Cerîr b. Abdullah’ın Hayatı, Kişiliği, Elçilik ve Arabuluculuk Faaliyetleri

Yıl 2023, Sayı: 21, 144 - 178, 30.12.2023

Ali Bakkal

https://doi.org/10.18498/amailad.1347879

Öz

Bu çalışmanın amacı Cerîr b. Abdullah’ın hayatını ve kişisel özelliklerini ortaya koymak, elçilik ve arabuluculuk faaliyetlerini irdelemektir. Daha önce yapılmış olan bazı akademik çalışmalar daha çok Cerîr’in hadisçiliği, askerî ve siyasî faaliyetleri, kabilesi ile ilişkisi üzerinedir. Cerîr b. Abdullah, hakikati bulma arzusu, nezaketi, doğruluğu, şefkat ve merhameti, cesareti, komutanlığı, idareciliği, dengeli ve tarafsız tutumu, arabulucu özelliği, hadis rivayeti ve şairliğiyle öne çıkan seçkin bir sahâbîdir. Cahiliye döneminde Yemen’de Serât dağlarını mesken tutan Becîle kabilesinin reisliğini yapıyordu. Diğer kabile reislerinden farklı olarak kabilesiyle özdeş hale gelmiş bir zattı. Kabilesi onunla şeref bulmuş ve çeşitli imkânlara sahip olmuştur. Cerîr denildiği zaman Becîle, Becîle denildiği zaman Cerîr hatıra gelirdi. Hz. Peygamber’i görmeden kendi araştırması sonucunda onun peygamber olduğu kanaatine varmış ve hicretin onuncu yılında kabilesinden 150 kişilik bir heyetle birlikte Medine’ye gelerek Müslüman olmuştur. Hz. Peygamber diğer Müslümanlardan farklı olarak, ondan “her Müslümana nasihatte bulunmak üzere” biat almış; o bundan sonra hayatı boyunca Müslümanlara iyilik etmeyi ve sıkıntılı dönemlerde arabulucu olmayı kendisine vazife addetmiştir. Medine’de bulunduğu sıralarda Hz. Peygamber dışarıdan gelen heyetlere onu takdim eder ve onunla övünürdü. Bir rivayete göre Hz. Peygamber Cerîr’i ehl-i beytinden saymıştı. Bir süre sonra Hz. Peygamber onu 150 kişilik heyetiyle birlikte Tebâle mevkiinde bulunan ve “Yemen Kâbesi” diye bilinen Zülhalesa tapınağını yıkmakla görevlendirdi. O da bu görevi lâyıkıyla yerine getirdi. Veda haccından sonra Hz. Peygamber Cerîr’i Yemen’de peygamberlik iddiasıyla ortaya çıkan Esved el-Ansî’ye itaat etmesi ve yine o bölgenin ileri gelenlerinden Zülkelâ’ ve Zûamr’a da Müslüman olmaları ve Esved’e karşı Müslümanlara destek vermeleri için elçi olarak gönderdi. Bu görüşmelerde Esved’in itaati sağlanamamış olsa da Zülkelâʻ ve Zûamr Müslüman olmayı kabul etmişlerdir. Cerîr, dört halifenin tamamıyla çalıştı. Hz. Ebû Bekir döneminde mürtetlerle savaştı. Hz. Ömer döneminde Müslümanlara İran kapılarını açan Kādisiye Savaşı’nda sağ kanat komutanlığı yaptı; Irak ve İran bölgelerinde bulunan Nuhayle, Kussü’n-Nâtıf, Râmhürmüz ve Karmîsîn, Tüster, Hulvan ve Hemedan gibi şehirleri fethetti. Bazı şehirlerin fethinde ise yardımcı komutan olarak görev aldı. Kādisiye savaşının kazanılmasında, Irak ve İran şehirlerinin fethedilmesinde Cerîr’in büyük katkısı olmuştur. Hz. Osman döneminde bir süre Hemedan valiliği görevinde bulundu. Daha sonra Saîd b. Âs komutasında Azerbaycan fetihlerine katıldı ve bazı şehirleri fethetti. Mugīre b. Şuʻbe’nin vefatından sonra yeni vali görevi teslim alıncaya kadar Kûfe’de huzuru sağladı. Bir komutan olarak Cerîr’in diğer komutanlardan farkı, ordusunu da kendi kabilesinden hazırlamasıdır. Çünkü o, kendi kabilesinden seçtiği askerlerin komutanlığını yapıyordu. Hz. Ali döneminde, Muâviye’nin Hz. Ali’ye biatını sağlamak için Hz. Ali’nin elçisi olarak Şam’a gitti. Hz. Ali’ye biat etmiş olmakla birlikte Hz. Peygamber’e “Lâilâhe illallah” diyenle savaşmama sözü verdiği için Muâviye ve Hz. Ali arasındaki mücadelelere katılmadı. Ülke içinde devlet krizi çıktığı zaman problemin çözülmesi için bazı kanaat önderlerinin arabuluculuğuna ihtiyaç duyulur. O dönemde neredeyse Cerîr b. Abdullah’tan başka bu görevi yapabilecek bir kimse yoktu. Cerîr her iki tarafın da güvenini kazanmış bir kişiydi. Fakat bazen arabulucular ne kadar yetkin olurlarsa olsunlar, yine de problemi çözmek mümkün olmayabilir. Nitekim Muâviye ve çevresindeki kişilerin katı ve sert tutumları sebebiyle Cerîr’in elçiliği müspet sonuç doğurmamıştır. Cerîr, Muâviye döneminde de arabuluculuk işini sürdürdü. Hucr b. Adî olayında kendiliğinden araya girip bazı kişilerin affedilmesini sağladı. Cerîr’in şahsî özelliklerinin tarihsel yansımalarının da ortaya konduğu bu çalışmada nitel ve nicel araştırma metotları karma olarak takip edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Sahâbe, Cerîr b. Abdullah, Elçilik, Arabuluculuk

