The Scale of Perceived Spiritual Satisfaction in Children and Adolescents in the Family

Yıl 2023, Sayı: 21, 385 - 423, 30.12.2023

Ahmet Koç , Muammer Cengil

https://doi.org/10.18498/amailad.1336900

Öz

This study aims to develop a scale to determine perceived spiritual satisfaction in children and adolescents within the family. With this scale, it seeks to contribute to the spiritual counseling and guidance services to be provided to families more efficiently and effectively. The research started with a literature review, and it was determined that no scale with proven validity and reliability was explicitly prepared to measure spiritual satisfaction in children and adolescents in the family. Starting from this point, the researchers created a question pool of 57 items, and a draft scale form was obtained by taking experts’ opinions. The first implementation of the study was conducted in February 2023, and the second was conducted in April of the same year. The study group of the research consisted of children and adolescents between the ages of 9-18. The study group consists of a total of 1145 participants in the preliminary trial (n=96), first (n=605) and second applications (n=444). The Promax oblique rotation method was preferred in the Exploratory Factor Analysis (EFA) conducted with the data provided by the application; as a result of the factor analysis application removed 14 items with a loading value of less than 0.30, a negative value, and a value of less than 0.10 on different factors simultaneously from the draft form. Thus, as a result of the analysis of the first application of the research, it was determined that the factors distributed 43 items and an 8-factor structure was reached. The second application was carried out in the final stage with a separate sample group. According to the Confirmatory Factor Analysis (CFA) results, six more items were excluded from the scale, considering the above criteria. As a result of the analysis of the two applications, it was determined that the 37-item and 8-factor structure of the scale was perfectly compatible. The factors are named attachment to mother, attachment to father, devotion to family, respect for spiritual values, selfishness, responsibility, pessimism and optimism. To determine the distinctiveness of the items in the final version of the scale form, the total scores of the 444 participants who participated in the second application were ranked from highest to lowest. An independent groups t-test was conducted between the 27% upper and lower groups. As a result of the analysis, it is seen that there is a situation in favor of the upper group. This result shows that each item of the scale has a distinctive feature. As a result of EFA and CFA analyses, reliability analysis was applied for the factors and scale that fit well. Reliability coefficients are 0.89 for the entire scale, 0.89 for the mother attachment factor, 0.83 for the father attachment factor, 0.76 for the family devotion factor, 0.91 for the respect for spiritual values factor, 0.74 for the selfishness factor, 0.81 for the responsibility for the factor, 0.72 for the pessimism factor and 0.78 for the optimism factor. These results reveal a high level of internal consistency among the items that bring the scale together; the scale consists of items with a strong relationship between them. The correlation analysis determined that the factors had a positive and significant relationship with each other. The scale consists of 37 items with a 5-point Likert-type rating feature to reveal the quality of spiritual satisfaction perceived by children and adolescents in the family and has an 8-factor structure. Eight items in the scale are written negatively, and in future studies, these items should be coded in reverse item format before analysis. The lowest score that can be obtained from this scale, which consists of 29 positive and eight negative items, is 37 and the highest score is 185. Therefore, getting 37 points on the scale indicates that the quality of spiritual satisfaction of the child and adolescent in the family is at the “I strongly disagree” level; it can be said that getting 185 points corresponds to the “I completely agree” level. As a result of all these analyses, it can be said that “The Scale of Perceived Spiritual Satisfaction in Children and Adolescents in the Family” is a valid and reliable measurement tool that reveals the spiritual satisfaction perceived by children and adolescents.

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion, Spiritual Counseling, Family, Children, Adolescent, Spiritual Satisfaction, Scale Development

Ailede Çocuklarda ve Ergenlerde Algılanan Manevi Doyum Ölçeği (AÇAMDÖ)

