Political Situation in Denizli Between 1946 and 1950 General Elections

Yıl 2020, Cilt: 22 Sayı: TBMM’nin 100. Yılı ve Millî İrade Özel Sayısı, 116 - 132, 30.11.2020

Nermin Zahide Aydın

https://doi.org/10.32709/akusosbil.774010

Cited By: 1

Öz

After the Second World War, the Soviet Union wanted to remove the agreement signed with Turkey in 1945. The Soviet Union demanded a new Straits Convention in return for the renewal of the treaty.Thereupon Turkey, collaborated with Western States winning the battle. Before long, state administrators provided the necessary environment for the establishment of parties. After the establishment of the National Development Party (MKP), many parties started to be established. On the other hand, confusion broke out within the Republican People’s Party (CHP) and disengagement from the party. Those who left the CHP formed the Democrat Party (DP). After the DP was established, it started to be organized rapidly throughout the country. The development of the DP caused the CHP to take some measures. For this purpose, the elections to be held in 1947 were set to an early date. CHP won the general elections held in 1946 with a big margin. However, the activities of other parties and the unrest in the provincial organization caused this situation to reverse in the following days. In addition to the deterioration in the country's economy, the increase in the conflicts within the government caused to the change preferences of the people. Denizli was one of the settlements where people's preferences changed. Under these circumstances, the parliamentary elections held in 1950 resulted in great surprise. At the end of the election, no candidate of the CHP could be elected as a deputy in Denizli. In our study, the struggles of political parties in the general elections held in Denizli between 1946 and 1950 were examined. The documents in the T.C. Documents in the Presidency State Archives Republic Archive, newspapers from the period and other printed sources were utilized in this the process of this study.

Anahtar Kelimeler

Denizli, The Republican People's Party, The Democrat Party, deputy, election

1946 ile 1950 Genel Seçimleri Arasında Denizli’de Siyasi Durum

Öz

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Sovyetler Birliği, Türkiye ile 1945 yılında imzaladığı anlaşmayı kaldırmak istemiştir. Sovyetler Birliği, anlaşmanın yenilenmesi karşılığında yeni bir Boğazlar Sözleşmesi talep etmiştir. Bunun üzerine Türkiye, savaşı kazanan Batı Devletleri ile işbirliği yapmıştır. Çok geçmeden devlet yöneticileri, partilerin kurulması için gerekli ortamı sağlanmıştır. Milli Kalkınma Partisi’nin (MKP) kurulmasından sonra ülkede birçok parti kurulmaya başlamıştır. Öte yandan Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) içinde karışıklık çıkmış ve partiden ayrılmalar başlamıştır. CHP’den ayrılanlar Demokrat Parti’yi (DP) kurmuşlardır. DP kurulduktan sonra ülke genelinde hızlı bir şekilde teşkilatlanmaya başlamıştır. DP’nin gelişmesi CHP’nin bazı tedbirler almasına neden olmuştur. Bu amaçla 1947 yılında yapılması gereken seçimler erken bir tarihe alınmıştır. 1946 yılında yapılan genel seçimleri, CHP büyük farkla kazanmıştır. Fakat ilerleyen günlerde taşra teşkilatı içinde yaşanan huzursuzluklar ve diğer partilerin faaliyetleri, bu durumun tersine dönmesine neden olmuştur. Ülke ekonomisinin bozulmasına ek olarak iktidar partisi içinde yaşanan anlaşmazlıkların artması, halkın tercihlerin değişmesine neden olmuştur. Halkın tercihlerinin değiştiği yerleşim yerlerinden birisi de Denizli olmuştur. Bu şartlar altında 1950 yılında yapılan milletvekili seçimleri büyük sürprizle sonuçlanmıştır. Seçim sonunda CHP’nin hiçbir adayı Denizli’de milletvekili seçilememiştir. Çalışmamızda Denizli’de 1946 ile 1950 yıllarında yapılan genel seçimlerde siyasi partilerin mücadeleleri incelenmiştir. Araştırma yapılırken T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi’nde bulunan belgeler, dönem gazeteleri ve basılı diğer kaynaklardan yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Denizli, Cumhuriyet Halk Partisi,, Demokrat Parti, milletvekili, seçim

