First State Constitution of Turkey 1921 Law of Teşkilat-ı Esasiye

Yıl 2020, Cilt: 22 Sayı: TBMM’nin 100. Yılı ve Millî İrade Özel Sayısı, 204 - 220, 30.11.2020

Müzehher Yamaç

https://doi.org/10.32709/akusosbil.767804

Cited By: 4

Öz

The Grand National Assembly, which had extraordinary powers in Ankara on April 23, 1920, was established via two elections. Together with the Teşkilat-ı Esasiye law adopted by the Grand National Assembly on January 20, 1921, and the provisions of the Kanun-i Esasi that did not contradict this constitution were adopted and a period of two constitutions was started. With the Constitution of 1921, the system of parliamentary government, a strict form of the rule of legislation, was established. Due to the effectiveness of the opposition that has existed since the establishment of the First Grand National Assembly and the protracted debates, Mustafa Kemal have established the Assembly of Anadolu and Rumeli Müdafaa-i Hukuk Group on May 10, 1921, and the MPs outside this group formed the Second Group and Independent members. Although the diverse structure of the members of the Turkish Grand National Assembly, was far from establishing a political union, the struggle between the legislature and the executive slowed down the work, but eventually paved the way for the establishment of a national and democratic system with radical reforms such as the abolition of the sultanate, the proclamation of the republic and the abolition of the caliphate. Under extraordinary circumstances, the Turkish Grand National Assembly, during the War of Independence, have changed the constitutional order. With the 1921 constitution, which is a transition constitution that is short in terms of application and content, the sovereignty of the nation was accepted, and a major change was made.

Anahtar Kelimeler

TBMM establishment, assembly government, 1921 Constitution, union of forces

Türkiye Devleti’nin İlk Anayasası 1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu

Öz

23 Nisan 1920’de Ankara’da olağanüstü yetkilere sahip Büyük Millet Meclisi, benzeri görülmemiş bir şekilde iki seçimle kurulmuştur. 20 Ocak 1921’de Büyük Millet Meclisi tarafından kabul edilen Teşkilat-ı Esasiye Kanunu ile, Kanun-i Esasi’nin de bu anayasa ile çelişmeyen hükümleri kabul edilerek iki anayasalı bir döneme geçilmiştir. 1921 Anayasası ile yasamanın üstünlüğü ilkesinin katı bir biçimi olan meclis hükümeti sistemi kurulmuştur. Birinci Büyük Millet Meclisi’nin kuruluşundan beri var olan muhalefetin etkinliği ve uzayan tartışmalar nedeniyle Mustafa Kemal tarafından 10 Mayıs 1921 tarihinde, Meclis’te Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu kurulmuş, bu grubun dışındaki mebuslar İkinci Grup ve Bağımsız üyeleri oluşturmuştur. Ülkenin çok çeşitli mozaiğinden oluşan TBMM hükümeti üyelerinin çok sesli yapısı siyasi bir birlik kurmayı sağlamaktan uzak olup, yasama ve yürütme arasındaki yetki mücadelesi çalışmaları yavaşlatmışsa da sonunda saltanatın kaldırılması, cumhuriyetin ilânı, hilafetin kaldırılması gibi köklü reformlarla ulusal ve demokratik bir sistem kurulmasının yolunu açmıştır. Olağanüstü şartlar altında kurulan TBMM bir yandan Kurtuluş Savaşı verirken, anayasal düzeni değiştirmiştir. Uygulandığı süre ve içerik açısından kısa olan bir geçiş anayasası niteliğindeki 1921 anayasası ile millet egemenliği kabul edilmiş, büyük bir değişim gerçekleştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

