Özel Yetenekli Ergenlerde Psikolojik İyi Oluş ile Algılanan Sosyal Yetkinlik Arasındaki İlişki

Yıl 2023, Cilt: 25 Sayı: 2, 516 - 533, 24.06.2023

Osman Gönültaş , Zeynep Karataş

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1054947

Cited By: 1

Öz

Bu araştırmanın amacı özel yetenekli ergenlerde psikolojik iyi oluş ile algılanan sosyal yetkinlik ve cinsiyet arasındaki ilişkiyi incelemektir. Araştırmada nicel ve nitel araştırma yöntemlerini içeren karma desen kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu Bilim ve Sanat Merkezleri’ne devam eden 547 lise öğrencisi oluşturmuştur. Veri toplama aracı olarak Psikolojik İyi Oluş Ölçeği ve Algılanan Sosyal Yetkinlik Ölçeği ve yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Verilerin analizinde Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon Katsayısı ve Çoklu Doğrusal Regresyon Analizi kullanılmıştır. Cinsiyet değişkeni, dummy değişkene dönüştürülerek regresyon analizine dahil edilmiştir. Nitel verilerin analizinde ise içerik analizi kullanılmıştır. Analiz sonuçlarına göre, psikolojik iyi oluş ile algılanan sosyal yetkinlik arasında pozitif yönde ilişki olduğu ortaya çıkmıştır. Ayrıca algılanan sosyal yetkinliğin, özel yetenekli ergenlerin psikolojik iyi oluşlarını istatistiksel olarak anlamlı bir şekilde yordadığı görülmüştür. Benzer şekilde nitel bulgular da sosyal yetkinliğin psikolojik iyi oluşa katkısı olduğunu göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Özel yetenekli ergenler, psikolojik iyi oluş, sosyal yetkinlik

Teşekkür

Bu araştırma, 07-10 Ekim 2021 tarihlerinde düzenlenen 22. Uluslararası Psikolojik Danışma ve Rehberlik Kongresi’nde bildiri olarak sunulmuştur.

The Relationship between Psychological Well-Being and Perceived Social Competence in Gifted Adolescents

Öz

The purpose of the current study is to investigate the relationship between psychological well-being and perceived social competence and gender in gifted adolescents. The study employed the mixed design including qualitative and quantitative research methods. The study group of the study is comprised of 547 high school students attending Science and Arts Centres. As the data collection tools, the Psychological Well-Being Scale and Perceived Social Competence Scale and a semi-structured interview form were used. In the analysis of the quantitative data, Pearson Product-Moment Correlation Coefficient and Multiple Linear Regression Analysis were used. The gender variable was included in the regression analysis by being converted into dummy variable. In the analysis of the qualitative data, content analysis was used. According to the results of the analyses, there is a positive correlation between psychological well-being and perceived social competence. Moreover, perceived social competence was found to significantly predict psychological well-being of gifted adolescents. Similarly, the qualitative findings also showed that perceived social competence has some contribution to psychological well-being.

