The Construction of Childhood in the Early Republican Period and Children’s Literature as a Tool

Yıl 2023, Cilt: 25 Sayı: 100. Yılında Cumhuriyet Özel Sayısı - 100. Yılında Cumhuriyet Özel Sayısı, 302 - 316, 29.11.2023

Azize Ummanel

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1342885

Öz

With the establishment of the republic, it was deemed necessary to start the construction of the modern child. It was aimed to raise a new generation that was loyal to the values of the republic and Atatürk's reforms; has a scientific perspective, self-development in the cultural sense, adopting the modern world, honest, hardworking, and paying attention to health. To reach these goals, it was inevitable to use literature as an effective tool. The main purpose of this study is to examine the Child Encyclopedia in the corpus of the Himaye-i Etfal Society and to make evaluations on the construction of childhood in the early republican period. As a result of the content analysis, the findings show that the encyclopedia emphasizes the power of science and the importance of technology; also focuses on science-based subjects and underlines the love of nature. The new generation, which will raise the country to the level of contemporary civilizations, has been tried to be equipped with the knowledge that can keep up with the changes and innovations in the world by adhering to national sensitivity. It is thought that the hundred-year-old Republic of Türkiye, sitting on such solid foundations today, is related to the policies followed in the early republican period.

Anahtar Kelimeler

Early Republican period, child, construction of childhood, children’s literature

Erken Cumhuriyet Döneminde Çocukluğun İnşası ve Bir Araç Olarak Çocuk Edebiyatı

Öz

Erken cumhuriyet döneminde, ülke nüfusunu nicelik olarak artırırken niteliğinin iyileştirilmesi de önemli bir husus olmuştur. Bu noktada “nasıl bir nesil istiyoruz” sorusunun cevaplanması ve modern çocuğun inşasına başlanması gerekli görülmüştür. Kurucu ve koruyucu Gazi imgesine sahip çıkan, cumhuriyetin değerleri ve Atatürk inkılaplarına bağlı bir nesil yetiştirmek, genç cumhuriyetin temel amaçlarından birisi olmuştur. Bununla beraber, bilimsel bakış açısına sahip, kültürel anlamda kendini geliştirip sanatla besleyen, sosyal hayatında modern davranışları benimsemiş, dürüst, çalışkan, yardımlaşmaya önem veren, eşitlikçi, cumhuriyete sadık, giyim kuşamında modern ve beden sağlığına dikkat eden yeni bir nesil yetiştirilmesi hedeflenmiştir. Tüm bu gelişmeler dahilinde edebiyatın etkin bir araç olarak kullanılması da kaçınılmaz olmuştur. Bu çalışmanın temel amacı Himaye-i Etfal Cemiyeti külliyatında yer alan Çocuk Ansiklopedisi’ni incelemek ve erken cumhuriyet döneminde çocukluğun inşası üzerine değerlendirmelerde bulunmaktadır. Çalışmada doküman inceleme yöntemi kullanılmış; yapılan içerik analizi sonucunda elde edilen veri kodlanarak çözümlenmiştir. İncelenen ansiklopedide bilim ve aklın gücü ön plana çıkartılmış, ekonomik anlamda gelişmenin en önemli öncülerinden birisi olan teknolojinin önemi vurgulanmış, coğrafya, biyoloji, fizik gibi bilimler temelinde konular aktarılmış, doğa ve insan sevgisi üzerinde durulmuştur. Ülkeyi çağdaş medeniyet seviyesine ulaştıracak olan yeni nesil, dünyadaki değişimlere ve yeniliklere ayak uydurabilecek bilgi ile donatılmaya çalışılmış; bunu yaparken milli duyarlılık korunmuştur. Bugün yüz yaşında olan Türkiye Cumhuriyeti’nin bu denli sağlam temeller üzerinde oturmasının sebebinin cumhuriyetin ilk yıllarında izlenen politikalarla ilgili olduğu düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Erken cumhuriyet dönemi, çocuk, çocukluğun inşası, çocuk edebiyatı

