Memlüklerde Levirat Evlilikler

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 161 - 169, 31.12.2022

Kader Altın , Elif Kömürcü

https://doi.org/10.30913/alinterisosbil.1159658

Öz

En geniş anlamıyla “levirat” kavramı, kocası ölen kadının, kocasının geride kalan erkek yakınlarından biri ile evlenmesi geleneğine verilen isimdir. Leviratı besleyen kültürel bağlamı biçimlendiren pek çok bileşen bulunmaktadır ama en önemlisi kadınların konumlandırıldığı ikincil alandır. Bu alan içerisinde kadın erkeğe ait bir mülk olarak kabul edilmiştir. Kadın tarafından seçilen ev, kocanın evidir. Ancak o evde meşru bir konum kazanmanın yolu da aktif gelin rolünü sürdürmekten geçmektedir. Bu meşru sürekliliğin anahtarı levirattır. Dul kadınlar erkeğin ailesinin velayetinin geleneksel kültürde meşru kabul edilmesinden dolayı sözlü hukuk kapsamında da bir hak arama sürecini başlatmadıkları için levirata giden süreci durdurmak daha da güç hale gelmiştir. Levirat evlilikler, Türk devletlerinin bir politikası olup akrabalık tesis etmek suretiyle bölgede hâkim/güç̧ konumuna gelmelerini sağlamıştır. Çünkü̈ daha önceki Türk devletlerinde de evlenilecek kadın siyasi bir çıkara hizmet etmek amacıyla seçilmiştir. Esinin vefatıyla devlet düzeninin bozulmasının önüne geçilip, kadının kendi ailesinin yanına dönmesine izin verilmeyip hanedan içinden yeniden evlendirilerek devlet düzeninin devam etmesi sağlanmıştır. Bu çalışmada geleneksel toplumlarda uygulama alanı bulan evlilik biçimlerinden biri olan levirat uygulamasının Memlük Devletindeki yönetici zümrenin gerçekleştirdiği dokuz levirat evlilik üzerinde durarak, daha önce Türk siyasi hayatında gerçekleştirilen levirat evliliklerden farklı olarak, evliliklerin siyasi bir sıhriyet bağı kurmak üzerine yapılmadığını ortaya koyarak, bu evliliklere yönelik değerlendirmeler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Aile, Evlilik, Levirat, Memlük, Tarih, Family, History, Mameluke, Marriage

Levirate Marriages in the Mameluks

Öz

The concept of “levirate” is the name given to the tradition of a woman whose husband dies, marrying one of her husband’s remaining male relatives in its broadest sense. There are many components shaping the cultural context that feeds the levirate, but the most important is the secondary sphere in which women are positioned. Women are considered as property of men within this sphere. The house chosen by the wife is the house of the husband. However, the way to gain a legitimate position in that house is to maintain the role of an active bride. The key to this legitimate continuity is the levirate. Since widowed women do not initiate a legal claim process under oral law, it has become even more difficult to stop the process leading to the levirate because the custody of the man’s family is accepted as legitimate in traditional culture. Levirate marriages constitute a policy of the Turkic States, and they have enabled them to become a dominant/power in the region by establishing kinships. Because, the woman to be married was chosen to serve a political interest in previous Turkic States. The deterioration of the state order was prevented after the death of a husband, the woman was not allowed to return to her own family, and the state order was maintained by remarrying from within the dynasty. The present study, the practice of levirate, which is one of the forms of marriage that finds application in traditional societies, focused on the nine levirate marriages of the ruling class in the Mameluke State, revealed that, unlike the levirate marriages in Turkish political life before, the marriages were not made on the basis of establishing a political bond.

