The Dual Classicifation the Phenomenon Vâsıta in Arabic Language

Yıl 2021, Sayı: 16, 421 - 450, 30.06.2021

Mahsum Taş

https://doi.org/10.18498/amailad.903163

Öz

In Arabic language, one of the main components that constitute sentences is nouns. Although the nouns are put into the dual classification such as “mu’rab-mabni” or “marifah-nakirah”, “zâhir-pronoun”, “munsarif-gayr-i munsarif”, the issues regarding which of those types include some nouns or whether they are within the scope of both categories have been debatable for certain nouns among the linguists. Therefore, a third classification which is called vâsıta came to the fore. Despite the fact that some linguists don’t accept such a type of nouns, different viewpoints on the nouns which aren’t included into the dual classification are still popular among the linguists. In the research, the nouns which are called with the contexts such as الحُكْمُ يَقِفُ بَيْنَ الْحُكْمَيْنِ (sentence between two sentences), المنزلة بين منزلتين (a third position between two positions) and الواسطة (being in the middle) in grammar works as they are not included in dual classification were emphasized, and the viewpoints of linguists on them were included. As those nouns are stated with the term of “vâsıta” in the aforementioned works, that term was preferred on the title of study. It is intended to introduce these nouns;to attract notice to the discussions of linguists on this issue and to provide the right viewpoint after evaluating them. According to some linguists, nominative nouns addressee nouns which are “mufrad-ma’rifah” and nakirah and maksud”, nouns which are attributed to the first-person singular possessive pronoun, the word of سَحَر that the dawn of a certain day is meant, the word of أَمْسِ which is adverb and proper, the proper nouns which come after مَنْ with the vowel point itbâ at its end and the interrogative and which take the related irâb are vâsıta and neither mu’rab nor mabni. Some of linguists emphasized that the aforementioned nouns are associated with the mu’rab or mabni, so neither mu’rab nor mabni nouns can be out of the question. Moreover, some linguists mentioned the existence of some nouns which are not associated with the dual classification as “ all of the nouns are either marifah or nakirah in Arabic language. So it was mentioned that the nouns such as olan مَا, مَنْ, أَيْنَ, مَتى and كَيف which can not take afformative “al” and tenvin are neither marifah nor nakirah but they are vâsıta. However, the view that nouns such as interrogatives مَا , مَنْ , أَيْنَ , مَتى and كَيف are associated with the nakirah nouns seems to be more right. The phenomenon vâsıta was mentioned in terms that nouns are classified into two categories such as zâhir and pronoun and the pronouns are put into dual classification as discrete and adjoinant. According to the viewpoint, which is preferred, there are not nouns which are vâsıta but neither zâhir nor pronoun in Arabic language in the context of dual classification as “zâhir-pronoun”. However, this phenomenon can be mentioned in the classification “discrete-adjoinant”. The phenomenon vâsıta was discussed about the classification of proper nouns as “alem-i menkul and alem-i murtacal” and the classification of nouns into “munsarif” and “ghayr-i munsarif”. The viewpoint which mentions the phenomenon vâsıta in the aforementioned classifications seems to be more right. So the view that some nouns are not associated with two classifications while the nouns are related to the dual classifications with the different values comes up as not consisting of a suggestion. As a result, it is a forcing approach to mention that nouns are not included in dual classification such as either “mu’rab or mabni”, either “marifah or nakirah” either “pronoun or zahir” but the nouns are vâsıta. However, it is possible to mention about the nouns which are not associated with the dual classification as “Pronouns are either adjoinant or discrete”, “nouns are either menkul or murtacal”, “mu’rab nouns are either munsarif or gayr’i munsarif” but they are vâsıta.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Linguists, Classification Noun, Proper Noun, Phenomenon Vasita in Arabic Language.

Arap Dilinde İsmin İkili Taksiminde Vâsıta Olgusu

Öz

Arapçada cümleleri oluşturan temel ögelerden birisi de isimlerdir. İsimler her ne kadar “mu‘reb-mebnî”, “ma‘rife-nekire”, “zâhir-zamir”, “munsarıf-gayr-ı munsarıf” gibi ikili taksimata tabi tutulmuşsa da bazı isimlerin bu türlerden hangisinin altına dâhil edileceği veya her iki taksimin kapsamına da girip girmediği hususları dilciler tarafından tartışma konusu olmuştur. Bu da “vâsıta” denilen ismin üçüncü bir konumunu gündeme getirmiştir. Bazı dilciler böyle bir isim türünü kabul etmese de ikili taksime dâhil edilemeyen isimler konusundaki farklı görüşler dilciler arasında gündemdeki yerini korumaktadır. Çalışmada, ikili taksime dâhil edilemedikleri için gramer eserlerinde الحُكْمُ يَقِفُ بَيْنَ الْحُكْمَيْنِ (iki hüküm arasında yer alan hüküm), المنزلة بين منزلتين (iki konum arasında üçüncü bir konuma) ve الواسطة (orta yerde duran) gibi kavramlarla dile getirilen isimler üzerinde durulmuş ve dilcilerin bunlar hakkındaki görüşlerine yer verilmiştir. Söz konusu eserlerde bu isimler daha çok “vâsıta” kavramıyla ifade edildikleri için çalışmanın başlığında bu kavram tercih edilmiştir. Çalışmanın amacı bu isimleri tanıtmanın yanında dilcilerin bu konudaki tartışmalarına dikkat çekmek ve bunları değerlendirip isabetli olan görüşü ortaya koymaya çalışmaktır.

