The Place of Zero Waste Approach and Principles in Middle School Science Curriculum

Yıl 2023, Cilt: 25 Sayı: 4, 1326 - 1348, 25.12.2023

Tuba Canata Çöklü , Fatma Alkan

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1071368

Öz

The zero waste approach is one of the national and international environmental policies that our country has emphasized and tried to spread recently. The aim of this research is to determine the achievements related to zero waste in the 2018 Science Curriculum and to reveal the status of zero waste principles in these achievements. In the research, document analysis design, one of the qualitative research methods, was used. Content analysis and descriptive analysis were used in the analysis of the data. During the research, the findings were checked by three different experts to increase the reliability of the study. As a result of the research, it was determined that the achievements related to zero waste were given at the 5th, 6th, 7th, and 8th grade levels, the highest achievement was at the 8th grade, then the 5th grade, and the least achievement was at the 6th grade. It was determined that the 6th grade achievements were quite inadequate. It has also been determined that there is no certain order in the distribution of achievements to grade levels. In addition, while the principles of “Consume” and “Consume Less” of zero waste were mentioned the most, deficiencies in recycling issues were noticed. It is also among the findings that the principles of "Evaluate" and "Change" are not included enough, and that the achievements and subjects related to this are quite inadequate. Including the missing subjects and principles in the new curriculum and the educators including these subjects during the lesson will both ensure the spread of the zero waste approach and prevent incomplete and wrong learning about zero waste.

Anahtar Kelimeler

Environmental problems, environmental policy, environmental education, zero waste, science curriculum

Ortaokul Fen Bilimleri Öğretim Programında Sıfır Atık Yaklaşımı ve İlkelerinin Yeri

Öz

Sıfır atık yaklaşımı, son dönemde ülkemizin de üzerinde önemle durduğu ve yaygınlaştırmaya çalıştığı ulusal ve uluslararası çevre politikalarından birisidir. Bu araştırmanın amacı, 2018 yılı Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programı’ndaki sıfır atık ile ilgili kazanımları belirlemek ve bu kazanımlarda yer alan sıfır atık ilkelerinin durumunu ortaya koymaktır. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman inceleme deseni kullanılmıştır. Verilerin analizinde içerik analizden faydalanılmıştır. Araştırma süresince bulgular üç farklı uzmana kontrol ettirilerek çalışmanın güvenirliği artırılmaya çalışılmıştır. Araştırma sonucunda sıfır atık ile ilgili kazanımlara 5., 6., 7., ve 8. sınıf seviyesinde yer verildiği, en fazla kazanımın 8. sınıf düzeyinde, sonra 5. sınıf düzeyinde olduğu, en az kazanımın ise 6. sınıf düzeyinde olduğu tespit edilmiştir. 6. sınıf kazanımlarının oldukça yetersiz olduğu belirlenmiştir. Kazanımların sınıf seviyelerine dağılımında belirli bir düzen olmadığı da tespit edilmiştir. Ayrıca kazanımlarda sıfır atığın en çok “Tüketme” ve “Az Tüket” ilkelerinden bahsedilirken, geri dönüşümle ilgili konulardaki eksiklikler fark edilmiştir. “Değerlendir” ve “Değiştir” ilkelerine ise yeterince yer verilmediği, hatta buna yönelik kazanım ve konuların oldukça yetersiz olduğu da elde edilen bulgulardandır. Eksik olan konu ve ilkelere yeni öğretim programında yer verilmesi ve eğitimcilerin ders sırasında bu konulara yer vermesi hem sıfır atık yaklaşımın yaygınlaşmasını sağlayacak hem de sıfır atıkla ilgili eksik ve yanlış öğrenmelerin önüne geçecektir.

Anahtar Kelimeler

Çevre sorunları, çevre politikası, çevre eğitimi, sıfır atık, fen bilimleri dersi öğretim programı.

Teşekkür

Bu çalışma birinci yazarın, ikinci yazar danışmanlığında tamamladığı tezsiz yüksek lisans dönem projesinden hazırlanmıştır.