Anahtar Kelimeler

Gifted adolescents, psychological well-being, social competence

Kaynakça

• Akarsu, Ö. ve Mutlu, B. (2018). Üstün yetenekli çocukları anlamak: Çocukların sosyal ve duygusal sorunları. Dicle Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 7(2), 112-116.
• Akkanat, H. (1999). Üstün ve özel yetenekli çocuklar. Milli Eğitim Bakanlığı Dergisi, 103.
• Ateş, B (2016). Lise öğrencilerinin algılanan sosyal yetkinlik puanlarının bazı değişkenlere göre incelenmesi. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(1), 185-194.
• Audrin, C. ve Blaya, C. (2020). Psychological well-being in a connected world: The impact of cyber victimization in children's and young people's life in France. Frontier in Psychology, 11, 1-11.
• Bergold, S. Wirthwein, L. Rost, D.H. ve Stainmayr, R. (2015). Are gifted adolescents more satisfied with their lives than their non-gifted peers? Frontiers in Psychology, 6, 1-10.
• Bilgin, M. (1999). 14-18 Yaş grubu ergenlere yönelik sosyal yetkinlik beklentisi ölçeği geliştirme çalışması. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 2(12), 7-15.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2020). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Canbay, H. (2010). Lise öğrencilerinin öznel iyi oluş düzeyleri ile sosyal beceri düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Chen, A. (1980). Social development in gifted children. Roeper Review, 3(2), 42-44.
• Ciğerci, C.Z. (2006). Üstün yetenekli olan ve olmayan ergenlerde benlik saygısı, başkalarının algılaması ve psikolojik belirtiler arasındaki ilişkiler: Fen lisesi ve düz lise karşılaştırması (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Cohen, J. (1988). Statistical power analysis for the behavioral sciences. Hillsdale, NJ: Erlbaum.
• Connoly, J. (1989). Social self-efficacy in adolescence; Relationswith self-consept, social adjustment, and mental health. Canadian Journal of Behavioral Science Review, 21(3), 258-279.
• Cooper, H., Okamura, L. ve McNeil, P. (1995). Situation and personality correlates of psychological well-being: Social activity and personal control. Journal of Research in Personality, 29, 395-417.
• Corsana, P.,Majorano, M. ve Champretavy, L. (2006). Psychological well-being in adolescence: The contribution of interpersonal relations and experience of being alone. Adolescence, 41 (162), 341-353.
• Cross, T. L. (2005). Nerds and geeks: society's evolving stereotypes of our students with gifts and talents. Gifted Child Today, 28(4), 26-65.
• Çelikkaleli, Ö. (2014). Ergenlerde bilişsel esneklik ile akademik, sosyal ve duygusal yetkinlik inançları arasındaki ilişki. Eğitim ve Bilim Dergisi, 39(176), 347-354.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G. ve Büyüköztürk, Ş. (2014). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik SPSS ve LISREL uygulamaları. Ankara: Pegem Akademi.
• Çorbacı-Oğuz, A. (2008). 6 yaş çocuklarında sosyal yeterliliğin, akran ilişkilerinin ve sosyal bilgi işleme sürecinin değerlendirilmesi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Dağlıoğlu, H. E. (2010). Özel yetenekli çocukların eğitiminde öğretmen yeterlikleri ve özellikleri. Milli Eğitim Dergisi, 39(186), 72-84.
• Damasio, F.B., Melo, R.L. ve Silva, J.P. (2013). Meaning in life, psychological well-being and quality of life in teachers. Paidéia (RibeirãoPreto), 23(54), 73-82.
• Erdem, Ş. ve Baloğlu, M. (2008). Üstün yetenekli ergenlerin bazı psikolojik belirtilerinin betimlenmesi ve genel ergen popülasyonu ile karşılaştırılması. Milli Eğitim Dergisi, 1, Özel Sayı, 53-66.
• Eren, F., Ömerelli-Çete A., Avcil S. ve Baykara, B. (2018). Emotional and behavioral characteristics of gifted children and their families. Arch Neuropsychiatry, 55, 105-112. https://doi.org/10.5152/npa.2017.12731
• Erözkan, A. (2013). İletişim becerileri ve kişilerarası problem çözme becerilerinin sosyal yetkinliğe etkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 13(2), 731-745.
• Ertürk, A.,Keskinkılıç-Kara, S.B. ve Zafer-Güneş, D. (2016). Duygusal emek ve psikolojik iyi oluş: Bir yordayıcı olarak yönetsel destek algısı. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(4), 1723-1744.
• Eryılmaz, A. ve Aypay, A. (2011). Ergen öznel iyi oluşu ile kimlik statüsü ilişkisinin incelenmesi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 16, 167- 179.
• Fidell, L, S. ve Tabachnick, B. (2015). Çok değişkenli istatistiklerin kullanımı (M. Baloğlu, Çev.). Ankara: Nobel Yayınları.
• Forgeard, M. J. C.,Jayawickreme, E., Kern, M. ve Seligman, M. E. P. (2011). Doing the right thing: Measuring wellbeing for public policy. International Journal of Wellbeing, 1(1), 79-106.