Bazı dilcilere göre yalın hâldeki isimler, müfred-ma‘rife ve nekra-i maksûde olan münâdâ isimler, mütekellim yâ’sına izâfe edilen isimler, belirli bir günün seherinin kastedildiği سَحَر kelimesi, zarf ve alem olan أَمْسِ kelimesi, sonunda itbâ harekesi bulunan ve soru edatı olan مَنْ ‘den sonra gelip mahkî irâb alan alem isimler vâsıta konumunda olup ne muʻrab ne de mebnîdir. Bazıları ise söz konusu isimlerin muʻrab veya mebnî isimlerin kapsamına girdiğini, dolayısıyla ne muʻrab ne de mebnî olan isimlerin söz konusu olamayacağını vurgulamışlardır. Yine bazı dilciler, Arap dilindeki tüm isimler “ya ma‘rife veya nekiredir” şeklindeki ikili taksime dâhil olmayan bazı isimlerin varlığından söz etmişlerdir. Bu bağlamda “el” takısı ve tenvîn alamayan istifhâm edatları olan مَا, مَنْ, أَيْنَ, مَتى ve كَيف gibi isimlerin ne ma‘rife ne de nekire olup vâsıta konumunda olduğu dile getirilmiştir. Ancak soru edatlarıمَا , مَنْ , أَيْنَ , مَتى ve كَيف gibi isimlerin nekire isimlerin kapsamına girdiğine dair görüşün daha isabetli görünmektedir. İsimlerin zâhir ve zamir olmak üzere iki kısma ayrılması, zamirlerin muttasıl ve munfasıl şeklinde ikili taksime tabi tutulması bakımından da vasıta olgusundan söz edilmiştir. Tercih edilen görüşe göre isimlerin “zâhir-zamir” şeklindeki ikili taksimi bağlamında, Arap dilinde vâsıta konumunda olup ne zâhir ne de zamir olan isimler bulunmamaktadır. Ancak “muttasıl-munfasıl” taksiminde bu olgudan söz edilebilmektedir. Özel isimlerin alem-i menkûl ve alem-i mürtecel olmak üzere iki kısma ayırılması ve isimlerin munsarıf ve gayr-ı munsarıf biçiminde iki kısma ayrılması hususlarında da vâsıta olgusu tartışılmıştır. Söz konusu iki taksimde de vâsıta olgusundan söz eden görüşün daha isabetli görünmektedir. Bu bağlamda isimler farklı itibarlarla ikili taksimlere konu edilirken bazı isimlerin her iki taksimin altına da girmediğine dair görüşün bir iddiadan ibaret olmadığı ortaya çıkmaktadır.

Netice itibariyle isimler, “ya mu‘reb veya mebnîdir”, “ya ma‘rife veya nekiredir”, “ya zamir veya zâhirdir” şeklindeki ikili taksime dâhil olmayıp vâsıta konumunda olan isimlerden söz etmek zorlama bir yaklaşımdır. Ancak “zamirler ya muttasıl veya munfasıldır”, “alemler ya menkûl veya mürteceldir”, “mu‘reb isimler ya munsarıf veya gayr-ı munsarıftır” biçimindeki ikili taksimin kapsamına girmeyip vâsıta konumunda olan isimlerden söz etmek ihtimal dahilindedir. 

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgatı, Dilciler, İsmin Taksimi, Özel İsim, Arap Dilinde Vâsıta Olgusu.

