S.3-4.
• Onay, A. 2002. Dini Yönelim Ölçeği: Ölçek Geliştirmede Yöntem, Teorik Altyapı, Geçerlilik ve Güvenilirlik, İslamiyat, C.5, S.4.
• Ortaylı, İ. 1985. Batılılaşma Sorunu, T.C.T.A., Cilt: 1, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özdalga, E. 1989. Din Din Midir? Yoksa Başka Bir Şey Midir?, İslami Araştırmalar Dergisi, Cilt:3, Sayı:2.
• Özdalga, E. 1990. Türkiye’de İslami Uyanış ve Radikalleşme Üzerine, İslami Araştırmalar Dergisi, Cilt:4, Sayı:1.
• Robertson, R. 1998. Din Sosyolojisinin Gelişimi, (Çev.), Abdullah Topçuoğlu, Din Sosyolojisi, (Der.) Yasin Aktay-M. Emin Köktaş, İstanbul: Vadi Yayınları.
• Subaşı, N. 2001. Gündelik Hayat ve Dinsellikte Artış, Avrupa Günlüğü: Cilt:1, Sayı:2. Subaşı, N. 2002. Türk(iye) Dindarlığı: Yeni Tipolojiler, İslamiyat, Cilt: 5, Sayı:4.
• Stark, R. 2002. Toprağın Bol Olsun Sekürleşme, (Çev.), Ali Köse, Sekülerizm Sorgulanıyor, İstanbul: Ufuk Kitabevi.
• Swatos, W.H. ve Christiano, K. J.2002. Sekürlerleşme Teorisi: Bir Kavramın Serüveni, (Çev.) Ali Köse, Sekülerizm Sorgulanıyor, İstanbul: Ufuk Kitabevi.
• Taplamacıoğlu, M. 1962. Yaşlara Göre Dini Yaşayışın Şiddet ve Kesafeti Üzerinde Bir Araştırma, AÜİFD, C.10.
• Toprak, B. 2000. Türkiye’de Dinin Denetim İşlevi, Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme, (Der.) Ersin Kalaycıoğlu – Ali Yaşar Sarıbay, İstanbul: Alfa Yayınları.
• Tümer, G. ve Küçük, A. 1993. Dinler Tarihi, Ankara: Ocak Yayınları.
• Türköne, M. 2003.Türk Modernleşmesi, Ankara: Lotus Yayınları.
• Uysal, V. 1985. Toplumsal Değişme ve Dinsellikte Artış, Toplum ve Bilim, Sayı: 29-30.
• Uysal, V. 1992. Dini Hayat ve Şahsi Özellikler, Din Eğitimi Araştırmalar Dergisi, Sayı: 2.
• Uysal, V. 1995. İslami Dindarlık Ölçeği Üzerine Bir Pilot Çalışma, İslami Araştırmalar Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 2.
• Wach, J. 1995. Din Sosyolojisi, (Çev.) Ünver Günay, İstanbul: İFAV Yayınları.
• Yaparel, R. 1987. Yirmi-Kırk Yaşları Arası Kişilerde Dini Hayat İle Psiko-Sosyal Uyum Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma, (Basılmamış Doktora Tezi). Ankara: AÜSBE.
• Yaparel, R. 1987. Dinin Tarifi Mümkün Mü?, İzmir: DEÜİFD, Cilt: 4.
• Yaparel, R. 1999. Doğum Kontrolüne İlişkin Tutumların Oluşması, İslamiyat, Cilt:2, Sayı: 2.
• Yıldız, M. 2001. Dindarlığın Tanımı ve Boyutları Üzerine Psikolojik Bir Çalışma,Tabula Rasa, Yıl: 1, Sayı: 1.
• Yılmaz, A. 1999. Psikolojik Değerlendirmenin Temelleri, Samsun: Etüt Yayınları.