• Geçgin, F.M. ve Sahranç, Ü. (2017). Belirsizliğe tahammülsüzlük ile psikolojik iyi oluş arasındaki ilişki. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(4), 739-755.
• Gönenç, Z. (2019). 15-17 Yaşlarındaki ergenlerde şükür ve psikolojik iyi oluş arasındaki ilişkinin araştırılması (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, İstanbul.
• Gülşen, M. (2013). Sosyal öz-yeterlik ile psikolojik iyi olma arasındaki ilişkinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Hamurcu, H. (2011). Ergenlerin yetkinlik inançları ve psikolojik iyi oluşlarını yordamada psikolojik ihtiyaçlar (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Holopainen, L.,Lappalainen, K., Junttila, N. ve Savolainen, H. (2012). The role of social competence in the psychological well-being of adolescents in secondary education. Scandinavian Journal of Educational Research, 56(2), 199-212.
• Huppert, F. A. (2009). Psychological well-being: evidence regarding its causes and consequences. Applied Psychology: Healthand Well-Being, 1(2), 137-164.
• Hwang, H.S. ve Cho, H.O. (2011). The relationship between leadership life skills, social competence, and self-regulation ability of scientifically gifted and regular middle school students. Journal of Fisheries and Marine Sciences Education, 23(3), 388-399.
• Kalaycı, Ş. (2006). SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri. Ankara: Asil Yayın Dağıtım.
• Kale, H. (2019). Lise öğrencilerinde sosyal medya kullanım amacı ile yalnızlık, zaman yönetimi, iletişim becerisi ve psikolojik iyi olma arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Trabzon Üniversitesi, Trabzon.
• Karakuş, F. (2010). Üstün Yetenekli çocukların anne babalarının karşılaştıkları güçlüler. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(1), 127-144.
• Karataş, Z. ve Tagay, Ö. (2021). Exploring the effects of social skills psycho-education program developed for gifted middle school students on students’ social skills. Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal, 11(61), 177-198.
• Karataş, Z. ve Tagay, Ö. (2021). Özel/üstün yetenekli ortaokula devam eden ön ergenler için sosyal beceri ölçeğinin geliştirilmesi ve psikometrik özelliklerinin incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 51, 367-392. doi:10.9779/pauefd.746428.
• Karataş, Z. ve Uzun, K. (2021). Ergenlerin kendilerini, başkalarını ve durumları affetme eğilimlerinin yordanmasında mükemmeliyetçilik, yalnızlık ve öz-şefkatin etkisi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (58), 248-289. doi:10.21764/maeuefd.877884
• Kartel, O. ve Tortop, H.S. (2019). Özel yetenekli ve normal öğrencilerin benlik saygısı ve bağlanma düzeyleri. Özel Zekâlılar Eğitimi ve Yaratıcılık Dergisi, 6(2), 167-177.
• Kaufman, F. A. ve Sexton, D. (1983). Some implications for home‐school linkages. Roeper Review, 6(1), 49-51.
• Kermen, U., İlçin-Tosun, N. ve Doğan, U. (2016). Yaşam doyumu ve psikolojik iyi oluşun yordayıcısı olarak sosyal kaygı. Eğitim Kuram ve Uygulama Araştırmaları Dergisi, 2(2), 20-29.
• Keyes, C. L. M., Shmotkin, D. ve Ryff, C. D. (2002). Optimizing well-being: The emiprical encounter of two traditions. Journal of Personality and Social Psychology, 82(6), 1007-1022.
• Koca, D. (2019). Üstün yetenekli ergenlerde öz yeterlik ve iyi oluş: duygu düzenlemenin aracı rolü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, İstanbul.
• Lee, S.Y., Olszewski-Kubilius, P. ve Thomson, D. (2012). The social competence of highly gifted math and science adolescents. Asia Pacific Education Review, 13, 185-197.
• Levent, F. (2011). Özel yeteneklilerin eğitiminde görüş ve politikaların incelenmesi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Lippman, L. H., Moore, K. A. ve McIntosh, H. (2011). Positive indicators of child well-being: A conceptual framework, mea-sures, and methodological issues. Applied Research in Quality of Life, 6(4), 425-449.
• Lubinski, D., Benbow, C. P. ve Kell, H. J. (2014). Life paths and accomplishments of mathematically precocious males and females four decades later. Psychological Science, 25 (12), 2217-2232.
• Lyubomirsky, S.,King, L. A. ve Diener, E. (2005). The benefits of frequent positive affect: Does happiness lead to success? Psychological Bulletin, 131(6), 803-855.
• McCallister, C.,Nash, W. R. ve Meckstroth, E. (1996). The social competence of gifted children: Experiments and experience. Roeper Review, 18(4), 273-276.
• Morawska, A. ve Sanders, M. R. (2008). Parenting gifted and talented children: what are the key child behavior and parenting issues? Australian and New Zealand Journal of Psychiatry, 42(9), 819-827.
• Neihart, M. (1999). The impact of giftedness on psychological well‐being:What does the empirical literature say? Roeper Review, 22(1), 10-17.