Kaynakça

• Acıpayamın Dertleri, Tan, 5 Haziran 1949, s.4.
• Aydın, M. (2004). İkinci Dünya Savaşı ve Türkiye 1939-1945. B. Oran (Ed), Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar (ss. 399-476). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Başbakan Diyor ki, 1950’den Evvel Yeni Seçim Yapılmayacak, Akşam, 4 Nisan 1948, s.2.
• BCA, CHP Denizli İl İdare Kurulu’nun Aldığı Seçim Tedbirleri, 490.1.0.0/365.1534.2,23.07.1949.
• BCA, CHP Denizli İl İdare Kurulu’nun Kongre Nutukları Ve Çalışma Raporları, 490.1.0.0/151.600.1, 17.01.1950.
• BCA, CHP Denizli Teşkilatı’ndan İstifa Edenlerin Listelerinin Genel Sekreterliğe Gönderildiği, 490.1.0.0/449.1851.4,27.01.1948.
• BCA, Demokrat Parti Genel Başkanı Celal Bayar Ve Arkadaşlarının Acıpayam ve Denizli’de Yaptıkları Konuşma, 30.1.0.0/66.410.2,19.10.1948.
• BCA, Demokrat Parti’nin 14 Mayıs 1950 Gününü Denizli’de Kutladığı, 490.1.0.0/448.1846.2,16.05.1951.
• BCA, Denizli Eski Milletvekili Tahir Berkay’ın CHP’den İstifa Etmeden Demokrat Parti’ye Geçişi İle İlgili Yazışmalar, 490.1.0.0/575.2287.4,27.06.1949.
• BCA, Denizli İl İdare Kurulu’nun CHP Genel Sekreterliği İle Parti Yönetimi Ve Seçim Yazışmaları, 490.1.0.0/151.599.2, 22.03.1948.
• BCA, Denizli İli Teftiş Raporları, 490.1.0.0/1575.416.1, 08.07.1947.
• BCA, Denizli Milletvekili Cemil Çalgüner’in Denizlili Çiftçilere Yardım Yapılması İle İlgili Sözlü Soru Önergesi, 30.1.0.0/53.314.5,21.04.1947.
• BCA, Denizli Milletvekilliklerine Seçilen Sekiz Kişinin Seçim Tutanağının Sunulduğu, 30.10.0.0/77.510.2, 18.05.1950.
• BCA, Denizli Vilayetinin 1945 Yılı Teftiş Raporunun Genel Sekreterliğe Sunulduğu, 490.1.0.0/641.123.1,14.01.1946.
• BCA, Denizli’de Demokrat Partililerin CHP’ye Hakarette Bulunduğu, 490.1.0.0/459.1887.4, 24.11.1950.
• Bizim İçin Esas Seçimlerin Emniyet Altına Alınmasıdır, Son Posta, 13 Aralık 1948, s.1.
• Boratav, K. (2002). İktisat Tarihi (1908-1980). Türkiye Tarihi 4 Çağdaş Türkiye 1908-1980297-380 İstanbul: Cem Yayınevi.
• C. Bayar Antalya’da, Tan, 6 Mart 1949, s.7.
• Demokrat Parti Kongresi, Vakit, 8 Ocak 1947.
• Demokrat Parti Kongresinde Neler Görüşülecek, Vakit, 4 Ocak 1947, s.3.
• Demokrat Partinin Adapazarı Mitinginde, Son Posta, 4 Ekim 1948, s.7.
• Demokratlar Gittikçe Sabırsızlanıyor, Cumhuriyet, 6 Ocak 1948, s.3.
• Demokratlar ve Genel Seçim, Gece Postası, 22 Ağustos 1948, s.1.
• Denizli, Tan, 12 Mayıs 1949, s.4.
• Denizli’de 152 Aile Daha Toprak Sahibi Oldu, Cumhuriyet, 3 Ocak 1948, s.3.
• DP Seçime Girseydi Milli İradenin Tecellisini Geciktirirdi, Son Posta, 10 Ekim 1948, s.1.
• DP, Dün Gece Yarısı 41 Vilayette 370 Mebusluk Kazanarak Çoğunluğu Aldı, Milliyet, 16 Mayıs 1950, s.5.
• DP, Dün Gece Yarısı 41 Vilayette 370 Mebusluk Kazanarak Ekseriyeti Aldı, Milliyet, 16 Mayıs 1950, s.1.
• DP’deki Anlaşmazlıklar, Yeni Sabah, 10 Şubat 1948, s.1.
• Eraslan, C. (2004). Atatürk’ten Sonra Türkiye’nin İç Politikası. Türkiye Cumhuriyeti Tarihi II, (ss. 519-632). Ankara: Can Reklamevi Basın Yayın Ofset Matbaacılık.
• Hale, W. (2003). Türk Dış Politikası 1774-2000. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Hayat Pahalılığı ve CHP, Cumhuriyet, 9 Ocak 1948, s.1.
• Hayat Pahalılığına Karşı Cezri Tedbirler Alınıyor, Tan, 17 Nisan 1949, s.1.
• https://www.yenisafak.com-1946/denizli-ili-secimsonuclari, (Erişim Tarihi:22.10.2020).
• Hükümetle Halk Partisi Arasında İhtilaf mı Var?, Cumhuriyet, 7 Ocak 1948, s.4.
