From Conscientious Generation to A Conscientious Society

Yıl 2021, Sayı: 16, 365 - 394, 30.06.2021

Nedim Öz

https://doi.org/10.18498/amailad.861229

Öz

Referring to meanings such as “inner sense, consciousness”, conscience is a moral feeling that is associated with intuition, being pleased with doing good deeds, feeling uneasy due to committing a crime, differing good from bad, benevolence from evil. This selective and distinguishing faculty is called conscience. For this reason, it has good or bad effects on a human being’s deeds and actions. Conscience assumes the role of "auto-control" in all deeds of a person. Although not mentioned in Qur’an, the conscience is used in many places in the same meaning as self, heart and nature, which supervise willful actions of a human being under moral standards. In this study, conscientiousness and unscrupulousness have been handled with the documentation method from a socio-religious perspective on the basis of family and surrounding and discussed theoretically. The aim is to reveal that society becomes conscientious through the conscientiousness of individuals and the social importance of this process.

No human being has innate negative characteristics, such as unscrupulousness, intolerance and disrespect against any other human being different from him/her in terms of religious, ethnic, cultural respect. If it were, it can not be stated about the material and spiritual cultural elements created by people and the effect of this culture on them by the transfer of this culture to new generations. It is known that each human being is born into a culture and lives by internalizing that culture, thereby continuing his/her socialization. Based on this perspective, the importance of education in the formation of a culture of conscientiousness can be better understood. In other words, unscrupulousness, mercilessness, intolerance are learned actions. Our innate conscience develops or regresses in accordance with the environment we live in and our experiences. While the conscience of an individual completing his/her socialization process with positive values and norms in positive environments develops, the conscience of an individual experiencing the opposite situation has a negative development course. Accordingly, it is necessary for a pure conscience to believe and to stay virtuous.

Although a human being is equipped with superior skills, s/he has the capacity for good and bad deeds, thus, sometimes achieves supreme ranks and sometimes falls to the lowest degrees. If the nature of individuals is protected, societies will be comprised of conscientious people, otherwise, societies will consist of individuals who are intolerant, unscrupulous. This will be formed as a result of the mental, physical and moral processes of an individual. Human being is not an idle creature. S/he has duties and responsibilities for himself/herself, his/her family, society and even all humanity. The most important of these is to act with a sense of responsibility towards the Absolute Being and all the creatures it creates. In order to gain this consciousness, it is necessary to socialize in the family and environmental factors, that is, to gain feelings and values such as conscience, mercy, compassion, loyalty and justice. In this respect, family is of primary importance. As the child first imitates and identifies with emotions and behaviors, the family becomes a place where values such as conscience, compassion, respect and love are gained, or where strife, conflict and ruthlessness are learned. Among these, negative values cause the formation of negative society, positive values cause the formation of positive society type. As an educational institution, the goal of a family is to build a peaceful society by providing new generations positive values and raising individuals who avoid all forms of harassment and offence. Schools, teachers, relatives, peer groups, books, novels, stories read, mass media and series that form environmental instruments in the socialization process have of paramount importance in children’s positive and negative personality characteristics. Therefore, if all these instruments based on the benefit for a human being, his/her education, raising him/her as a characterful individual, a society, in which violence, extortion, killing and similar actions are not seen, but consisting of conscientious and merciful individuals loving each other, respecting their rights, competing for doing a good deed for each other. 

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion, Conscience, Society, Family, Environment.

Vicdanlı Nesilden Vicdanlı Topluma

Öz

“İç duygusu, şuur”, gibi manalara gelen vicdân, terim olarak insanın kalbine doğan bir his, hayır işlemekten hoşlanan, kötülük etmekten huzursuz olan iyiyi kötüden, hayrı şerden ayıran ahlaki duygudur. Bu seçici ve ayırt edici melekeye vicdan denilmektedir. Bu yüzden o, insanın fiil ve davranışları üzerinde müspet ya da menfi bir tesire sahiptir. Vicdan kişinin bütün işlerinde “oto kontrol” görevini üstlenmektedir. Vicdan Kur’an’da geçmemekle birlikte birçok yerde insanın iradeye dayalı eylemlerini ahlâki ölçüler çerçevesinde denetleyen nefis, kalp ve fıtrat ile aynı anlamda kullanılmaktadır. Bu çalışmada, vicdanlılık ve vicdansızlık aile ve çevre ekseninde sosyo-dini perspektifle dökümantasyon yöntemiyle ele alınmış ve teorik olarak tartışılmıştır. Amaç, toplumun vicdanlı hale gelmesinin bireylerin vicdanlılığından geçtiğini ve bu sürecin toplumsal açıdan önemini ortaya koymaktır.

