An Evaluation on the Use of Semi-Auxiliary Verbs in Risâletü'n-Nushiyye

Yıl 2021, Cilt: 23 Sayı: Yunus Emre ve Türkçe Özel Sayısı, 266 - 274, 30.11.2021

Sezergül Yıkmış

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1012691

Öz

Verbs; are the types of words denoting work, occurrence and situation. Verbs, which are one of the two main word bases, are also involved in the formation of compound words. In Turkey Turkish, ol-, et-, eyle-, kıl- etc. verbs are used in noun + auxiliary verb structures. When the meanings of the verbs ol-, et-, eyle, kıl- take place in this organization are examined, it is seen that their meanings are not clear. Auxiliary verbs are included in the action group that has no lexical meaning. This group is called (main) auxiliary verbs in the literature. Apart from the main auxiliary verbs, some verbs with clear dictionary meanings also take part in the formation of noun + verb in Turkey Turkish. The verbs in this group are classified as word groups that have lost their meaning, and they are included in phraseological or semantic verb phrases. The researchers objected to this classification, emphasizing that the semantic features in the phrase "abayı yak-" and the actions in the phrase "iş gör-" cannot fall into the same category, that the semantic features of the words in the second example do not lose their semantic features, and that they do not become metaphorical like the actions in the category of idiomatic action. Although Turkey Turkish is not accepted in all grammar studies, these verbs are named as semi auxiliary verbs in a group of studies. In this study, it will be emphasized how the compound verb structures in the form of noun + semi-auxiliary verb are used in Risâletü'n-Nushiyye, and the contribution of Yunus Emre's preference to these verb phrases to the discourse of poetry.

Anahtar Kelimeler

Auxiliary verb, semi-auxiliary verb, Risâletü

Yarı Yardımcı Eylemlerin Risâletü’n-Nushiyye’deki Kullanımı Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

Eylemler; iş, oluş ve durum bildiren sözcük türleridir. İki ana sözcük tabanından biri olan eylemler birleşik sözcük yapımında da görev almaktadırlar. Türkiye Türkçesinde isim + yardımcı eylem yapılarında ol-, et-, eyle-, kıl- vb. eylemleri kullanılmaktadır. Bu kuruluşta yer alan ol-, et-, eyle-, kıl- eylemlerinin anlamlarına bakıldığında anlamlarının açık olmadığı görülmektedir. Yardımcı eylemler sözlüksel anlamı olmayan eylem grubu içinde yer almaktadır. Bu grup literatürde (asıl) yardımcı eylemler olarak adlandırılırlar. Asıl yardımcı eylemlerden başka sözlük anlamları açık olan bazı eylemler de Türkiye Türkçesinde, isim + eylem kuruluşunda görev alır. Bu grupta yer alan eylemler anlam kaymasına uğramış sözcük grupları olarak tasnif edilerek deyimleşmiş veya anlamca kaynaşmış eylem öbekleri içine alınmıştır. Abayı yak- eylem öbeğindeki anlamsal özellik ile iş gör- eylem öbeğindeki eylemlerin anlamsal özelliklerinin aynı kategoriye giremeyeceğini ikinci örnekte yer alan sözcüklerin anlam özelliklerini yitirmedikleri gibi deyimleşmiş eylem kategorisinde yer alan eylemler gibi mecazlaşmadıkları üzerinde duran araştırmacılar bu tasnife karşı çıkmışlardır. Türkiye Türkçesi dil bilgisi çalışmalarının tamamında kabul görmese de bu eylemler bir grup çalışmada yarı yardımcı eylemler (semi auxiliary verbs) olarak adlandırılmıştır. Bu çalışmada isim + yarı yardımcı eylem şeklindeki birleşik eylem yapılarının Risâletü’n-Nushiyye’de nasıl kullanıldığı, Yunus Emre’nin bu eylem öbeklerini tercih etmesinin şiir söylemine katkısı üzerinde durulacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Yardımcı eylem, yarı yardımcı eylem, Risâletü’n-Nushiyye

Kaynakça

• Alibekiroğlu, S. (2018). Türkiye Türkçesi yarı yardımcı fiiller. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi .6 (15). 1140-1147.
• Atabay, N., Özel. S., Kutluk, İ. (2003), Sözcük türleri. İstanbul: Papatya Yayıncılık.
• Banarlı, N.S. (1998). Resimli Türk edebiyatı tarihi(ı). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Banguoğlu, T. (2000), Türkçenin grameri. Ankara: TDK Yayınları.
• Barutcu Özönder, S. (1999). Türk dilinde fiil ve fiil çekimi. Türk gramerinin sorunları II. ss.56-64. Ankara: TDK Yayınları.
• Boz, E. (2017). Yunus Emre, Risâletü’n-Nushiyye öğüt kitabı (Fatih Nüshası), çeviri yazılı metin, günümüz Türkçesine aktarılmış metin, Osmanlıca metin, bağlamsal sözlük ve dizin. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Çakır Sarı, H. (2020). Türkçe öğretmenlerinin söylem belirleyicisi kullanımı. Dil Dergisi. 75-90.
• Delice, H. İ. (2012). Sözcük türleri. Sivas: Aitan Kitap.
• Gencer, D. (2019). Yardımcı Eylemler, E. Boz (Edt.) Sözcük türleri III içinde ss. 305-324. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Grönbech, K. (2011). Türkçenin yapısı. (M. Akalın, Çev.). Ankara: TDK yayınları.
• Gülsevin, G. ve Boz, E. (2010). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Kabaklı, A (2002). Türk Edebiyatı (II.Cilt). İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları.
• Korkmaz, Z (2003). Türkiye Türkçesi grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: TDK yayınları.
• Öztürk, D. (2018). Türkiye Türkçesinde anlamca kaynaşmış- deyimleşmiş birleşik fiiller. Ankara: TDK yayınları.
• Sarı, İ. (2020). Dede Korkut Kitabı ’nda söylem belirleyiciler. Bilig. 93. 29-52.
• Sebzecioğlu, T (2016). Dilbilim kavramlarıyla Türkçe dilbilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Tatcı, M, (1997). Yunus Emre divanı (I. Cilt). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Toparlı, R. (2000). Ragıp Hulusi Özdem dilbilimi yazıları. Ankara: TDK yayınları.
• almak ne demek TDK Sözlük Anlamı (sozluk.gov.tr) (Erişim tarihi,10.09.2021)
• bulmak ne demek TDK Sözlük Anlamı (sozluk.gov.tr) (Erişim tarihi,12.09.2021)
• görmek ne demek TDK Sözlük Anlamı (sozluk.gov.tr) (Erişim tarihi,12.09.2021)
• vermek ne demek TDK Sözlük Anlamı (sozluk.gov.tr) (Erişim tarihi,10.09.2021)