Kaynakça

• Ahfeş el-Evsat, Ebu’l-Hasen Saîd b. Mes‘ade. Me‘âni’l-Kur’ân. 4 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1990.
• Câmî, Nûruddîn ‘Abdurrahmân b. Nizâmiddîn Ahmed b. Muhammed el-Câmi. el-Fevâidu’d-diyâiyye. Asitâne: Matbaatu’l-Hâc Muharrem Efendi, 1281.
• Ebû Hayyân el-Endelüsî, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân. et-Tezyîl ve’t-tekmîl fî şerhi Kitâbi’t-Teshîl. thk. Hasan Hindâvî. 11 Cilt. Dimaşk: Dâru’l-Kalem, 1. Basım, ts.
• Ebû Hayyân el-Endelüsî, Muhammed b. Yûsuf b. ‘Alî b. Yûsuf b. Hayyân. İrtişâfü’d-darab min lisâni’l-ʿArab. thk. Receb Osman Muhammed. 5 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, 1998.
• Ebu’l-Fidâ’, el-Meliku’l-Müeyyed ‘İmâdüddîn İsmâîl b. ‘Alî b. Mahmûd el-Eyyûbî. el-Kennâş fî fenneyi’n-nahvi ve’s-sarf. thk. Riyâd b. Hasan el-Havâm. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebtu’l-‘Asriyye, 2000.
• Enbârî, Ebu’l-Berekât Abdurrahmân b. Muhammed. el-İnsâf fî mesâili’l-hilâf beyne’n-nahviyyîn. 2 Cilt. el-Mektebetu’l-‘Asriyye, 2003.
• Enbârî, Ebü’l-Berekât Kemâlüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Ubeydillâh. Esrâru’l-arabiyye. Dâru’l-Erkam, 1999.
• Esterâbâdî, Necmü’l-Eimme Radıyyüddîn Muhammed b. el-Hasen. Şerhu’r-Radî ’ale’l-Kâfiye. thk. Hasan b. Muhammed b. İbrâhîm -Yahyâ Beşîr Mustafâ. Riyad: Camiatu’l-İmam Muhammed b. Suud el- İslamiyye, 1417.
• Ezherî, Ebu’l-Velîd Zeynuddîn Hâlid b. ‘Abdillâh b. Ebî Bekr. Şerhu’t-tasrîh ‘ala’t-tevdîh. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2000.
• Fârisî, Ebû ‘Alî Hasan b. Ahmed b. ‘Abdilgaffâr. et-Ta‘lîka ‘alâ Kitâbi Sîbeveyh. thk. ‘Avd b. Hamd el-Kûzî. 6 Cilt. (b.y.: y.y., 1410/1990).
• Halîl b. Ahmed. Kitâbu’l-‘ayn. thk. Abdülhamid Hindâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dârüu'l-Kutubi'l-'İlmiyye, 1424/2003.
• Hudarî, Muhammed b. Mustafâ b. Hasan. Hâşiyetü’l-Hudarî ’alâ Şerhi İbni ’Akîl. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2003.
• İbn ‘Akîl, Ebû Muhammed Bahâuddîn ‘Abdullah b. ‘Abdirrahmân b. Akîl. Şerhu İbn ‘Akîl ‘alâ Elfiyyeti İbn Mâlik. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. 4 Cilt. Kahire: Dâru’t-Turâs, 1980.
• İbn Bâbşâz, Tahir b. Ahmed. Şerhu’l-mukaddimeti’l- muhassibe. thk. Hâlid Abdülkerîm. 2 Cilt. b.y: el-Matbaatu’l-Asriyye, 1977.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osmân b. Cinnî el-Mevsılî. el-Hasâis. 3 Cilt. Kahire: el-He'yetu’l-Mısriyye el-Âmme li’l-Kitâb, ts.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osmân el-Mevsılî. el-Muhteseb fî tebyîni vucûhi şevâzzi’l-kırââti ve’l-îdâhi ‘anhâ. 2 Cilt. Kahire: Vizâretu’l-Evkâf el-Meclisu’l-A‘lâ li’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1999.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâluddîn ‘Abdullâh b. Yûsuf b. ‘Abdillâh b. Hişâm el-Ensârî. Şerhu katri’n-nedâ ve belli’s-sadâ. thk. Muhammed Muhyiddîn ‘Abdulhamid. Kahire: y.y., 1383.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâluddîn ‘Abdullâh b. Yûsuf b. Hişâm el-Ensârî. Evdahu’l-mesâlik ilâ Elfiyyeti İbn Malik. thk. Yusuf eş-Şeyh Muhammed el-Bukâî. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikri li’t-Tibâ‘ati ve’n-Neşr, ts.
• İbn Mâlik, Ebû ‘Abdillâh Cemâluddîn Muhammed b. ‘Abdillâh b. Mâlik et-Tâî. el-Elfiyye. thk. Süleyman b. Abdülaziz. Riyad: Mektebetu Dâri’l-Minhâc, 1428.
• İbn Mâlik, Ebû ‘Abdillâh Cemâluddîn Muhammed b. ‘Abdillâh b. Mâlik et-Tâî. Şerhu Teshîli’l-Fevâid. thk. Muhammed Bedevî el-Mahtûn. 4 Cilt. Kahire: Mektebetu Hecer, 1990.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414.