Hiçbir insan dünyaya gelirken din, etnik, kültürel yönlerden kendinden farklı olanlara karşı vicdansız, hoşgörüsüz ve saygısızlık gibi olumsuz niteliklere sahip değildir. Öyle olsaydı, insanların oluşturmuş olduğu maddi ve manevi kültür unsurlarından ve kültürün yeni kuşaklara aktarılması ile onlar üzerindeki etkisinden söz edilemezdi. Bilmekteyiz ki, insan bir kültürün içerisine doğmakta ve kültürü içselleştirerek yaşamakta ve böylece sosyalleşmesini sürdürmektedir. Bu perspektiften bakılınca vicdanlılık kültürünün oluşmasında eğitimin önemi daha iyi kavranabilir. Başka bir deyişle vicdansızlık, merhametsizlik, hoşgörüsüzlük öğrenilmiş bir davranıştır. Doğuştan getirdiğimiz vicdan, içinde bulunduğumuz çevre ve yaşantılarımız ile gelişir ya da geriler. Olumlu ortamlar içerisinde müspet değerler ve normlarla sosyalleşme sürecini tamamlayan bireyin vicdanı gelişirken, aksi bir durumu yaşayan kişinin vicdanı ise olumsuz bir gelişme seyri izler. Dolayısıyla vicdanın sağlam kalması, bozulmaması için inanmaya ve kirletilmemeye ihtiyacı vardır.

İnsan, üstün yeteneklerle donatılmış olmasına rağmen iyiliğe ve kötülüğe yönelebilmekte, bazen yüce mertebelere çıkarken bazen en aşağı derekelere düşebilmektedir. İnsanın, fıtratı korunursa vicdanlı bir kişi, bu kişilerden oluşan bir toplum; fıtratı korunamadığında ise, hoşgörüsüz, vicdansız bir kişi ve bu kişilerden meydana gelen bir toplum ortaya çıkar. Bu da bireyin zihinsel, fiziksel ve ahlaki süreçlerinin sonucunda ortaya çıkacak bir durumdur. İnsan başıboş bir varlık değildir. Onun kendisine, ailesine, toplumuna hatta tüm insanlara karşı görev ve sorumlulukları vardır. Bunlardan en önemlisi başta Mutlak Varlığa ve yarattığı bütün mahlûkata karşı sorumluluk bilinciyle hareket etmektir. Bu bilinci kazanılabilmesi için insanın ailede ve çevresel faktörler içerisinde sosyalleşmesi, vicdan, merhamet, acıma, sadakat ve adalet gibi duygu ve değerlerin kendisine kazandırılması gerekmektedir. Bu noktada aile, birincil derecede önemlidir. Çocuğun ilk taklit ettiği ve özdeşim kurduğu duygu ve davranış yüklü ortam olması hasebiyle aile, vicdanın, merhametin, saygı ve sevgi gibi değerlerin kazanıldığı yahut da çekişmenin, çatışmanın, acımasızlığın öğrenildiği bir yer olur. Bunlardan olumsuz değerler olumsuz toplumun, olumlu değerler de olumlu toplum tipinin oluşmasına neden olmaktadır. Bir eğitim kurumu olarak ailenin hedefi, yeni nesillere olumlu değerleri kazandırarak onları her türlü taciz ve tecavüzden uzak bireyler yetiştirmek suretiyle huzurlu bir toplum inşa etmektir. Sosyalizasyon sürecinde çevresel enstrümanları oluşturan okul, öğretmen, akraba, akran gurupları, okunan kitap, romanlar, hikâyeler, kitle iletişim araçları ve diziler çocuklara olumlu veya olumsuz şahsiyet özelliklerini kazandırmada büyük bir öneme sahiptir. Dolayısıyla bütün bu araç-gereçler, insana faydayı ve onun eğitimini, karakterli şahsiyet olarak geliştirilmesini esas alırsa, şiddet, gasp, öldürme vb. davranışlardan uzak, birbirini seven, hak ve hukukuna riayet eden, birbirlerine iyilik etmekte yarışan vicdan ve merhamet sahibi bir toplum meydana gelmiş olur. 

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Vicdan, Toplum, Aile, Çevre.

Teşekkür

Teşekkür eder, iyi çalışmalar dilerim.

