BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA ERMENİLER VE ERMENİLERE YÖNELİK UYGULAMALAR: ADIYAMAN ÖRNEĞİ

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 1, 77 - 93, 25.07.2019

Ali Kaşıyuğun

https://doi.org/10.30913/alinterisosbil.557003

Öz

Birinci Dünya Savaşı, dünya tarihi açısından olduğu kadar Türk tarihi açısından da büyük bir önem arz etmektedir. Zira bu savaş Osmanlı Devleti için son savaşı olmanın ötesinde bugün de tartışılmakta olan bazı problemlere neden olmuştur. Bu problemlerden birisi de Ermeni sorunudur. Birinci Dünya Savaşı’nı fırsat olarak değerlendiren Ermeniler, savaş sırasında Osmanlı Devleti’ne karşı ayaklanmış, gönüllü ordular kurarak Rus ordusuna her türlü yardımı sağlamıştır. Osmanlı Devleti de öncelikle devletin güvenliğinin sağlanması amaçlı gerekli tedbirleri alma yoluna gitmiştir. Fakat Ermenilerin isyan hareketlerine devam etmesi üzerine Osmanlı Devleti, önce bazı Ermeni liderlerini tutuklamış akabinde sevke tabi tutmuştur. Sevk esnasında Osmanlı devlet memurları arasında görevini kötüye kullanan veya ihmal edenler hakkında gerekli tedbirler alınmış ve cezalandırılmışlardır. Osmanlı Devleti’nin Ermeni cemaat liderlerini tutuklaması
ve akabinde bazı Ermenileri sevke tabi tutması durumu farklı siyasi amaçlar doğrultusunda kullanılmakta ve Türkiye bu konuda mahkûm edilmeye çalışılmaktadır. Dönem ile ilgili kaynaklar değerlendirildiğinde sevk ve iskân (tehcir) sırasında bazı olumsuzlukların yaşandığı görülmekle beraber Osmanlı ricalinin gerekli tüm tedbirleri alma yoluna gittiği görülmektedir. Bu doğrultuda
yanlışı veya ihmali görülenler şiddetle cezalandırılmış ve olumsuz hadiselerin yaşanması engellenmeye çalışılmıştır. Bu noktada Adıyaman özelinde Kâhta Kaymakamı Hakkı Bey ve Besni Kaymakamı Edhem Kadri Bey görevlerini ihmalden yargılanmış ve görevlerinden azledilmişlerdir. Bu çalışmada amaç; Birinci Dünya Savaşı yıllarında sevk ve iskân (tehcir) sırasında yaşanan hadiselerin soykırım olmadığını Adıyaman örneğinden hareketle ortaya koymaya çalışmaktır. Çalışmada arşiv belgeleri, dönemin gazeteleri ve ikincil kaynaklar kullanılarak dönemin aydınlatılması noktasında katkı sağlanması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Sevk ve İskân, Ermeni, Kâhta, Besni, Adıyaman

The Practices Intended for Armenian and Armenians in the World War First: Sample of Adıyaman

Öz

The first world war is of great significance for not only history of the world but also Turkish history. This war as well as being the last war for the Ottoman State, caused some issues that have been still discussed today. One of these problems is Armenian Question. Armenians made use of an opportunity the World war first, revolted against the Ottoman state, helped all the way the Russian army by establishing volunteer armies. The Ottoman State had taken all necessary precautions. The Ottoman State arrested leaders of Armenia and dispatched them because they continued to rebeling. During the dispatch they had taken precautions and penalized those whom malfeasance their duties. Today Turkey is tried to be convicted on this case that is used for the different political purposes. Besides the dignitaries took all the precautions, some negations seen when the resources were being evaluated related to this era during the dispatch and housing. Accordingly, the people who had faults and disregards strictly had been punished and some possible negations were tried to be prevented. Thus Mr.Hakkı, district governor of Kahta and Mr.Edhem Kadri, district governor of Besni were dismissed due to the same reason. The aim of this study; to show what happened during the dispatch and housing throughout the World war I was not genocide as in Adıyaman sample. In this study, it is aimed to contribute to clear up the era by using archival documents, newspapers and secondary sources.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Dispatch and Housing, Armenian, Kâhta, Besni, Adıyaman

Kaynakça

• A) Arşiv Belgeleri: Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), (D:Dosya, G:Gömlek No)Babıâli Evrak Odası: BEOD:4404, G:330271_001_001Dâhiliye Nezareti, Şifre Kalemi: DH. ŞFR, D: 59, G:146_001_001 D: 59, G:235_001_001D: 59, G:236_001_001 D:104, G:63_001_001D:480, G:141_002_001 D:485, G:38_001_001D:485, G:38_001_001 D:485, G:38_001_002D:493, G:53_001_001 D:495, G:31_001_001D:495, G:31_001_002 D:503, G:63_001_001D:505, G:31_001_001-010 D:507, G:105_001_001D:52, G:282_001_001 D:52, G:96_001_001D:52, G:96_001_002 D:52, G:96_001_003D:53, G:113_001_001 D:53, G:303_001_001D:53, G:93_001_001 D:54, G:10_001_001D:54, G:202_001_001 D:54, G:426_001_001D:54, G:87_001_001 D:54, G:9_001_001D:54-A, G:252_001_001 D:55, G:18_001_001 D:55, G:19_001_001 D:55, G:20_001_001 D:55-A, G:77_001_001 D:56, G:27_001_001D:57, G:245_001_001 D:58, G:278_001_001D:61, G:160_001_001 D:61, G:165_001_001D:62, G:21_001_001 İradeler, Dosya Usulü: İ.DUİTD:114, G:1_001_001 D:114, G:1_002_001Meclis-i Vükela Mazbataları: MVD:198, G:24_001_001Şuray-ı Devlet: ŞDD:3203, G:50_003
• B) Resmi YayınlarKaracakaya, Recep vd, Osmanlı Belgelerinde Ermeniler (1915-1920), Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları Nu: 14, Ankara 1995
• C) Kitap, Makale ve BildirilerAltıntaş, Ahmet, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Tehcir Kararı Alması ve Uygulaması”, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, 2005, C.VII, S.1 (Ermeni Özel Sayısı):77-99Artuç, Nevzat, “1915 Ermeni Olaylarına Farklı Bir Bakış”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2008, C.7, S.1:54-65Çiçek, Kemal, “Osmanlı Ermenilerinin 1915’teki Tehciri: Bir Değerlendirme”, Gazi Akademik Bakış, Yaz 2010, C.3, S.6, ss.1-14Çiçek, Kemal, “İzmit Ermenileri: Osmanlı Arşiv Belgeleri Işığında Raymond Kevorkian’ın Tezlerine Bir Reddiye”, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu-III, (Bildiriler Kitabı C.3), 25-27 Mart 2016, İzmit, ss.1383-1392Çolak, Mustafa, Komitenin Ruhu Talat Paşa, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2018Sezer, Cemal, “Osmanlı Devleti’nin Sevk Sırasında Ermenilere Yönelik Uygulamaları (1915-1917)”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi 2011, Yıl:7, S.13:30-53D) GazetelerTakvim-i Vakayi (1331), “Vakt-i seferde icraat-ı hükümete karşı gelenler için cihet-i askerîyece ittihaz olunacak tedâbir hakkında kanun-ı muvakkat”, 19 Mayıs, Numru, 2189, s.1