• İbn Serrâc, Ebû Bekr Muhammed b. es-Serî b. Serrâc. el-Usûl fi’n-Nahv. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, ts.
• İbn 'Usfûr, Ebü’l-Hasen Alî b. Mü’min b. Muhammed b. Alî el-Hadramî el-İşbîlî. Şerhu’l-Cümel. thk. Fevvâz eş-Şa'âr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1419/1998.
• İbn Ya‘îş, Ebu’l-Bekâ Muvaffakuddîn Yaîş b. Alî b. Yaîş. Şerhu’l-Mufassal. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2001.
• İbnu’l-Hâcib, Ebû Amr Cemâlüddîn Osmân b. Ömer. el-Kâfiye fi’n-nahv. thk. Sâlih ‘Abdulazîm. Kahire: Mektebetu’l-Âdâb, 2010.
• İbnu’l-Hâcib, Ebû Amr Cemâlüddîn Osmân b. Ömer. Şerhu’l-vâfiye nazmu’l-Kâfiye. thk. Mûsâ Bennâî Alevân el-Alîlî. Necef: Matbaatu’l- Ââb, 1400.
• İbnu’n-Nâzım, Ebû ‘Abdillâh Bedruddîn Muhammed b. Muhammed b. Abdillâh b. Mâlik. Şerhu İbni’n-Nâzım ‘alâ Elfiyyeti İbni Mâlik. thk. Muhammed Bâsil ‘Uyûnu’s-Sûd. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2000.
• İbnü’ş-Şecerî, Ebü’s-Saâdât Ziyâüddîn Hibetullah b. Alî b. Muhammed b. Hazma. el-Emâlî. thk. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî. 3 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, ts.
• İbnu'l-Vecîh, Ebû Muhammed Necmüddîn (Tâcüddîn) Abdullâh b. Abdilmü’min b. el-Vecîh el-Vâsıtî. el-Kenz fi'l-kırââti'l-'aşr. thk. Halid el-Meşhedânî. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Diniyye, 1425/2004.
• Meylânî, Muhammed b. ‘Abdirrahîm el-Ömerî. Şerhu’l-muğnî fi’n-nahv. Dersaadet: Mektebetu’s-Sanâyi‘, 1311.
• Müberred, Ebü’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd b. Abdilekber b. Umeyr. Muktedab. thk. Muhammed Abdülhalık ‘Azîme. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb, ts.
• Murâdî, Ebû Muhammed Bedruddîn Hasan b. Kâsım b. ‘Alî. Tavdîhu’l-mesâlik ve’l-makâsid bi şerhi Elfiyyeti İbni Mâlik. thk. ‘Abdurrahmân ‘Alî Süleyman. 3 Cilt. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, 2008.
• Sabbân, Ebu’l-‘İrfân Muhammed b. ‘Alî. Hâşiyetu’s-Sabbân ‘alâ Şerhi’l-Üşmûnî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1997.
• Süheylî, Ebu’l-Kâsım Abdurrahmân b. Abdillâh b. Ahmed. Netâicu’l-fiker fi’n-nahv. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1992.
• Süyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-Eşbâh ve’n-nazâir fi’n-nahv. thk. Abdulâl Sâlim Mükerrem. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1406.
• Süyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Hemu’l-hevâmi‘ fî şerhi Cem‘i’l-Cevâmi‘. thk. ‘Abdulhamîd el-Hindâvî. 3 Cilt. Mısır: el-Mektebetü't-Tevfîkiyye, ts.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osmân b. Kanber el-Hârisî. el-Kitâb. thk. Abdüsselâm muhammed Hârûn. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1408/1988.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed. el-Makâsidu’ş-şâfiye fî şerhi’l-Hulâsati’l-Kâfiye. thk. Muhammed İbrâhîm el-Bennâ. 10 Cilt. Mekke: Ma‘hedu’l-Buhûsi’l-‘İlmiyye ve İhyâu’t-Turâsi’l-İslâmî, 2007.
• ‘Ukberî, Ebu’l-Bekâ Muhibbuddîn ‘Abdullah b. el-Huseyn. el-Lubâb fî ‘İleli’l-i‘râbi ve’l-binâ’. thk. ‘Abdulillâh en-Nebhân. 2 Cilt. Dimaşk: Dru’l-Fikr, 1995.
• Üşmûnî, Ebu’l-Hasan Nuruddîn ‘Alî b. Muhammed b. ‘Îsâ. Şerhu’l- Üşmûnî ‘alâ Elfiyyeti İbn Mâlik. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1998.
• Yâsîn b. Zeynuddîn. Hâşiytu Yâsîn ala’t-tasrîh. Kahire: el-Matb‘atu’l-Ezheriyye, 1326.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf ‘an hakâikı ğavâmidi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vucûhi’t-te’vîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1407.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Mufassal fî sınâ‘ati’l-i‘râb. thk. 'Ali Ebû Malahham. Beyrut: Mektebetu'l-Hilâl, 1993.