Anahtar Kelimeler

Aile, Evlilik, Levirat, Memlük, Tarih, Family, History, Mameluke, Marriage

Kaynakça

• Altın, K., & Kömürcü, E. (2021). Türk tarihinde görülen siyasi evliliklere bir örnek: Levirat. Turkish Studies Social Sciences, 16(6), 2157-2170. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.52154
• Arsal, S. M. (2002). Eski Türklerin hususi hukuku. İçinde H. C. Güzel, C. Çiçek & S. Koca (Ed.), Türkler (Cilt III). Yeni Türkiye Yayınları.
• Atmaca, E. (2021). Müslüman kadının tarihi I, tarihte Müslüman kadın. İçinde F. B. Köse (Ed.), Memlüklerde Müslüman kadın. Ensar Yayıncılık.
• Avcı, M. (2014). Türk hukuk tarihi dersleri. Mimoza Yayınları.
• Avcıoğlu, D. (2006). Türklerin tarihi (Cilt 1). Tekin Yayınevi.
• Aydın, M. A. (1989). Aile (Cilt 2). Diyanet İslam Ansiklopedisi.
• Aydın, M. A. (2012). Türk hukuk tarihi. Beta Yayınları.
• Cin, H., & Akgündüz, A. (1985). Türk hukuk tarihi (Cilt I). Selçuk Üniversitesi Yayınları.
• Cin, H., & Akyılmaz, G. (2011). Türk hukuk tarihi. Saynam Yayınları.
• Donuk, A. (1988). Eski Türk ailesi ve vasıfları. Türk Yurdu, IX(16), 133-159.
• Dursun, A. (2011). Dede Korkut hikâyelerinde halk hukuku. Turkish Studies Literature and History of Turkish or Turkic, 6(4), 107-122. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.2799
• Ekinci, A., & Yavuz, E. (2021). Bahri Memlüklerinde cariyelerin (iktidar üzerindeki) rolleri. Ortaçağ Araştırmaları Dergisi, 4(1), 39-53. https://doi.org/10.48120/oad.794005
• el-Makrîzî. (1997). Kitâbu’s-sülûk li ma’rifet düveli’l-mülûk (Cilt II/IV). Matba’atü li-Cennetü't-Te'lîf ve't-Tercüme ve'n-Neşr.
• Erkul, A. (2002). Eski Türklerde evlenme gelenekleri. İçinde H. C. Güzel (Ed.), Türkler (Cilt III) (s. 58-66). Yeni Türkiye Yayınları.
• ez-Zâhirî. (1997). Zübdet keşfü’l-memâlik ve beyânu’t-turuk ve’l-mesâlik. Beyrut.
• Gökalp, Z. (1976). Türk medeniyeti tarihi. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Grousset, R. (1980). Bozkır imparatorluğu. Ötüken.
• Güler, A. (1992). İlk yazılı Türkçe metinlerde aile ve unsurları, sosyo-kültürel değişim sürecinde Türk ailesi (Cilt 1). T. C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayını.
• Holt, P. M. (1999). Haçlılar çağı 11. yüzyıldan 1517’ye Yakındoğu. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• İbn Kesir. (1999). El bidâye ve’n-nihâye (Cilt 13). Çağrı Yayınları.
• İbni Tağrîberdî. (2013). En-nücumu’z-zahire. Selenge Yayınları.
• İlgen, A. (2005). Bozkır göçebelerinde sosyo-ekonomik yapı. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 0(49), 307-322.
• İnan, A. (1987). Türk mitolojisinde ve halk edebiyatında kadın. Makaleler ve incelemeler I. Türk Tarih Kurumu.
• Kafesoğlu, İ. (1993). Türk milli kültürü. Boğaziçi Yayınları.
• Kanat, C. (2007). Memlük devletinde eğlence kültürü. Tarih İncelemeleri Dergisi, 22(1), 53-62.
• Koca, S. (2022). Eski Türklerde sosyal ve ekonomik hayat. İçinde H. C. Güzel, C. Çiçek & S. Koca (Ed.), Türkler (Cilt III). Yeni Türkiye Yayınları.
• Kortantamer, S. (2011). Memlük toplumunda kadın. İçinde A. Çetin (Ed.), Ortaçağda kadın. Lotus Yayınevi.
• Kurtoğlu, Y. (2021). Eski orta Asya Türk devletlerinde aile. Türk Tarih Kurumu.
• Makdisi. (2019). Mısır’daki İslam devletleri ve Türk Memlüklerin faziletleri. Yeditepe Yayınevi.
• Mandaloğlu, M. (2013). İslamiyet öncesi Türklerde aile hukuku. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (33), 133-159.
• Mutçalı, S. (1995). Arapça-Türkçe sözlük. Dağarcık Yayınevi.
• Ögel, B. (1979). Türk kültürünün gelişme çağları. Köymen Yayınları.
• Öğüt, S. (2002). En-NİSA 24. Ayeti hangi konuyu düzenlemektedir: Mut’a nikahını mı yoksa normal nikahı mı? Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2002(I), 49-72.
• Rapoport, Y. (2007). Women and gender in Mamluk society: An overview, Mamluk Studies Review, 11(2). https://doi.org/10.6082/M1X34VM5
• Sağlam, A. (2021). En-nasır Muhammed devri Memlük Türk devleti. Türk Tarih Kurumu.
• Taşağıl, A. (1995). Göktürkler I. Türk Tarih Kurumu.
• Tomar, C. (2006). Şecerüddür, Diyanet İslam ansiklopedisi. TDV Yayınları.
• Üçok, C., Mumcu, A., & Bozkurt, G. (2021). Türk hukuk tarihi. Turhan Kitabevi Yayınları.
• Yakut, E. (2002). Eski Türklerde hukuk, Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 1(3), 401-422.
• Yiğit, İ. (2008). Memlükler 648-923/1250-1517. Kayıhan Yayınları.
• Yiğit, F. A. (2014). Memlûk devleti’nde hareme dair bazı tespitler. XVII. Türk Tarih Kongresi. Ankara.
• Yiğit, F. A. (2015a). Memlûk tarihinde kadın şarkıcı ve müzisyenler. Tarih İncelemeleri Dergisi, 30(1), 45-62. https://doi.org/10.18513/egetid.185915
• Yiğit, F. A. (2015b). Memlüklerde evlilik hazırlıkları, Türkiyat Mecmuası, 25(1), 331-351.
• Yiğit, F. A. (2016a). İktidar ve izdivaç: Memlük-Altın Orda-İlhanlı üçgeninde siyasi evlilikler. Karadeniz Araştırmaları, 13(49), 103-120. https://doi.org/10.12787/KARAM1028
• Yiğit, F. A. (2016b). Memlûk sarayında tek eşlilik ve çok eşlilik üzerine bir inceleme. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(43), 556-564. https://doi.org/10.17719/jisr.20164317631
• Yüksel, M. Ş. (2010). Türk toplumunda levirat ve Timurlularda uygulanışı. Turkish Studies, 5(3), 2027-2058. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.1607
• Zengin, M. (2014). Memlük Türk sultanlığının Anadolu hâkimiyet mücadelesi: Malatya’nın zaptı (28 Nisan 1315). Tarih Araştırma Dergisi, 55(33), 91-120. https://doi.org/10.1501/Tarar_0000000566
• Zengin, M. (2018). Melikü’l‐Muzaffer Zeyneddin haccî döneminde Memlükler. Tarihin Peşinde ‐Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, (20), 367-383.