Kaynakça

• Akgül, U. (2010). Sürdürülebilir kalkınma: Uygulamalı antropolojinin eylem alanı. Antropoloji. (24), 133-164.
• Akınoğlu, O. ve Sarı, A. (2009). İlköğretim programlarında çevre eğitimi. M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi 30,5-29.
• Aktepe, S., ve Girgin, S. (2009). İlköğretimde eko-okullar ve klasik okulların çevre eğitimi açısından karşılaştırılması. Ilkogretim Online, 8(2).
• Albaş, M. (2011). İlköğretim programındaki çevre bilinci kazandırmaya yönelik kazanımların işe vurukluğu. (Yayımlanmamış doktora tezi), Anadolu Üniversitesi: Eskişehir.
• Ateş, H. (2019). Fen bilimleri dersi öğretim programının sürdürülebilir kalkınma eğitimi açısından analizi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(1), 101-127.
• Atık Yönetimi Yönetmeliği. (2015, 2 Nisan). Resmi Gazete (Sayı:29314). Kasım 2021tarihinde https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2015/04/20150402-2.htm adresinden erişildi.
• Avcı, F., Demirci, H., ve Özyalçın, B. (2018). Fen bilimleri öğretim programı kazanımlarının yenilenmiş bloom taksonomisi açısından analizi ve değerlendirilmesi. Trakya Eğitim Dergisi, 11(2), 643-660. https://doi.org/10.24315/tred.689366
• Başar, T. (2018). Fen bilimleri dersi öğretim programı’nda yer alan kazanımların bilimsel süreç becerileri açısından analizi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(1), 218-235. https://doi.org/10.17556/erziefd.756163
• BM İnsan ve Çevre Konferansı Bildirgesi, (1972), The Documents of the United Nations Conference on Human Environment, Declaration on the Human Environment, Declaration of Principles, Recommendations for Action, Stockholm. Ekim 2021 tarihinde https://digitallibrary.un.org/record/692698?ln=en adresinden erişildi.
• BM Ortak Geleceğimiz, (1987), Report of the World Commission on Environment and Development, Transmits report of the World Commission on Environment and Development entitled "Our common future", Ekim 2021 tarihinde https://digitallibrary.un.org/record/139811?ln=en adresinden erişildi.
• BM Rio Konferansı, (1992), Report of the United Nations Conference on Environment and Development, Rio de Janeiro, Ekim 2021 tarihinde https://digitallibrary.un.org/record/154750?ln=en adresinden erişildi.
• Bulut, A. (2021). Teacher opinions about children’s awareness of zerowaste and recycling in the pre-school education years. Review of International Geographical Education, 10(3), 351-372. doi: 10.33403rigeo.689426
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2020). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem-A Yayıncılık.
• Can, O. (2009). İklim Değişikliği ve Atık Yönetimi. Kasım 2021 tarihinde http://www.cevreciyiz.com/makale-detay/649/iklim-degisikligi-ve-atik-yonetimi adresinden erişildi.
• Cansız Aktaş, M. (2019). Nitel veri toplama teknikleri. (Ed: H. Özmen & O. Karamustafaoğlu). İçinde Eğitimde Araştırma Yöntemleri. s. 126-127, Ankara: Pegem Akademi.
• Castigliego, J. R., Pollack, A., Cleveland, C. J. and Walsh, M. J. (2021). Evaluating emissions reductions from zero waste strategies under dynamic conditions: A case study from Boston, Waste Management, 126, 170-179, https://doi.org/10.1016/j.wasman.2021.02.026
• Cengiz, E. (2019). Fen bilgisi öğretmenlerinin 2018 yılında güncellenen fen bilimleri (5, 6, 7 ve 8) dersi öğretim programına ilişkin düşünceleri. Academia Eğitim Araştırmaları Dergisi, 4(2), 125-141.