• Neihart, M. (2007). The socioaffective impact of acceleration and ability grouping: Recommendations for best practice. Gifted Child Quarterly, 51(4), 330-341.
• Ozbey, A. (2020). Human values and psychological well-being of gifted/talented students and their peers with average development. Global Journal of Guidance and Counseling in Schools: Current Perspectives, 1(2), 64-78.
• Öncü, H. (2002). Psikolojik danışma müdahalesi olarak küçük grupla psikolojik danışma. G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(2), 85-102.
• Özbay, Y. ve Palancı, M. (2011). Özel yetenekli çocuk ve ergenlerin psikososyal özellikleri. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(1), 89-108.
• Özen, Ö. (2005). Ergenlerin öznel iyi oluş düzeyleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Peterson, J.,Duncan, N. ve Canady, K. (2009). A longitudinal study of negative life events, stres and school experiences of gifted youth. Gifted Child Quarterly, 53(1), 34-49.
• Renzulli, J. S. (2012). Reexamining the role of gifted education and talent development for the 21st Century: A four-part the oretical approach. Gifted Child Quarterly, 56(3), 150-159.
• Rydell, A.M.,Hagekull, B. ve Bohlin, G. (1997). Measurement of two social competence aspects in middle childhood. Developmental Psychology, 33(5), 824-833.
• Ryff, C. D. (1989). Happiness is everything, or is it? Explorations on themeaning of psychological well-being. Journal of Personality and Social Psychology, 57(6), 1069-1081.
• Ryff, C. D. ve Keyes, C. L. M. (1995). Thestructure of psychological well-being revisited. Journal of Personality and Social Psychology, 69(4), 719-727.
• Ryff, C.D. ve Singer, B.H. (2008). Know thyself and become what you are: A eudaimonic approach to psychological well-being. Journal of Happiness Studies, 9, 13-39.
• Salami, S. O. (2011). Personality and psychological well-being of adolescents: The moderating role of emotional intelligence. Social Behavior and Personality: An International Journal, 39(6), 785-794.
• Saranlı, A.D. ve Metin, N. (2012). Üstün yetenekli çocuklarda gözlenen sosyal-duygusal sorunlar. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 45(1), 139-163.
• Sarıçam, H., Akın, A., Akın, Ü. ve Çardak, M. (2013). Algılanan Sosyal Yetkinlik Ölçeğinin Türkçe’ye uyarlanması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. JASSS (The Journal of Academic Social Science Studies), 6(3), 591-600.
• Savi-Çakar, F. ve Uzun, K. (2021). Teacher abuse, school burnout and school attachment as predictors of adolescents’ risky behaviors. Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, 11(1), 217-258. doi:10.14527/pegegog.2021.007
• Segrin, C.,Hanzal, A., Donnerstein, C., Taylor, M. ve Domschke, T. J. (2007). Social skills, psychological well-being, and the mediating role of perceived stress. Anxiety, Stress & Coping, 20(3), 321-329.
• Sevgili-Koçak, S. (2020). Özel yetenekli çocukların sosyal duygusal gelişimlerine yönelik geliştirilen psiko-eğitim programının etkisi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Shechtman, Z. ve Silektor, A. (2012). Social competencies difficulties of gifted children compared to nongifted peers. Roeper Review, 34(1), 63-7.
• Silverman, L. K. (1994). The moral sensitivity of gifted children and the evolution of society. Roeper Review, 17(2), 110-116.
• Syna Desivilya, H. ve Eizen, D. (2005). Conflict management in work teams: The role of social self‐efficacy and group identification. International Journal of Conflict Management, 16(2), 183-208.
• Telef, B. B. (2013). Psikolojik İyi Oluş Ölçeği (PİOO): Türkçe’ye uyarlama, geçerlik ve güvenirlik çalışması. Hacettepe Eğitim Fakültesi Dergisi, 28(3), 374-384.
• Timur, M.S. (2008). Boşanma sürecinde olan ve olmayan evli bireylerin psikolojik iyi oluş düzeylerini etkileyen faktörlerin incelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Tong, J. ve Yewchuk, C. (1996). Self-concept and sex-role orientation in gifted high school students. Gifted Child Quarterly, 40(1), 15-23.
• Toplu, E. (2013). Üstün yetenekli ergenlerde görülen mükemmeliyetçi tutumlar ve problem çözme becerilerinin psikolojik iyilik hali ile ilişkisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Uzun, K. ve Öztürk-Gübeş, N. (2021). Relationships between adolescents’ irrational beliefs, personality characteristics and stress coping. Kastamonu Education Journal, 29(5), 924-940. doi: 10.24106/kefdergi.790045
• Williams, K. L ve Galliher, R. V. (2006). Predicting depression and self–esteem from social connectedness, support, and competence. Journal of Social and Clinical Psychology, 25(8), 855-874.
• Yıldırım A. ve Şimşek H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.