Turkish Modernization and the Republic on the Axis of Democratization

Yıl 2023, Cilt: 25 Sayı: 100. Yılında Cumhuriyet Özel Sayısı - 100. Yılında Cumhuriyet Özel Sayısı, 128 - 150, 29.11.2023

Mehmet Ali Karaman

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1321015

Öz

Social renewal movements are cases that closely concern the masses within political systems. Innovation moves built for the development of social life in the process of change are also carried out in the form of administrative interventions from time to time. These practices aiming for political change have been implemented in line with the demands of ideologists within the framework of society's needs. All of these can be in the form of suppression by top-down orders or it can be spread over time within certain duration. Social changes and conversions which are considerably troublesome can produce significant problems within the target group. It is inevitable to experience chaotic ambience and polemics during and after the change processes. Since social change movements are very delicate implementations, they are based on the principle of being carried out especially through role models. Turkish modernization efforts, carried out with Western concerns within the axis of democratization, have occasionally been met with social reactions during and after the implementation process. In order to reduce these reactions, laws have been enacted with the aim of ensuring the protection of the innovations implemented by the dominant will. In the article, modernization moves will be discussed in the form of transitional stages from monarchy to republic, implementation methods and reactions in a region which has the feature of being a Turkish- Islamic society. Within the article, the process of bringing the Turkish revolutions to the society with the logic of modernization and how these innovative activities have a reflection with the public will be examined. The study is prepared by examining the public reactions on the basis of archival documents, media organs concerning the period, memoirs and literature sources.

Anahtar Kelimeler

Revolution, modernization, innovation, change, contemporization

Demokratikleşme Ekseninde Türk Modernleşmesi ve Cumhuriyet

Öz

Toplumsal yenileşme hareketleri, siyasi sistemler içerisinde kitleleri yakından ilgilendiren vakalardır. Değişim süreçleri içerisinde sosyal hayatın gelişmesi için kurgulanan yenilik hamleleri zaman zaman yönetimsel anlamda müdahaleler şeklinde de gerçekleştirilir. Siyasal değişimi hedefleyen bu uygulamalar daha ziyade ideologların talepleri doğrultusunda toplumun ihtiyaçları çerçevesinde hayata geçirilmişlerdir. Bütün bunlar tepeden inme emirlerle baskılama şeklinde olabileceği gibi, belli bir süreç içerisinde zamana yayılmak suretiyle de olabilmektedir. Oldukça sancılı olan toplumsal değişim ve dönüşümler hedef kitle içerisinde önemli sorunlar doğurabilir. Değişim süreçleri sırasında ve sonrasında kaotik ortamların ve polemiklerin yaşanması kaçınılmazdır. Toplumsal değişim hareketleri oldukça hassas uygulamalar olduğundan özellikle rol modeller üzerinden yürütülme esası üzerine oturtulmuşlardır. Demokratikleşme ekseninde batılı kaygılarıyla gerçekleşen Türk modernleşme hamleleri, uygulama sürecinde ve sonrasında zaman zaman toplumsal tepkiyle karşılanmıştır. Bu tepkileri azaltma adına egemen irade hayata geçirilen yenilikleri güvence altına alma gayesiyle yasalar çıkarmışlardır. Makalede modernleşme hamleleri, Türk-İslam toplumu olma özelliği taşıyan bir coğrafyada monarşiden cumhuriyete geçiş aşamaları, uygulanma metotları ve oluşan tepkiler şeklinde ele alınacaktır. Makale içerisinde tarihi süreçte görülen Türk devrimlerinin topluma modernleşme mantığı ile getiriliş süreçleri ve bu yenilik faaliyetlerinin kamuoyu nezdinde ne şekilde makes bulduğu irdelenecektir. Çalışma arşiv vesikaları başta olmak üzere, dönemi ilgilendiren basın yayın organları, hatıratlar ve literatür kaynakları esas alınarak kamuoyu tepkileri çerçevesinde irdelenerek hazırlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Devrim, modernleşme, yenilik, değişim, muasırlaşma