• Choiriyah, I. U. (2018). The ımplementation of zero waste program to support environmental security. Advances in Social Science, Education and Humanities Research, 125 333-337, https://doi.org/10.2991/icigr-17.2018.80
• Çabuk, B. (2019). Çevre Eğitimi. Deniz Kahriman Pamuk. (Ed.), Türkiye’de Çevrenin Korunması ve Çevre Eğitiminin Tarihsel Gelişimi (26-27). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Dağıdır, S., ve Yaylı, H. (2020). AB ilerleme raporları çerçevesinde Türkiye’de katı atık yönetiminin incelenmesi. In International Marmara Social Sciences Congress (Autumn 2020) (p. 241). Kasım 2021 tarihinde https://www.researchgate.net/profile/Hazal-Sen/publication/348167292_International_Marmara_Social_Sciences_Congress_Autumn_2020-_Ozet_Bildiri/links/5ff1ca05299bf1408868a02e/International-Marmara-Social-Sciences-Congress-Autumn-2020-Oezet-Bildiri.pdf#page=263 adresinden erişildi.
• Demir, E., ve Nakiboğlu, C. (2021). 2018 yılı fen bilimleri dersi öğretim programı’nın kimya konuları bağlamında incelenmesi. Türkiye Kimya Derneği Dergisi Kısım C: Kimya Eğitimi, 6(1), 23-70. https://doi.org/10.37995/jotcsc.882149
• Demirci Güler, M. P. ve Açıkgöz, S. N. (2019). 2018 yılı fen bilimleri dersi öğretim programının sorumluluk kazanımlarına yer vermesi bakımından incelenmesi. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 7(1), 391-419. doi: 10.14689/issn.2148-2624.1.7c1s.18m
• Deveci, İ., and Aydin, F. (2018). Relationship between students' tendencies toward academic risk-taking and their attitudes to science. Issues in Educational Research, 28(3), 560-577.
• Deveci, İ., Konuş, F. Z., ve Aydız, M. (2018). 2018 yılı fen bilimleri dersi öğretim programı kazanımlarının yaşam becerileri açısından incelenmesi. Çukurova University Faculty of Education Journal, 47(2), 765-797. Doi: 10.14812/cuefd.413514
• Doğal Hayatı Koruma Vakfı (WWF). (t.y.). 2021 Dünya Limit Aşım Günü. Kasım 2021 tarihinde https://www.wwf.org.tr/?11020/2021limitasimgunu adresinden erişildi.
• Dong, D., Tukker, A., Steubing, B., van Oers, L., Rechberger, H., Aguilar-Hernandez, G. A., Li, H., and Van der Voet, E. (2022). Assessing China’s potential for reducing primary copper demand and associated environmental impacts in the context of energy transition and “Zero waste” policies. Waste Management, 144, 454-467, https://doi.org/10.1016/j.wasman.2022.04.006
• Dönmez, H., ve Zorluoğlu, S. L. (2020). Fen bilimleri dersi öğretim programı 6., 7. ve 8. sınıf kazanımlarının SOLO Taksonomisine göre incelenmesi. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(1), 85-95. https://doi.org/10.18026/cbayarsos.547938
• Elmas, R., ve Gül, M. (2020). STEM eğitim yaklaşımının 2018 fen bilimleri öğretim programı kapsamında uygulanabilirliğinin incelenmesi. Türkiye Kimya Derneği Dergisi Kısım C: Kimya Eğitimi, 5(2), 223-246. https://doi.org/10.37995/jotcsc.794547
• Erten, S. (2004). Çevre eğitimi ve çevre bilinci nedir, çevre eğitimi nasıl olmalıdır. Çevre ve İnsan Dergisi, 65(66), 1-13.
• Erten, S. (2006). Enerji Tasarrufu Davranışında Ortaya Çıkabilecek Psikolojik ve Sosyolojik Engeller. 25. Enerji Verimliliği Konferansı. 23-24 Şubat. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Elektrik İşleri Etüt Dairesi Genel Müdürlüğü Yayını.
• Erten, S., and Atmaca, A. C. (2021). Teacher candidates’ views on the zero waste project. Jurnal Penelitian dan Pembelajaran IPA, 7(1), 17-37. DOI: 10.30870/jppi.v7i1.10009