Kaynakça

• Ahi, S. S. (2020). Ulusal kimliğin inşası sürecinde çocuk edebiyatı faaliyetleri (1923-1940) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, İstanbul.
• Ahmad, F. (2014). Bir kimlik peşinde Türkiye. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Aksoy, E. (2016). 1919-1955 yılları arasında Türkiye’nin nüfus yapısı ve uygulanan nüfus politikaları. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 24, 27-44.
• Akyüz, Y. (1997). Türkiye’de anaokullarının kuruluş ve gelişim tarihçesi. Çocuk Kültürü, 1. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi Bildiriler Kitabı içinde (s. 152-181). Ankara: Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
• Alimen, N. (2015). Bir yönlendirme aracı olarak çeviri: Serteller ve çeviri çocuk edebiyatı (Yayımlanmamış doktora tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Alpay, M. (1980). Türk çocuk edebiyatı. Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 8-9, 167-191.
• Başboğa Özen, S. (2019). Erken cumhuriyet dönemi çocuk yayınlarında çocuklara yönelik adab-ı muaşeret, görgü ve nezaket kuralları. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 15(29), 59-86.
• Başboğa Özen, S. (2023). Erken cumhuriyet dönemi süreli çocuk yayınlarında idealize edilen ahlaki erdemler: dayanışma-yardımlaşma, tutumlu ve tasarruflu olmak. Atatürk Yolu Dergisi, 72, 18-45. doi: 10.46955/ankuayd.1219735
• Başboğa, S. (2018). Erken cumhuriyet dönemi çocuk dergilerinde bedeni ahlaki ve terbiyevi özellikleriyle inşa edilen çocuk (Yayımlanmamış doktora tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Bozaslan, B. M. (2013). Modernleşme ve eğitim: Türkiye’de modern eğitimin inşası (1923-1938) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Çakmak, F. (2007). Atatürk döneminde Türkiye’nin nüfus politikası (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Demircan, B. (2017). Ulus inşa sürecinde kullanılan iletişim stratejileri. International Journal of Social Sciences and Education Research, 3(4), 1333-1351.
• Eldiven, F. (2018). Türkiye’de yayımlanan çocuk dergilerinde çocuk kimliği tasarımı: Çocuk Sesi, Gürbüz Türk Çocuğu, TRT Çocuk, Bilim Çocuk dergilerinin karşılaştırmalı analizi (Yayımlanmamış yüksek lisas tezi). Kocaeli Üniversitesi, İzmit.
• Elmacı, D. (2023). Türkiye’de erken çocukluk eğitimi ve bakımının gelişiminde Çocuk Esirgeme Kurumunun katkıları. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 13(1), 40-51. doi: 10.17828 yalovasosbil.1144985
• Erdal, İ. (2011). Ülkü mecmuasına göre erken cumhuriyet dönemi nüfus politikası (1923-1938). Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 48, 779-791.
• Gökburun, İ. (2020). Türkiye’nin demografik dönüşüm sürecinde nüfus politikalarının rolü [Coğrafya Özel Sayısı]. Gelecek Vizyonlar Dergisi, 4, 1-15.
• Gönen, M. (2013). Cumhuriyet öncesi ve cumhuriyet döneminde okul öncesi çocuk edebiyatı. M. Gönen (Ed), Çocuk edebiyatı içinde (s. 15-31). Ankara: Eğiten.
• Güler, D. S. ve Öztürk, F. (2003). Türkiye’de okul öncesi öğretmeni yetiştirmeye dönük ilk program ve uygulamalar. Eğitim Bilimleri ve Uygulama, 2(4), 261-275.
• Koçakoğlu, B. (2020). Ulus devlet modelinde bir yurttaş çocuk: Küçük Durmuş. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 43, 380-390.
• Lincoln, Y. ve Guba, E. (1985). Naturalistic inquiry. London: Sage Publications.
• Oktay, E. Y. (2014). Türkiye’de cumhuriteyin ilanından günümüze uygulanan nüfus politikaları. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 7, 31-53.
• Ortaylı, İ. (2009). Osmanlı toplumunda aile. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Ördem Aydoğmuş, Ö. (2020). Türkiye’de çocukluk sosyolojisi. OPUS– Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 16(31), 4469-4492. doi: 10.26466/opus.727041
• Öztan, G. G. (2013). Türkiye’de çocukluğun politik inşası. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Peker, M. (2013). Türkiye’de nüfubiliminin kurumsallaşması ve bu süreçte Prof. Dr. Nusret H. Fişek’in yeri. Erişim adresi: https://sosyalpolitika.fisek.org.tr/turkiyede-nufusbilimin-kurumsallasmasi-ve-bu-surecte-prof-dr-nusret-h-fisekin-yeri/
• Selçuk Şirin, F. (2013). İktidar ve çocuk. Turkish Studies, 8, 1275-1284.
• Sertel, S. Z., Sertel, M. Z. ve Duran, F. S. (1927). Çocuk ansiklopedisi. İstanbul: Himaye-i Etfal Cemiyeti Külliyatı.
• Sınar, A. (2006). Türkiye’de çocuk edebiyatı çalışmaları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 7, 175-226.
• Sunar, L. (2018). Değişim sosyolojisi: kavramlar, kuramlar ve yaklaşımlar. Ankara: Nobel Akademi.
• Şener, O. Z. (2021) Çocuk edebiyatında dini, kültürel ve ideolojik aktarım bağlamında dini çocuk edebiyatı. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8(2), 1238-1260. doi: 10.17859/pauifd.1005650
• Şirin, M. R. (2017). Çocuk ve çocukluk: kültürel ve sosyolojik boyut. Çocuk ve Medeniyet, 1, 5-13.
• Taşkan, A. (2018). Türkiye’de nüfus politikası ve sosyo-ekonomik gerekçesi. T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı web adresinden erişildi: https://www.aile.gov.tr/media/ 43196/turkiye-de-nufus-politikasi-ve-sosyo-ekonomik-gerekcesi.pdf
• Ummanel, A. (2017a). Türkiye Himaye-i Etfal Cemiyeti yayınlarından bir kartpostalın çocuk hakları bağlamında incelenmesi. İlköğretim Online, 16(1), 245-255. doi: 10.17051/io.2017.98688
• Ummanel, A. (2017b). Kum ve oyun alanları üzerine bir inceleme. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(3), 1539-1566.
• Ummanel, A. (2020). Batılılaşma süreci içerisinde çocuğun konumlandırılması: eğitim, oyun ve çocuk hukuku bağlamında üç kitap, üç inceleme. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 20(49), 795-816. doi: 10.21560/spcd.vi.548459
• Üstel, F. (2016) Makbul vatandaşın peşinde: II. Meşrutiyet’ten bugüne vatandaşlık eğitimi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Vergili, A. (2013). Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk dönem nüfus politikası (1923-1960). Sosyoloji Yıllığı, 22, 313-324.
• Yalçın, A. ve Aytaş, G. (2017). Çocuk edebiyatı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.