TBMM kuruluşu, meclis hükümeti, 1921 Anayasası, kuvvetler birliği

Kaynakça

• Abadan Y. ve Savcı B. (1959). Türkiye’de anayasa gelişmelerine bir bakış. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Akın, İ. F., (1999). Türk devrimi tarihi. İstanbul: Beta Yayınları.
• Akın, R. (2010). Birinci Meclis döneminde sivil otoritenin üstünlüğü ve ordunun yönetimi tartışması, Köksal Bayraktar’a armağan, Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 9(1),431-445.
• Akın, R. (2010). Türk siyasal tarihi 1908 – 2000. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.
• Akyol, T. (2012). Atatürk’ün ihtilâl hukuku. İstanbul: Doğan Kitap.
• Arı, İ. (1982). Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün 1923 Eskişehir-İzmit konuşmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Arıkoğlu, D. (1961). Hatıralarım. İstanbul: Tan Gazetesi ve Matbaası.
• Atatürk, M. K. (1981). Nutuk-Söylev, Cilt I, XXIII. Dizi-Sa.2, Ankara : TTK Basımevi.
• Atatürk, M.K. (1989). Nutuk-Söylev, Cilt II, XXIII. Dizi-Sa.2b, Ankara: TTK Basımevi.
• Ateş, T. (1984). Türk devrim tarihi. İstanbul: Der Yayınları.
• Aydemir, Ş.S. (1995). Tek adam, (1919-1922). C.II. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Aydın, M. (2014). Cumhurbaşkanlığı Arşivi belgeleri ışığında Müdafaa-i Hukuk Grubu’nun kuruluşu ve ülke genelinde gruba ait heyet-i merkeziye listelerinin oluşturulması. TurkishStudies, Volume 9 (4), 97-137.
• Belgelerle Mustafa Kemal Atatürk 1916-1922, (2003). Yayın No. 62, Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Berkes, N. (1978). Türkiye’de çağdaşlaşma. İstanbul: Doğu-Batı Yayınları.
• Bozkurt, N. (2010). Batı hukukunun Türkiye’de benimsenmesi - Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne resepsiyon süreci (1839-1939), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Çavdar, T. ( 1995). Türkiye’nin demokrasi tarihi 1839-1950. Ankara: İmge Kitabevi.
• Çoker, F. (1994). Türk parlamento tarihi- Milli Mücadele ve TBMM I. Dönem 1919-1923, C.III. Ankara: TBMM Vakfı Yayınları.
• Demirel, A. (1996). Ali Şükrü Bey’in Tan Gazetesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Demirel, A. (2010). İlk Meclisin vekilleri – milli mücadele döneminde vekiller. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Demirel, A. (2011). Birinci Meclis’te muhalefet, İkinci Grup. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Düstur, 3. Tertip, C.3, 1-2 Kasım 1922, No. 308: 102-103. “Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Hukuku Hâkimiyet ve Hükümranının Mümessili Hakikisi Olduğuna Dair Heyeti Umumiye Kararı”
• Düstur, 3. Tertip, C.3, 30 Kasım 1922, No. 307: 99. “Osmanlı İmparatorluğu’nun İnkiraz Bulup Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti Teşekkül Ettiğine Dair Heyeti Umumiye Kararı”
• Erdoğan, M. (2003). Türkiye’de anayasalar ve siyaset. Ankara: Liberte Yayınları.
• Erdoğan, M. (2009). Anayasa Hukuku. Ankara: Orion Kitabevi.
• Eroğlu, H. (1982). Türk inkılap tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Gencer, A. İ. ve Özel, S. (1999). Türk inkilâp tarihi. İstanbul: Der Yayınları.
• Goloğlu, M. (2010). Cumhuriyet’e doğru (1921-1922) milli mücadele tarihi IV. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Goloğlu, M. (2010). Milli Mücadele tarihi-III 1920, Üçüncü Meşrutiyet Birinci Büyük Millet Meclisi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Göze, A. (1985). İnkilâp tarihimiz ve Atatürk ilkeleri. İstanbul: İstanbul Fakülteler Matbaası.
• Gözler, K. (2000). Türk anayasa hukuku. Bursa: Ekin Yayınları.
• Gözübüyük, A. Ş. (1986). Anayasa hukuku. Ankara: A.Ü. Yayınları.
• Güneş, İ. (1997). Birinci TBMM’nin düşünce yapısı (1920-1923). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Güran, Sait; Egemenlik Ulusundur, Üstünlük Anayasadadır.
• Güvenç Akçaoğlu, M. (2019). Erken Cumhuriyet döneminde anayasa ve anayasal meşrutiyet, International Social Sciences Studies, 5 (27-48).
• Gözübüyük A.Ş. ve Sezgin Z. (1957), 1924 Anayasası hakkında meclis görüşmeleri, Ankara: A.Ü. Yayınları.
• Hakyemez, Y. Ş. (2003). Çoğunlukçu demokrasi anlayışı, Rousseau ve Türk anayasaları üzerine etkisi”. AÜHF Dergisi, 52 (4), 69-92.
• İstiklâl Mahkemeleri, C.I, (2015), Ankara: TBMM Basımevi.