• Gam. H. J., and Banning, J. (2020). Teaching sustainability in fashion design courses through a zero-waste design project. Clothing and Textiles Research Journal, 38(3),151-165. doi:10.1177/0887302X20906470
• Geleceğe Dair: Paris İklim Anlaşması. (2016). Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu Broşürü. Kasım 2021 tarihinde https://www.avrupa.info.tr/sites/default/files/2016-08/brochure_4_v2.pdf adresinden erişildi.
• Gönüllü, M. T., ve Çelik, Z. (2015). İlköğretim öğrencilerinin çevre için zararlı ambalaj atıkları hakkında farkındalığı (İstanbul örneği). Milli Eğitim Dergisi, 45(205), 44-63.
• Gülay, H. (2011). Ağaç yaş iken eğilir: Yaşamın ilk yıllarında çevre eğitiminin önemi. TÜBAV Bilim Dergisi, 4(3). 240-245.
• Harman, G., & Yenikalaycı, N. (2020). Fen bilgisi öğretmen adaylarının sıfır atık yaklaşımına yönelik farkındalıkları. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 50, 138-161.doi: 10.9779/pauefd.589781
• Kalemkuş, J. (2021). Fen bilimleri dersi öğretim programı kazanımlarının 21. yüzyıl becerileri açısından incelenmesi. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 11(1), 63-87. https://doi.org/10.18039/ajesi.800552
• Kanık, Z. B. ve Temiz Dinç, D. (2017). Eğitim-tasarruf ilişkisi: Türkiye için bir uygulama. Bankacılık ve Sigortacılık Araştırmaları Dergisi, 2(11), 59-91.
• Kaypak, Ş. (2011). Küreselleşme sürecinde sürdürülebilir bir kalkınma için sürdürülebilir bir çevre. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 1, 19-33.
• Kaypak, Ş. (2013). Çevre sorunlarının çözümünde küresel çevre politikaları. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 31, 17-34.
• Keleş, P. U. (2017). Fen bilimleri dersi öğretim programı hakkında beşinci sınıf fen bilimleri öğretmenlerinin görüşleri. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 6(3), 121-142.
• Koçulu, A., Girgin, Ş., ve Coştu, B. (2019). Fen bilgisi öğretmen adaylarının 2018 fen öğretim programı hakkındaki görüşlerinin incelenmesi: SWOT Analizi. 2. Uluslararası Eğitimde Yeni Arayışlar Kongresi, İstanbul, Türkiye, 26- 27 Ekim 2019, ss.52-54.
• MEB. (2018). Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programı (İlkokul ve Ortaokul 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar). Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Temel Eğitim Genel Müdürlüğü.
• Mensah, J. and Casadevall, S.R. (2019). Sustainable development: Meaning, history, principles, pillars, and implications for human action: Literature review. Cogent Social Sciences, 5(1), 1653531. https://doi.org/10.1080/23311886.2019.1653531
• Miles, M, B., and Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded Sourcebook. (2nd ed). Thousand Oaks, CA: Sage.
• Milletlerarası Andlaşma (Paris Anlaşması). (2021). Resmî Gazete (Sayı: 31621(mükerrer)). 2021 Ekim 2021 tarihinde https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/10/20211007M1-1.pdf adresinden erişildi.
• Özcan, C., ve Kaptan, F. (2018). 2018 Fen bilimleri öğretim programının fen bilimleri için uyarlanmış bloom taksonomisine göre incelenmesi. Gaziantep Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(2), 78-90.
• Özcan, H., ve Koştur, H. İ. (2019). Fen bilimleri dersi öğretim programı kazanımlarının özel amaçlar ve alana özgü beceriler bakımından incelenmesi. Trakya Eğitim Dergisi, 9(1), 138-151. https://doi.org/10.24315/tred.469584
• Sapmaz Veral, E. ve Yiğitbaşıoğlu, H. (2018). Avrupa birliği atık politikasında atık yönetiminden kaynak yönetimi yaklaşımına geçiş yönelimleri ve döngüsel ekonomi modeli. Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi, 6(1), 1-19. doi: 10.1501/Csaum_0000000082.