Life, Personality, Delegation and Conciliation Acts of Jarīr b. Abdullah

Öz

The purpose of this research is to investigate the life and personality of Jarīr b. Abdullah and to study his delegation and conciliation acts. Some of the previous academical studies are about his military and political activities as well as his relationship with his own tribe. Jarīr b. Abdallāh is a companion (sahābī) who stands out with his researcher identity, kindness, truthfulness, companionship and mercy, courage, commandership, peacemaking and managing ability, balanced attitude, hadith narration and poetry. Before Islam, Jarīr was the chief of the Bajīla tribe, a sect of Kahtanie clan, residing in the Serat mountains in Yemen. Unlike others, he was a kind of chief superposable with his tribe. His tribe found integrity with him and had various privileges. When “Jarīr” was said, Bajīla would have come to mind, and when “Bajīla” was said, Jarīr would have come to mind. His tribe preserved various abilities because of him and respected him very much. The name Jarīr was reminding his tribe, and his tribe was reminding Jarīr always. After his own investigation, he believed in Prophet without seeing him and Jarīr came to Madinah with a delegation of 150 from his tribe in the tenth year of hejira and became a Muslim. Being different than other Muslims, the Prophet asked him his loyalty for “advising good to all Muslims”. After this, He missioned himself to be helpful to Muslims and to be a negotiator during problematic times. If he was in Madinah; Prophet used to introduce him to the delegations. According to a saying The Prophet accepted him one of the members of his holly family. Soon after, the Prophet commissioned him for a delegation accompany 150 man of his, to demolish the temple of Zhū al Hhalaṣa known as the “Kaaba of Yemen”, located in Tabale. He fulfilled the duty adequately. After the last hajj, the Prophet gave Jarīr a duty to convince Esved el-Ansî, who was claiming false prophecy, to obey and to convince Zülkelâ’ and Zûamr, the notables of the same region, to help the Muslims of the region against Esved el-Ansî and to be Muslim. The dialogues were successful to make Esved el-Ansî to obey, but Zülkelâ’ and Zûamr could not be convinced to be Muslims. Jarīr worked along with four great caliphs. He fought against renegades who accepted Islam but later converted. He was the right-wing commander in the Battle of Qadisiye, the event that opened the gates of Iran to Muslims during the Omar period; he conquered cities such as Nuhayle, Kussün-Nâtıf, Râmhurmuz and Karmîn, Tuster, Hulvan and Hamadan, located in Iraq and Iran. He served just an assistant commander in the conquest of some cities. He contributed very much to these events. He served as governor of Hamadan for a period during the caliph of Omar. Later, he joined conquest of Azerbaijan under command of Saîd b. Âs and conquered some cities. After the death of, Mugīre b. Şuʻbe, he kept the peace in Kufe. He always established his army from his own tribe, that was his difference from other commanders of the time. He went to Damascus to delegate the Caliph Ali to convince Muâviye to obey the Caliph. Hid did not join the battle between Muâviye and Hz. Ali because he promised the Prophet never to fight against an army who says Lâilahe illallah. During crisis, conciliation of public leaders is needed. Jarīr b. Abdullah was the only person for such kinds of duties. He usually was a person who was trusted by both parties. Nevertheless, despite how competent the conciliators are, the problem could not be solved everytime. Hence, because of the inconvincible rigid attitude of Muâviye and his followers, the delegacy of Jarīr was also unsuccessful. Jarīr continued the duty of delegacy also in the times of Muâviye. In the event of Hucr b. Adî, he took a seperate part by himself and his contribution resulted the forgiveness of some people. In this study, where personal characteristics of Jarīr b. Abdullah was presented as historical reflections, qualitative and quantitative research methods are followed.