• İz, M. (2013). Yılların izi. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Karabekir, K. (1960). İstiklal harbimiz. İstanbul: Türkiye Yayınevi.
• Kili, S. (1995). Atatürk devrimi bir çağdaşlaşma modeli. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Kili, S. ve Gözübüyük, Ş. (2000). Türk anayasa metinleri. İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Koçak, C., (1992). Türkiye tarihi 4, çağdaş Türkiye tarihi, 1908-1980, “Siyasal Tarih 1923-1950”. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Koçak, M. (2006). Batı’da ve Türkiye’de egemenlik anlayışının değişimi devlet ve egemenlik: Eski kavramlar – yeni kavramlar. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Nalbant, A. (1997). Üniter devlet. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Öz, E. (1992). Türkiye’de tek parti ve yönetimi ve siyasal katılım (1923-1945). Ankara: Gündoğan Yayınları.
• Özalp, K. (1972). Milli mücadelede 1919-1922, C. II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özbudun, E. (1992). 1921 Anayasası. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarh Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Özbudun, E. (2012). 1924 Anayasası. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Öztürk, K. (1992). Atatürk’ün TBMM açık ve gizli oturumlarındaki konuşmaları I. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Poroy, N. (1950). Anayasamızda tekamüle doğru. İstanbul: Tan Matbaası.
• Seviğ, V. R. (1951). 23 Nisan 1919’dan 24 Nisan 1924’e kadar anayasa hareketleri. AÜHF Dergisi, 8 (1-2), 1-7.
• Şapolyo, E. B. (1967). Mustafa Kemal Paşa ve Milli Mücadelenin iç alemi. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitapevleri
• Tanör, B. (1972). Mustafa Kemal ve anayasal gelişme dinamiklerimiz. Ankara: Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınları.
• Tanör, B. (1998). Türkiye’de kongre iktidarları (1918-1920). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tanör, B. (2010). Anayasal gelişme tezleri, İstanbul.Yapı Kredi Yayınları.
• Tanör, B. (2014). Osmanlı- Türk anayasal gelişmeleri (1789-1980). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• TBMM Gizli Celse Zabıtları (TBMM GCZ), C.1-4, (1999), 3. Baskı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Teziç, E. (1997). Anayasa hukuku. İstanbul: Beta Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (1958). TBMM hükümetinin kuruluşu ve siyasi karakteri”. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, XXIII (4).
• Tunaya, T. Z. (1997), Bağımsız Türkiye kurucusu Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti”, Belgelerle Türk Tarih Dergisi, 3(4), 359-408.
• Tunaya, T.Z. (1995). Türkiye’de Siyasi Partiler 1859-1952. İstanbul: Arba Yayınları.
• Tunaya, T.Z. (1996). Türkiye’nin Siyasi Hayatında Batılılaşma Hareketleri. Arba Yayınları.
• Tunçay, M. (2015). Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetiminin Kurulması 1923-1931. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Turan, Ş. (1992). Türk Devrim Tarihi, 2. Kitap, Ulusal Direnişten Türkiye Cumhuriyeti’ne. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Gizli Celse Zabıtları (TBMM GCZ), (1999), Birinci Devre, C.1, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi (TBMM ZC), (1943). Birinci Devre, C. 6, Ankara: TBMM Matbaası.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi (TBMM ZC), (1944). Birinci Devre, C. 7, Ankara: TBMM Matbaası.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi (TBMM ZC), (1956). Birinci Devre, C. 1, Ankara: TBMM Matbaası.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi (TBMM ZC), (1958). Birinci Devre, C. 14, Ankara: TBMM Matbaası.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi (TBMM ZC), (1981). Birinci Devre, C. 2, Ankara: TBMM Matbaası.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi (TBMM ZC), (1981). Birinci Devre, C. 3, Ankara: TBMM Matbaası.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi (TBMM ZC), (1981). Birinci Devre, C. 5, Ankara: TBMM Matbaası.
• www.//http:anayasa.gov.tr/files/pdf/anayasa.yargisi/anayargi/guran.pdf. Pp.43-61.
• Yamaç M. (2016). Çerkez Ethem Olayı, Trakya Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi e-Dergi, 5(2), 58-79.
• Yılmaz, (2012). Türk Anayasa Tarihi. İstanbul: İz Yayıncılık.