• İdari Zihniyet Değişiyor, Tan, 9 Mart 1949, s.1.
• İktidara Düşen İlk Vazife Umumi Seçime Gitmektir, Son Posta, 22 Ekim 1948, s.7.
• İlk Hedef Namuslu Bir Seçimdir, Son Posta, 9 Aralık 1948, s.1.
• İnalcık, H. (2009). Doğu Batı Makaleler I. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• İnan, A. (2013). Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• İnan, S. (2005). CHP Müfettişi Cemal Karamuğla’nın Raporları Işığında Bir Taşra Kenti Olan Denizli’de 1950 Seçimleri ve Gösterdikleri. Atatürk Dergisi, 4(3), 103-124.
• Karabulut, U. (2014). Davetsiz Misafiri Beklerken İkinci Dünya Savaşı Türkiye’sinde Pasif Güvenlik Önlemleri (1939-1940). Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 14(28), 199-223.
• Karpat, K. H. (2009). Osmanlı’dan Günümüze Kimlik ve İdeoloji. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Karpat, K. H. (2010). Osmanlı’dan Günümüze Asker ve Siyaset. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Koçak, C. (2002). Siyasal Tarih (1923-1950). Türkiye Tarihi 4 Çağdaş Türkiye 1908-1980, 127-211, İstanbul: Cem Yayınevi.
• Koçak, C. (2009). Geçmişiniz İtinayla Temizlenir. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Koçak, C. (2015). Türkiye’de Milli Şef Dönemi (1938-1945). C.1, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Koçak, C. (2016). Tek Parti Cumhuriyet ve Şefler. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Lewis, B. (2000). Modern Türkiye’nin Doğuşu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Memur Kadroları İçin Mühim Bir Tamim, Cumhuriyet, 9 Ocak 1948, s.1.
• Millet Partisi Program ve Tüzüğünü Hazırladı, Son Telgraf, 5 Temmuz 1948, s.1.
• Muhalefet H. Partisinin Kararından Memnun, Cumhuriyet, 15 Ocak 1948, s.1.
• Nazilli’de Müessif Bir Hadise, Cumhuriyet, 18 Ekim 1948, s.3.
• Nutkun Metni, Cumhuriyet, 18 Ocak 1948, s.1.
• Oran, B. (2004). 1939-1945: Savaş Kaosunda Türkiye, Göreli Özerklik-2. B. Oran (Ed), Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar (ss. 387-398). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2018). Türkiye’nin Yakın Tarihi. İstanbul: Pasifik Ofset Ltd. Şti.
• Pahalılık Mitingi Dün Sabah Yapıldı, Tan, 9 Mayıs 1949, s.1.
• Seçim Bölgelerindeki Muhabirlerimizin Telgrafları, Son Posta, 18 Ekim 1948, s. 7.
• Son Dakika, Milliyet, 15 Mayıs 1950, s.5.
• Sovyetlerin Talepleri, Cumhuriyet, 29 Haziran 1945, s.1.
• Şen, C. (2019). Demokrat Parti Döneminde Denizli’de Siyasal Hayat (1950-1960) (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi, Ağrı.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• Tasnif Devam Ederken Demokrat Partinin Seçimi Kazandığı İller, Yeni İstanbul, 16 Mayıs 1950, s.1.
• TBMM Albümü (1920-2010), TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları, Ankara: Gökçe Ofset Matbaacılık Limited Şirketi.
• Tekeli İ. ve İlkin S. (2013). Dış Siyaseti ve Askeri Stratejileri ile İkinci Dünya Savaşı Türkiye’si. C.I, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tellal, E. (2004). SSCB İle İlişkiler. B. Oran (Ed), Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar (ss. 499-521). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Turgut, H. (2005). Atatürk’ün Sırdaşı Kılıç Ali’nin Anıları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yeni Parti, Cumhuriyet, 2 Haziran 1945, s.1.
• Zürcher, E. J. (2015). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.