Ulusal Riskler, Jeopolitik Riskler ve Küresel Belirsizliklerin Türk Lirasının Değeri Üzerindeki Etkileri

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 649 - 669, 31.05.2023

Ömer Akçayır

https://doi.org/10.29023/alanyaakademik.1038217

Öz

Çalışmada, risk ve belirsizliklerin TL değerine etkileri grafikler yardımıyla yorumlanmış ve VAR modeliyle araştırılmıştır. Analizde, Türkiye’nin CDS primleri, jeopolitik risk endeks değerleri, Türkiye’nin belirsizlik endeks değerleri ve dünya belirsizlik endeksi değerleri 2010:03 – 2021:08 dönemleri için ele alınmıştır. Önce C-i-S (2009) çoklu yapısal kırılmalı birim kök testleri yapılmış ve durağan serilerin nedensellik ilişkileri tespit edilerek EKK tahminiyle parametre katsayıları bulunmuştur. Kurulan VAR modelinde, etki-tepki fonksiyonları ve varyans ayrıştırması incelenmiştir. Bulgulara göre, en güçlü değişken CDS olup, sonuçlar teorik ve istatistiksel olarak anlamlıdır. Sırasıyla dünya belirsizlik endeksi ve Türkiye belirsizlik endeksi değerlerinin CDS’in ardından etkili olduğu görülmektedir. TL üzerinde en az etkili değişken ise jeopolitik risklerdir. Sonuç olarak ulusal risklerin küresel risklere kıyasla döviz kuru üzerinde daha baskın olduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Döviz Kuru, Risk, Belirsizlik, CDS, VAR Modeli

The Effects of National Risks, Geopolitical Risks and Global Uncertainty on the Value of the Turkish Lira

Öz

In this study, the effects of risks and uncertainties on TL value were interpreted with the help of graphics and investigated by the VAR model. In the analysis, Turkey's CDS premiums, geopolitical risk index (JPR) values, Turkey's uncertainty index (TUI) values and world uncertainty index (WUI) values are discussed for the 2010:03 – 2021:08 periods. First, C-i-S (2009) unit root tests with multiple structural breaks were performed and the causality relationships of the stationary series were determined, and the parameter coefficients were found by estimating OLS. In the VAR model, impulse-response functions and variance decomposition were examined. According to the findings, the strongest variable is CDS, and the results are theoretically and statistically significant. It is seen that the WUI and TUI values, respectively, are effective after CDS. The least effective variable on TL is JPR. As a result, it is seen that national risks are more dominant on the exchange rate compared to global risks.