• Saraç, E., ve Yıldırım, M. S. (2019). 2018 Fen bilimleri dersi öğretim programına yönelik öğretmen görüşleri. Academy Journal of Educational Sciences, 3(2), 138-151.
• Sayın, A. A., ve Yerli, A. (2020). Evsel atıklarda geri dönüşüm farkındalığı ve ekonomiye katkısının incelenmesi. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 16(29), 1849-1874. doi: 10.26466/opus.689183
• Schumpert, K. and Dietz, C. (2012). Zero waste: A realistic sustainability program for schools. School Business Affairs, 78(2), 14-17.
• Sıfır Atık On Binlerce Çocuğa Ulaştırılacak. (2018). Türkiye Erozyonla Mücadele, Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları koruma Vakfı Basın Bülteni. Ekim 2021 tarihinde https://www.tema.org.tr/basin-odasi/basin-bultenleri/sifir-atik-on-binlerce-cocuga-ulastirilacak adresinden erişildi.
• Sıfır Atık Yönetmeliği. (2019). Resmi Gazete (Sayı:30829). Kasım 2021tarihinde https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2019/07/20190712-9.htm adresinden erişildi.
• T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. (2017). Sıfır Atık El Kitapçığı, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü Atık Yönetimi Dairesi Başkanlığı Yayını, Ankara, 1-18.
• T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. (t.y.). ÇEVRE. Kasım 2021 tarihinde https://webdosya.csb.gov.tr/db/bolu/icerikler/cevre-20180222082618.pdf adresinden erişildi.
• Uglietti, C., Gabrielli, P., Cooke, C.A., Vallelonga, P. and Thompson, L.G. (2015). Widespread pollution of the South American atmosphere predates the industrial revolution by 240 y. Proceedings of the National Academy of Sciences, 112 (8), 2349-54. https://doi.org/10.1073/pnas.1421119112
• Umut, A. G. M. Ö., Topuz, Y., ve Velioğlu, M. N. (2015). Çöpten geri dönüşüme giden yolda sürdürülebilir tüketiciler. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(2), 263-288. https://doi.org/10.18026/cbusos.68623
• UNESCO, (1977). Intergovernmental conference on environmental education (final report). Tbilisi (USSR). Kasım 2021 tarihinde https://www.gdrc.org/uem/ee/tbilisi.html adresinden erişildi.
• Ünal, S. ve Dımışkı, E. (1999). UNESCO-UNEP himayesinde çevre eğitiminin gelişimi ve Türkiye'de ortaöğretim çevre eğitimi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(17).
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldız, Ş. (2019). “Sürdürülebilir Kalkınma Anlayışı Kapsamında Döngüsel Ekonomi Yaklaşımı: Atık Yönetimi ve Sıfır Atık”. Sürdürülebilirlik: Ekonomik ve Sosyal Eğilimler. ed. Enes Emre Başar, Alirıza Ağ, Ünal Gülhan. 83-98. Ankara: İmaj Yayınevi.
• Yılmaz, S., Yılmaz Bolat, E. ve Gölcük, İ. (2020). Erken çocukluk döneminde uygulanan çevre eğitim programının çocukların çevreye karşı tutumları üzerindeki etkisi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(1), 557-578. doi: 10.33711/yyuefd.693833
• Yüksel, R., Ergen, A., ve Benzer, S. (2018). İlköğretim fen bilimleri dersi öğretmenlerinin yeni fen bilimleri dersi öğretim programı hakkındaki tutum ve görüşleri. Anadolu Öğretmen Dergisi, 2(2), 57-70.
• Zaman, A., and Ahsan, T., 2020. Zero-Waste: Reconsidering Waste Management for the Future. New York: Routledge.
• Zhang, S., Tan, Q., Xu, G. and Li, J. (2022). Unveiling characteristics and trend of zero waste research: a scientometric perspective. Science and Pollution Research, 29, 44391-44403. https://doi.org/10.1007/s11356-021-18048-3