Öz

Bu çalışmanın amacı, aile içerisinde çocuklarda ve ergenlerde algılanan manevi doyumu belirlemek için bir ölçek geliştirmektir. Bu ölçekle, ailelerle yapılacak olan manevi danışmanlık ve rehberlik hizmetlerinin daha verimli ve amacına uygun bir şekilde yürütülmesine katkı sunmak amaçlanmaktadır. Çünkü ailede çocuklarla ve ergenlerle yürütülen manevi danışmanlık hizmetinin sağlıklı olabilmesi için çocuk ve ergenler açısından ailede yaşanan problemin kaynağının ne olduğunun tespit edilebilmesi ve ona göre müdahale edilebilmesi önemlidir. Bu bakımdan ailede çocuklar ve ergenlerde algılanan manevi doyumu ortaya koyacak bir ölçek geliştirmeyi amaçlayan bu çalışmanın önemli olduğu söylenebilir. Ölçek çalışmasına literatür çalışması ile başlanmış, özellikle ailede çocuklarda ve ergenlerdeki manevi doyumu ölçmek için hazırlanmış, geçerliği ve güvenirliği kanıtlanmış herhangi bir ölçek bulunmadığı tespit edilmiştir. Bu noktadan hareketle araştırmacılar tarafından 57 maddeden oluşan bir soru havuzu oluşturulmuş ve uzmanların görüşleri alınarak taslak ölçek formu elde edilmiştir. Çalışmanın birinci uygulaması 2023 yılı Şubat ayında, ikinci uygulaması ise aynı yılın Nisan ayında yürütülmüştür. Araştırmanın çalışma grubunu, 9-18 yaş aralığındaki çocuklar ve ergenler oluşturmuştur. Çalışma grubu, ön deneme (n=96) ile birinci (n=605) ve ikinci uygulamalar ile birlikte (n=444) toplam 1145 katılımcıdan oluşmaktadır. Uygulamadan sağlanan verilerle yapılan Açımlayıcı Faktör Analizinde (AFA) Promax eğik döndürme yöntemi tercih edilmiştir. Faktör analizi uygulaması sonucunda, yük değeri 0,30’dan düşük olan, değeri negatif olan ve farklı faktörlerde aynı anda 0,10’dan daha az farkla değer alan 14 madde taslak formdan çıkarılmıştır. Böylece araştırmanın birinci uygulamasının analizi neticesinde 43 maddenin faktörlere uyumlu şekilde dağıldığı belirlenmiş ve 8 faktörlü bir yapıya ulaşılmıştır. Nihai aşamada ise ayrı bir örneklem grubuyla ikinci uygulama gerçekleştirilmiştir. Elde edilen veriler ışığında yapılan faktör analizi sonuçları değerlendirilerek yük değeri 0,30’dan düşük olan, değeri negatif olan ve farklı faktörlerde aynı anda 0,10’dan daha az farkla değer alan altı madde tespit edilerek analiz dışı bırakılmıştır. Bu sebeple iki uygulamanın analizi neticesinde Doğrulayıcı Faktör Analizinin (DFA) sonuçlarına göre ölçeğin 37 maddeli ve 8 faktörlü yapısının mükemmel bir şekilde uyumlu olduğu belirlenmiştir. Faktörlere anneye bağlılık, babaya bağlılık, aileye bağlılık, manevi değerlere saygı, bencillik, sorumluluk, kötümserlik ve iyimserlik isimleri verilmiştir. Ölçek formunun son halinde yer alan maddelerin ayırt ediciliklerinin tespit edilmesi amacıyla ikinci uygulamaya katılan 444 katılımcının toplam puanları büyükten küçüğe sıralanmış ve %27 üst ve alt gruplar arasında bağımsız gruplar t testi yapılmıştır. Analiz sonucunda 37 maddenin her biri için alt ve üst grup madde ortalamaları incelendiğinde üst grup lehine bir durumun bulunduğu görülmektedir. Bu sonuç, ölçeğin her maddesinin ayırt edicilik özelliğinin bulunduğunu göstermektedir. AFA ve DFA analizleri neticesinde iyi uyum sağlayan faktörler ve ölçek için güvenirlik analizi uygulanmıştır. Güvenirlik katsayıları ölçeğin tamamı için 0,89, anneye bağlılık faktörü için 0,89, babaya bağlılık faktörü için 0,83, aileye bağlılık faktörü için 0,76, manevi değerlere saygı faktörü için 0,91, bencillik faktörü için 0,74, sorumluluk faktörü için 0,81, kötümserlik faktörü için 0,72 ve iyimserlik faktörü için 0,78 olarak tespit edilmiş olup bu sonuçlar ölçeği bir araya getiren maddeler arasında yüksek düzeyde bir iç tutarlılığın olduğunu, yani ölçeğin aralarında güçlü ilişki bulunan maddelerden meydana geldiğini ortaya koymaktadır. Korelasyon analizinde faktörlerin birbirleriyle pozitif ve anlamlı ilişkiye sahip oldukları tespit edilmiştir. Ölçek, ailede çocukların ve ergenlerin algıladığı manevi doyumun niteliğini ortaya çıkarmak amacıyla 5’li Likert tipi derecelendirme özelliğindeki 37 maddeden oluşmakta olup, 8 faktörlü bir yapıya sahiptir. Ölçekteki sekiz madde olumsuz olarak yazılmış olup, gelecek araştırmalarda bu maddeler analiz öncesinde ters madde biçiminde kodlanmalıdır. 29 olumlu ve 8 olumsuz maddeden oluşan bu ölçekten alınabilecek en düşük puan 37 ve en yüksek puan ise 185’tir. Dolayısıyla ölçekten 37 puan alınmasının ailede çocuğun ve ergenin manevi doyumun niteliğinin “Hiç katılmıyorum” düzeyine; 185 puan alınmasının ise “Tamamen katılıyorum” düzeyine karşılık geldiği söylenebilir. Tüm bu analizlerin neticesinde “Ailede Çocuklarda ve Ergenlerde Algılanan Manevi Doyum Ölçeği (AÇAMDÖ)”nin çocuklar ve ergenler tarafından algılanan manevi doyumu ortaya koyan geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, Manevi Danışmanlık, Aile, Çocuk, Ergen, Manevi Doyum, Ölçek Geliştirme