Kaynakça

• Ağca, Hüseyin. Ailede Eğitim. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdilleh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. Riyad: Beytü’l-Efkar, 1419/1998.
• Ahmed b. Hanbel. Müsned. 4 Cilt. b.y.: Riyad: Beytü’l-Efkar, 1998.,
• Arslantürk, Zeki - Amman, Mehmet Tayfun. Sosyoloji. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2013.
• Ay, M. Emin. Çocuklarımıza Allah’ı Nasıl Anlatalım. İstanbul: Timaş Yayınları, 1998.
• Aydın, Mustafa. Güncel Kültürel Kavramlar. İstanbul: Açılım Kitap, 2013.
• Aydın, Mustafa. Kurumlar Sosyolojisi. İstanbul: Açılım Kitap, 2013.
• Aydın, Muhammed Şevki. Eğitim Ahlakı. Ankara: DİB Yayınları, 2020.
• Bağçeci, Muhiddin. “Vicdan”. Şamil İslam Ansiklopedisi. 8/234-236. İstanbul: Şamil Yayınevi, 2000.
• Baymur, Feriha. Genel Psikoloji. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1985.
• Bolay, Süleyman Hayri. “Aşkın Değerler Buhranı”. Değerler ve Eğitimi. ed. Recep Kaymakcan vd.. 55-69. İstanbul: Dem Yayınları, 2013.
• Cüceloğlu, Doğan. İnsan ve Davranışı. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2018.
• Coşkun, Hasan. “Modernleşme Sürecinde Aile'de Kimlik”. Kadın ve Aile Üzerine Araştırmalar Diııi, Tarihi, Sosyolojik ve Psikolojik Analizler, ed. Emine Öğük. 255-278. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2018.
• Çağan, Kenan. “Ailenin İşlevleri”. Aile Sosyolojisi. ed. Kadir Canatan - Ergün Yıldırım. 83-93. İstanbul: Açılımkitap, 2013.
• Çağrıcı, Mustafa. Anahatlarıyla İslam Ahlakı. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2000.
• Çağrıcı, Mustafa. “Ahlaki Müeyyide”. İslam Ahlakı. ed. Muhammed Şevki Aydın - Ahmed Hadi Adanalı. 173-198. İstanbul: DİB Yayınları, 2014.
• Çubukçu, Zuhal. “İlköğretim Öğrencilerinin Karakter Eğitimi Sürecinde Örtük Programın Etkisi”. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri 12/2 (2012), 1513-1534.
• Demir, Osman. "Vicdan". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/100-102. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
• Demir, Ömer - Acar, Mustafa. Sosyal Bilimler Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Yayınları, 1992.
• Deniz, Gürbüz. Anlam ve Varlık Boyutuyla İnsan. Ankara: DİB Yayınları, 2015.
• Doğan, D. Mehmet. Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
• Doğan, İsmail. Sosyoloji. İstanbul: Sistem Yayınları, 1998.
• Dönmezer, Sulhi. Sosyoloji. Ankara: Savaş Yayınları, 1982.
• Durkhim, Emile. Meslek Ahlakı, çev. Mehmet Karasan. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1986.
• Durkheim, Emile. Ahlak Eğitimi. çev. Oğuz Adanır. İstanbul: Say Yayınları, 2016.
• Dündar, Özge Zeybekoğlu. “Değişen ve Değiş(e)meyen Yönleriyle Aile: Yapısı, Türleri, İşlevleri”. Değişen Toplumda Değişen Aile Sosyolojik Tartışmalar. ed. Nurşen Adak. 39-64. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2018.
• Erden, Münire. Eğitim Bilimlerine Giriş. Ankara: Arkadaş Yayınları, 2017.
• Erkal, Mustafa E. vd.. Ansiklopedik Sosyoloji Sözlüğü. İstanbul: Der Yayınları, 1997.
• Filmer, Paul. “Yüksek/Kitle”. çev. M. Ali Kirman - Talip Baycar. Temel Sosyolojik Dikotomiler. ed. Chris Jenks. 468-491. Ankara: Atıf Yayınları, 2014.
• Güler, İlhami. İman Ahlak İlişkisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2010.
• Günay, Ünver. Din Sosyolojisi. İstanbul: İnsan Yayınları, 2014.
• Güngör, Erol. Değerler Psikolojisi. Amsterdam: Hollanda Türk Akademisyenler Birliği Vakfı Yayınları, 1993.
• Güngör, Özcan. “Sosyalleşme ve Din”. Din Sosyolojisi. ed. Özcan Güngör - Rıdvan Şimşek. 502-512. İstanbul: Lisans Yayınları, 2020.
• Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Hökelekli, Hayati. Psikoloji, Eğitim ve Din Yönüyle İnsanî Değerler. İstanbul: Dem Yayınları, 2013.