Anahtar Kelimeler

Exchange Rate, Risk, Uncertainty, CDS, VAR Modelling

Kaynakça

• ACARAVCI, A., & DAĞLI, Ö. (2021). “Döviz Kurundaki Değişkenliğin Türkiye Dış Ticaretine Etkisi”. Uluslararası Ekonomi ve Yenilik Dergisi, 7(2), 213-232.
• AHIR, H., BLOOM, N., & FURCERI, D. (2018). “The world uncertainty index”. Available at SSRN 3275033.
• ALPTÜRK, Y., SEZAL, L., & GÜRSOY, S. (2021). Türkiye’de Jeopolitik Risk ile CDS Primleri Arasındaki İlişki: Asimetrik Nedensellik Analizi. Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 25 (1), 107-126. DOI: 10.51945/cuiibfd.900224
• ALTEMUR, N., & KARACA, S. S. (2021). “Türkiye İçin Finansal Belirsizlik Endeksi Önerisi (2010-2021)”. Journal of International Management Educational and Economics Perspectives, 9(1), 64-77.
• ARIF, I., RAWAT, A. S., & SHAHBAZ, M. (2020). “Impact Of US Economic Policy Uncertainty On Geopolitical Risk”. evidence from BRIC economies. Pénzügyı Szemle/Publıc Fınance Quarterly, 65(4), 485-496.
• BARTSCH, Z. (2019). “Economic policy uncertainty and dollar-pound exchange rate return volatility.” Journal of International Money and Finance, 98, 102067.
• BECKMANN, J., & CZUDAJ, R. (2017). “The impact of uncertainty on professional exchange rate forecasts.” Journal of International Money and Finance, 73, 296-316.
• BEKTAŞ, N. Ç., & BABUŞCU, Ş. (2019). “VIX korku endeksi ve CDS primlerinin büyüme ve döviz kuruna etkisi, Türkiye örneği.” Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(16), 97-111.
• BOLAK, M. (2004). “Risk ve Yönetimi”. Birsen Yayınevi, İstanbul.
• CALDARA, D., & IACOVIELLO, M. (2018). “Measuring geopolitical risk”. FRB International Finance Discussion Paper, (1222).
• CARRION-I-SILVESTRE, J.L., KIM, D., & PERRON, P. (2009). “GLS-based unit root tests with multiple structural breaks under both the null and the alternative hypotheses”. Econometric Theory, 25, 1754–1792.
• CHIANG, T. C. (2021). “Geopolitical risk, economic policy uncertainty and asset returns in Chinese financial markets”. China Finance Review International.
• DEMEZ, S. (2021). “Türkiye’de Döviz Kuru ve Enflasyonla Mücadelede Faiz Oranlarının Etkinliği: Fourier Eşbütünleşme Analizi”. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 23(40), 132-144.
• DEMİR, E., & DANISMAN, G. O. (2021). “The impact of economic uncertainty and geopolitical risks on bank credit”. The North American Journal of Economics and Finance, 57, 101444.
• DOGAN, E., MAJEED, M. T., & LUNİ, T. (2021). “Analyzing The Impacts Of Geopolitical Risk And Economic Uncertainty On Natural Resources Rents”. Resources Policy, 72, 102056.
• DOĞAN, E., & DOĞAN, B. Ö. (2021). “Jeopolitik riskin ekonomik büyüme üzerindeki etkisi: Kırılgan Beşli ülkelerinden ampirik kanıtlar.” Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(3), 978-990.
• EĞİLMEZ, M. (2021a). “Ülke Riski Nedir, Nasıl Düşürülür?” https://www.mahfiegilmez.com/2021/09/ulke-riski-nedir-nasl-dusurulur.html 28 Eylül 2021, (çevrimiçi erişim tarihi: 17.12.2021)
• EĞİLMEZ, M. (2021b). “Türkiye’nin Sorunlar Envanteri” https://www.mahfiegilmez.com/2021/06/turkiyenin-sorunlar-envanteri.html, 14 Haziran 2021 (çevrimiçi erişim tarihi: 17.12.2021)
• ERİÇOK, R. E. (2020). “Küresel Ekonomik Yavaşlama: Riskler, Belirsizlikler ve Türkiye Ekonomisine Etkileri”. Sayıştay Dergisi, (116), 33-64.
• ERİÇOK, R. E. (2020). “Küresel Ekonomik Yavaşlama: Riskler, Belirsizlikler ve Türkiye Ekonomisine Etkileri”. Sayıştay Dergisi, (116), 33-64. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/sayistay/issue/61572/919300
• GÖÇER, İ. (2013). “Türkiye’de Cari Açığın Nedenleri, Finansman Kalitesi ve Sürdürülebilirliği: Ekonometrik Bir Analiz”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 8(1), 213-242.
• GRANGER, C.W.J. (1969). ‘Investigating Causal Relations By Econometric Models and Cross-Spectral Methods’, Econometrica, 37, pp. 424-438.
• GÜRSOY, S. (2021). “Küresel Ekonomik Politik Belirsizliğin (GEPU) Döviz Kuru, Enflasyon ve Borsa Etkisi: Türkiye’den Kanıtlar.” Journal of Vocational and Social Sciences of Turkey, Yıl: 3, Sayı: 5, Nisan 2021, s.120 131.