Kaynakça

• Ağılkaya Şahin, Zuhal. Manevi Bakım ve Danışmanlık. İstanbul: Marmara Akademi Yayınları, 2017.
• Akgün, Ege – Yeşilyaprak, Binnur. “Çocuk Anababa İlişki Ölçeği Türkçe Formunun Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 13/24 (Aralık 2010) 44-53.
• Arabacı, Nalan – Ömeroğlu, Esra. “Anne- Baba- Çocuk İletişimi Değerlendirme Aracı’nın (ABÇİDA) Geliştirilmesi: Geçerlik Güvenirlik Çalışması”. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi 4/7, (2016), 1-21.
• Aytaç, Berna vd. “Ebeveyn-Çocuk İlişkisi Ölçeği Geçerlilik ve Güvenirlilik Çalışması”. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi 25/3 (2018), 209-221.
• Aytaç, Mustafa – Burcu Öngen, Burcu. “Doğrulayıcı Faktör Analizi ile Yeni Çevresel Paradigma Ölçeğinin Yapı Geçerliliğinin İncelenmesi”. İstatistikçiler Dergisi: İstatistik ve Aktüerya 5/1 (2012), 14-22.
• Browne, Michael W. – Cudeck, Robert. “Alternative Ways of Assessing Model Fit”. Testing Structural Equation Models, ed. K. A. Bollen – J. S. Long, 136-162. Beverly Hills, CA: Sage, 1993.
• Büyüköztürk, Şener. “Faktör Analizi: Temel Kavramlar ve Ölçek Geliştirmede Kullanımı”. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi 32/32 (2002), 470-483.
• Büyüköztürk, Şener. Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, 27. Basım, 2020.
• Can, Abdullah. SPSS ile Bilimsel Araştırma Süresince Nicel Veri Analizi. Ankara: Pegem Akademi, 4. Basım, 2016.
• Demirtaş-Zorbaz, Selen – Korkut-Owen, Fidan. “Çocuklar İçin Aile İlişkileri Ölçeği’nin Geliştirilmesi”. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi 4/39 (2013), 58-67.
• Devellis, Robert F. Ölçek Geliştirme Kuram ve Uygulamalar. ed. Tarık Totan. Ankara: Nobel Yayınları, 2014.
• Erkuş, Adnan. Psikolojide Ölçme ve Ölçek Geliştirme I: Temel Kavramlar ve İşlemler. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, 2021.
• Göcen, Gülüşan. “Qualitatively Exploring the Relationship among Gratitude, Spirituality and Life Satisfaction in Turkish-Muslim Children”. Spiritual Psychology and Counseling 1/2 (2016), 189-208.
• Güngör, Duygu. “Psikolojide Ölçme Araçlarının Geliştirilmesi ve Uyarlanması Kılavuzu”. Türk Psikoloji Yazıları 19/38 (2016), 104-112.
• İmamoğlu, Seval Erden – Aydın, Betül. “Kişilerarası İlişki Boyutları Ölçeğinin Geliştirilmesi”. Psikoloji Çalışmaları, 29 (2009), 39-64.
• Johnstone, R. L. Religion in Society; A Sociology of Religion. New Jersey: Pearson Prentice Hall, 2004.
• Karagöz, Sema – Gümüş Böke, Emine. Aile ve Dini Rehberlik Merkezlerinde Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Hizmeti. Ed. Sevde Düzgüner – Ali Ayten. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020, 60-68.