• İbn Mace, Ebu Abdilleh Muhammed b. Yezid el-Kazvini. es-Sünen. b.y.: Beyrut: Daru’l-Fikr, 1424/2003.
• Karaman, Fikret vd.. Dini Kavramlar Sözlüğü. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
• Karauğuz, Güngör. Âdem’in Çocukları. Konya: Çizgi Kitabevi, 2013.
• Kaymakcan, Recep. “Bir Değer Olarak Hoşgörü ve Eğitimi”. Değerler ve Eğitimi. ed. Recep Kaymakcan vd.. İstanbul: Dem Yayınları, 2013, 515-531.
• Koca, Ferhat. “Rahmet ve Merhamet Çağrısı Olarak İslam”. Hz. Peygamber ve Merhamet Eğitimi. 65-76. Ankara: DİB Yayınları, 2012.
• Köylü, Mustafa - Nazıroğlu, Bayramali. “İlköğretimde Din Eğitimi”. Din Eğitimi. ed. Mustafa Köylü - Nurullah Altaş. 149-189. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014.
• Köylü, Mustafa. “Ailede Din Eğitimi”. Din Eğitimi. ed. Mustafa Köylü - Nurullah Altaş. 309-348. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli, çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2006.
• Leirvik, Oddbjorn. “Hoşgörü, Vicdan ve Dayanışma: Ahlak ve Din Eğitiminde Küreselleşen Kavramlar”. Değerler ve Eğitimi. ed. Recep Kaymakcan vd.. 533-552. İstanbul: dem Yayınları, 2013.
• Mead, George Herbert. Zihin, Benlik ve Toplum. çev. Yeşim Erdem. Ankara: Heretik Yayınları, 2017.
• Mehmedoğlu, Yurdagül. Okul Öncesi Çocuklarda Dinî Duygunun Gelişimi ve Eğitimi. Ankara: TDV Yayınları, 2005.
• Milli Kütüphane Başkanlığı. Türk Atasözleri ve Deyimleri. 2 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1997.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmi‘ü’s-Sahih. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1424/2003.
• Öz, Nedim. “İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Din/İslam ve Şiddet İlişkisini Algılayışı (Kilis 7 Aralık Üniversitesi Örneği). Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (2015), 135-187.
• Özakpınar, Yılmaz. İnsan Düşüncesinin Boyutları. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2002.
• Özcan, Ahmet. “İletişimin Önemi”. Medya ve İletişim. ed. Hüseyin Özhazar. 17-32. İstanbul: Anadolu Eğitim ve Davet Gönüllüleri Platformu, 2012.
• Rıtzer, George. Modern Sosyoloji Kuramları. Ankara: De Ki Basım Yayınları, 2011.
• Sayar, Kemal. “Hangi Terapi? Çağımızda Benliğin Dönüşümü”, Kültür ve Ruh Sağlığı, çev. Sabir Yücesoy. 99-109. İstanbul: Metis Yayınları, 2012.
• Sayar, Kemal - Dinç, Mehmet. Psikolojiye Giriş. İstanbul: Dem Yayınları, 2014.
• Serinsu, Ahmet Nedim vd.. Dinî Terimler Sözlüğü. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2009.
• Sıla, Bedir. “Uyumdan Çatışmaya: Bir Ara Kurum Olarak Ailenin Sosyalleşme Sürecindeki Rolü”. Aile Kurumuna Farklı Bakışlar. ed. Özlem Altunsu Sönmez - Gamze Aksan. 35-52. Konya: Çizgi Kitabevi, 2019.
• Sula, Havva. “Rahmet, İsteneni Değil İhtiyaç Duyulanı Vermektir”. Hz. Peygamber ve Merhamet Eğitimi. 121-128. Ankara: DİB Yayınları, 2012.
• Şerif, Muzaffer. Sosyal Kuralların Psikolojisi. İstanbul: Alan Yayıncılık, 1985.
• Taylan, Hasan H. Televizyonla Yetişmek: Televizyon Şiddetinin Etkileri Üzerine Bir Araştırma. Konya: Çizgi Kitabevi, 2011.
• Tirmizi, Ebu İsa Muhammed b. İsa b. Sevre. es-Sünen. b.y.: Riyad: Daru’l-Hadara, 1436/2015.
• Topçu, Nurettin. İsyan Ahlakı. çev. Mustafa Kök - Musa Doğan. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2006.
• Wallace, Ruth A. - Wolf, Alison. Çağdaş Sosyoloji Kuramları. çev. Leyla Elburuz - M. Rami Ayas. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2012.
• Yapıcı, Asım. İslam’da Tövbe ve Dini Yaşayıştaki Önemi. İstanbul: Beyan Yayınları, 1997.
• Yavuz, Kerim. Çocukta Dini Duygu ve Düşüncenin Gelişmesi. Ankara: DİB Yayınları, 1983.
• Yılmaz, Sinan. Türkiye’de Ailenin Dönüşümü. Ankara: Divan Kitap, 2012.