• HAN, L., LIU, Y., & YIN, L. (2019). “Uncertainty and currency performance: A quantile-on-quantile approach”. The North American Journal of Economics and Finance, 48, 702-729.
• HUI, H. C. (2020). “Does Geopolitical Risk Affect Exchange Rates? The Case of Indonesia.” Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=3635959 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.3635959
• INVESTING (2021, 14 Kasım). “Türkiye CDS 5 Yıllık USD (TRGV5YUSAC=R)”. https://tr.investing.com/rates-bonds/turkey-CDS-5-year-usd-historical-data.
• KALCHEVA, I., MCLEMORE, P., & SIAS, R. (2021). “Economic Policy Uncertainty and Self-Control: Evidence from Unhealthy Choices”. Journal of Financial and Quantitative Analysis, 1-30.
• KIDO, Y. (2016). “On the link between the US economic policy uncertainty and exchange rates.” Economics Letters, 144, 49-52.
• KISSWANI, K. M., & ELIAN, M. I. (2021). “Analyzing The (A) Symmetric Impacts Of Oil Price, Economic Policy Uncertainty, And Global Geopolitical Risk On Exchange Rate”. The Journal of Economic Asymmetries, 24, e00204.
• KLÎBER, A. (2011). “Sovereign CDS instruments in central Europe-linkages and interdependence. Dynamic Econometric Models”, 11, 111–128.
• MAKHDOM, M. A. (2021). “Makroekonomik Göstergeler ile Döviz Kuru Arasındaki İlişkinin Analizi: (2005: 01-2019: 10) Türkiye Uygulaması”. İşletme Araştırmaları Dergisi, 13(1), 772-789.
• ÖZBİLGİN, İ. G. (2012) “Risk ve risk çeşitleri” Aylık Bilişim Kültürü Dergisi Temmuz Sayısı, http://www.bilisimdergisi.org/s145, 85-90. (Erişim Tarihi: 26.11.2021)
• ÖZDEMİR, A., & GÖÇER, İ. (2011). “Türkiye’de Krizlerin Makroekonomik Değişkenlere Etkileri: VAR Analizi”. Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar, (560), 57.
• ÖZPINAR, Ö., ÖZMAN, H., & DORU, O. (2018). “Kredi temerrüt takası (CDS) ve kur-faiz ilişkisi: Türkiye örneği.” Bankacılık ve Sermaye Piyasası Araştırmaları Dergisi-BSPAD, Cilt:2, Sayı:4, 2018, ss.31-45.
• PEARSON, K. (1895). “Notes on regression and inheritance in the case of two parents. In “Proceesings of the Royal Society of London” https://books.google.com.tr/books?id =60aL0zlT-90C&pg=PA240&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false.
• POLICY UNCERTAINTY (2021, 14 Kasım) “Economic Policy Uncertainty Index” https://policyuncertainty.com/
• SAYILGAN, G. (2003), “Soru ve Yanıtlarla İşletme Finansmanı”, Turhan Kitabevi, Ankara.
• TARI, R. (2015). “Ekonometri”, Kocaeli: Umuttepe Yayınları.
• TCMB (2021) Elektronik Veri Dağıtım Sistemi https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php? (Erişim: 14.03.2021)
• TUNA, F., & ÇALIŞKAN, H. (2022). “Jeopolitik Risklerin Makroekonomik Göstergeler Üzerindeki Etkisi: Türkiye Örneği.” Gaziantep University Journal of Social Sciences, 21(4), 1989-2003.
• UZUNOĞLU, S., ÖZDURAK, C., & DURSUN, S. (2020). “Dış politik aktörlerle ilişkiler, döviz kuru ve cds arasındaki ilişki: Türkiye örneği 2007-2020.” Maliye ve Finans Yazıları, (114), 129-128.
• ÜNAL, A. E., AYDIN, H. İ., & EREN, M. V. (2020) “Korona Virüs Salgını ile Döviz Kuru Arasındaki İlişkinin Ampirik Analizi: Türkiye Örneği”. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 19(COVID-19 Special Issue), 244-260.
• ÜNAL, A. E., & SÜSAY, A. (2021). “Güven, Volatilite, Belirsizlik Endeksleri ve Seçilmiş Ekonomik Göstergeler ile Türkiye Kredi Risk Primi Arasındaki Nedensellik İlişkisi.” Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (60), 25-41.
• WEF (2021), World Economic Forum, “The Global Risks Report”, 16th Edition, http://wef.ch/risks2021 (Erişim Tarihi: 26.11.2021)
• YALÇINKAYA, Ö. (2019). Küresel Ekonomik, Politik ve Jeopolitik Belirsizliklerin Makroekonomik Etkileri: Türkiye Ekonomisi Üzerine SVAR Analizi (1992: Q1-2018Q: 2). Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 14(53), 56-73.
• ZHOU, Z., FU, Z., JIANG, Y., ZENG, X., & LIN, L. (2020). “Can economic policy uncertainty predict exchange rate volatility? New evidence from the GARCH-MIDAS model.” Finance Research Letters, 34, 101258.