• Karakoç, Fatma Yeşim – Dönmez, Levent. “Ölçek Geliştirme Çalışmalarında Temel İlkeler”. Tıp Eğitimi Dünyası 13/40 (2014), 39-49.
• Kline, Theresa J. B. Psychological Testing Apractical Approach to Design and Evaluation. CA: SAGE Publications, 2005.
• Koçak, Duygu vd. “Faktör Sayısının Belirlenmesinde Map Testi, Paralel Analiz, K1 ve Yamaç Birikinti Grafiği Yöntemlerinin Karşılaştırılması”. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 13/1 (2016), 330-359.
• Lye, Diane N. “Adult Child-Parent Relationships”. Annuel Rewiew of Sociology (22), 79-102.
• Morgan, Clifford T. Psikolojiye Giriş, çev. Sibel Karakaş – Rükzan Eski. Konya: Eğitim Kitabevi, 2009.
• Özkan, Fatih. “Ailenin Dini Tutum ve Davranışlarının Çocuğun Dini Tutum ve Davranışlarına Etkisi: Diyarbakır Örneği”. Mizanü'l-Hak: İslami İlimler Dergisi 7 (Aralık 2018), 63-109.
• Tabachnick, Barbara G. – Linda S. Fidell. Using Multivariate Statistics. New York: Allyn and Bacon, 2007.
• Tavşancıl, Ezel. Tutumların Ölçülmesi ve SPSS ile Veri Analizi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2014.
• Tetik, Hayati. “Anne Baba Tutumları ve Ailede Çocuğun Dini Gelişimi”. Universal Journal of Theology 5/2 (Aralık 2020), 135-171.
• Saygı, Didem. Ebeveyn – Çocuk İlişkisi Ölçeği’nin Türkçe’ye Uyarlanması ve Anne-Çocuk İlişkisinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi (İstanbul Örneklemi). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Seçer, İsmail. Psikolojik Test Geliştirme ve Uyarlama SPSS ve LISREL Uygulamaları. Ankara: Anı Yayıncılık, 2. Basım, 2018.
• Şendil, Gül – Korkut, Yeşim. “Evli Çiftlerdeki Çift Uyumu ve Evlilik Çatışmasının Demografik Özellikler Açısından İncelenmesi”. Psikoloji Çalışmaları 28 (Mart 2012), 15-34.
• Topses, Gürsen. Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 2. Baskı, 2006.
• Uzun, Halil – Baran, Gülen. “Çocuk Ebeveyn İlişki Ölçeğinin Okul Öncesi Dönemde Çocuğu Olan Babalar İçin Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi 2/3 (2015), 30-40.
• Yaşlıoğlu, M. Murat. “Sosyal Bilimlerde Faktör Analizi ve Geçerlilik: Keşfedici ve Doğrulayıcı Faktör Analizlerinin Kullanılması”. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi 46 (2017), 74-85.
• Yavuzer, Haluk. Çocuk Psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1994.
• Yurdugül, Halil. “Ölçek Geliştirme Çalışmalarında Kapsam Geçerliği İçin Kapsam Geçerlik İndekslerinin Kullanılması”. XIV. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi 1 (2005), 771-774.
• Yurtkoru, E. Serra vd. Sosyal Bilimlerde SPSS’le Veri Analizi. İstanbul: Beta Basım Yayın, 7. Basım, 2018.