Kaynakça

• Abdülhak Molla (2013). Târîh-i Livâ-Sultan II. Mahmud Portresinden Farklı Bir Kesit, Haz. Mehmet Yıldız. Ankara: TTK. Yayınları.
• Albayrak, A. (2000). “Bir Medeniyet Kuramcısı Olarak İbn Haldun”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.9, C.9, 589-602.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, (1997). C: II, Ankara: ATAM Yayınları.
• Atay, F.R. (2004). Çankaya, İstanbul: Pozitif Yayınları.
• Aydemir, Ş.S. (2011). Tek Adam, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• BCA, 163-649-3/490-1-0-1
• BCA, 30-18-1-1/ 16-71 -4 (23/11/1925), 30-18-1-1/ 17-89-5 (31/01/1926)
• BCA, 30-18-1-1/ 18-28-19, (06/05/1926).
• BCA, 51/13-115-5 (14/01/1926).
• BCA, 51/5-44-7 (29/12/1925).
• Berkes, N. (2016). Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Beydilli, K. (2000). Kabakçı İsyanı Akabinde Hazırlanan Hüccet-i Şeriyye, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, Aralık, S. 4, 25-40.
• Boyacıoğlu, R. (2001). Harf Devrimi ve Sağladığı Kolaylıklar. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, S.50, C. XVII, Temmuz, 429-450.
• Cumhuriyet Halk Fırkası 4. Büyük Kurultayı, https://www.atam.gov.tr/ataturkun-soylev-ve-demecleri/cumhuriyet-halk-partisi-dorduncu-buyuk-kurultayini-acarken (Erişim Tarihi: 25/07/2020).
• Erbil, H.N. (2006). Türkiye’nin Necat ve İ’tila Yolları. Konya: Tablet Yayınları.
• Feroz, A. (2015. )Modern Türkiye’nin Oluşumu. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Gazi Mustafa Kemal Paşa Hazretleri İzmir Yollarında, (1923). Ankara: Matbuat Müdüriyet-i Umumiyesi Neşriyatı.
• Gökalp, Z. (2019). Türkçülüğün Esasları. Eskişehir: Anadolu Ünv. Yayınları.
• Hanioğlu, M. Ş. (2004). Meşrutiyet. DİA, C.29, 388-393.
• Hanioğlu, M.Ş. (1992) Batıcılık. DİA, C.5, 148-152.
• İbn Haldun. (2021). Mukaddime, Haz. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• İnalcık, H. (2017). Osmanlı ve Modern Türkiye, İstanbul: TimaşYayınları.
• İnce, Y. (2017). II. Mahmud Devri Reformlarının Tebaa Tarafından Algılanışı. Tarih İncelemeleri Dergisi, XXXII / 2, 427-457.
• İpşirli, M. (1981). Hasan Kâfi el Akhisari ve Devlet Düzenine ait Eserinin Usulü’l hikem fi nizâmü’l-âlem. Tarih Enstitüsü Dergisi, 10-11, 247-278.
• Kaplan, M. ve Enginün, İ. ve Emil, İ. (1974). Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi. İstanbul: İstanbul Ünv. Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Kastamonu Nutku, https://www.atam.gov.tr/ataturkun-soylev-ve-demecleri/kastamonuda-ikinci-konusma (Erişim Tarihi:13/08/2020).
• Lewis, B. (2000). Modern Türkiye’nin Doğuşu, Ankara: TTK. Yayınları.
• Lozana Katılan Türk Heyeti: https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-42275486 (Erişim Tarihi:02/09/2020).
• Muhammed H. (1986). Modernizmin İslam Dünyasına Girişi. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Özdemir, Y. vd. (2014). Tanzimat Fermanı’nın Arka Planı. Kastamonu Eğitim Dergisi, Cilt:22, No:1, 321-338.
• Pardoe, J. (2009). Şehirlerin Ecesi İstanbul. Çev. Banu Büyükal, İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Seyitdanlıoğlu, M. (1996). Sadık Rıfat Paşa ve Avrupa Ahvaline Dair Risalesi. Liberal Düşünce, 115-124.
• Show, S. (2008). Eski ve Yeni Arasında Sultan III. Selim Yönetiminde Osmanlı İmparatorluğu. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Şahin, G. (2007). İngiliz Seyahatnamelerinde Osmanlı Toplumu ve Türk İmajı. İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
• Tanyol, C. (1981). Atatürk ve Halkçılık. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Tezcan, H. (1995). Fes, DİA, C.12, 415-416.
• Toparlı, R. (2013). 4 Eylül Sivas Kongresi Tutanakları, Sivas: Buruciye Yayınları.
• Tosun, R. (2012). Cumhuriyetin İlanında Kamuoyu, Selçuk Ünv. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 12, 99-107.
• Tunaya, T. Z. (2016). Türkiye’nin Siyasi Hayatında Batılılaşma Hareketleri, İstanbul İstanbul: Bilgi Ünv. Yayınları.