Anahtar Kelimeler

Islamic history, Ṣahāba, Jarīr b. ‘Abdallāh, Delegation, Conciliation

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1982.
• Algül, Hüseyin. “Esved el-Ansî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/440-441. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Arı, Mehmet Salih. “Tuleyha b. Huveylid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/362-363. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Ayar, Kenan. “Mâlik b. el-Hâris el-Eşter’in İlk Dönem Siyasi Hadiselerdeki Rolü”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 5/4 (2005), 37-92.
• Aycan, İrfan. “Muâviye b. Ebû Süyfân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/330-332. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Aycan, İrfan. Saltanata Giden Yolda Muaviye Bin Ebî Süfyan. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2001.
• Barlak, Yasemin. “Cerîr b. Abdullah el-Becelî: Kabilesi, Hz. Peygamber İle İlişkileri ve İrtidâd Olaylarındaki Rolü”. Dergiabant 10/1 (Mayıs 2022), 95-115.
• Barlak, Yasemin. “Cerîr b. Abdullah el-Becelî’nin Askerî ve Siyasi Faaliyetleri”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52 (Haziran 2022), 263-286.
• Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd el-. Fütûḥu’l-büldân. Kahire: Mevkıʻu Yaʻsûb, 1956.
• Bozkurt, Nebi. “Hucr b. Adî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/277-278. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmi‘u’ṣ-ṣahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Dilek, Mehmet - Erdoğan, Tunahan. “Cerîr b. Abdullah’ın Rivayet Ettiği Hadisler”. Katre Dergisi 9 (Haziran 2020), 111-149.
• Dilek, Mehmet vd. “Cerîr b. Abdullah’ın Rivayet Ettiği Ahkâm Hadisleri”. Turkish Academic Research Review 5/3 (Eylül 2020), 409-437.
• Dîneverî, Ebû Hanîfe Ahmed b. Dâvûd b. Venend. el-Aḫbârü’ṭ-ṭıvâl. thk. Abdülmünʻim Âmir. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabî, 1960.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eşʻas es-Sicistânî. es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Ebû Halebiyye, Ahmed Yusuf. Merviyyâtü’ṣ-ṣaḥâbiyyi’l-celîl Cerîr b. ‘Abdillâh el-Becelî. Mekke: Câmiʻatü Ümmi’l-Kurâ, 1402.
• Fayda, Mustafa. “Becîle (Benî Becîle)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 287. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Fayda, Mustafa. “Cerîr b. Abdullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 410-411. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Fayda, Mustafa. İslâmiyetin Güney Arabistan’a Yayılışı. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1982.
• Fayda, Mustafa. “Ömer”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/44-51. TDV Yayınları, 2007.
• Harman, Ömer Faruk. “Zülhalesa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 561. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilber en-Nemerî. el-İstîʻâb fî maʻrifeti’l-aṣḥâb. thk. Halil Me’mûn. Beyrut: Dâru’l-Maʻrife, 1433.
• İbn Habîb, Ebû Caʻfer Muhammed b. Habîb b. Ümeyye b. Amr el-Hâşimî el-Bağdâdî. el-Muḥabber. Beyrut: Dâru’l-Âfâkı’l-Cedîde, ts.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Ali b. Hacer el-ʻAskalânî. el-İsâbe fî temyîzi’ṣ- ṣaḥâbe. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1412.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik b. Hişâm b. Eyyûb el-Himyerî el-Meâfirî el-Basrî el-Mısrî. Sîretü İbn Hişâm. thk. Mustafa es-Sekā vd. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʻArabî, 1985.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Ömer b. Kesîr el-Kureşî. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 21 Cilt. Beyrut: Dâru Hicr, ts.
• İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim. el-Maʻârif. Kahire: Dâru’l-Maʻârif, 1960.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî. es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• İbn Saʻd, Muhammed b. Saʻd b. Menîʻ. Kitâbü’ṭ-Ṭabaḳāti’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Ömer. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 2001.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-târîḫ. thk. Ömer Abdüssalâm Tedmürî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1417.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. Üsdü’l-ġābe fî maʻrifeti’ṣ- ṣaḥâbe. thk. Hâlid Tartûsî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʻArabî, 1436.
• Kapar, Mehmet Ali. “Hz. Muhammed Döneminde İktâ Uygulamaları”. Tarihin Peşinde 22 (2019), 283‐308.
• Kelbî, Ebü’l-Münzir Hişâm b. Muhammed Ebi’n-Nadr b. Sâib b. Bişr. Kitâbü’l-eṣnâm. thk. Ahmed Zeki Paşa. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-Mısriyye, 2000.
• Köksal, M. Asım. İslam Tarihi. 10 Cilt. İstanbul: Şamil Yayınevi, 1980.
• Makdisî, Ebû Nasr el-Mutahhar b. Tâhir (el-Mutahhar). el-Bed’ ve’t-târîḫ. 6 Cilt. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, ts.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmiʻu’ṣ- ṣahîḥ. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Önkal, Ahmet. “Müseylimetülkezzâb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/90-91. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Özkan, Halit. “Zülkelâʻ el-Himyerî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/568-568. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Sarıçam, İbrahim. “Nihâvend”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/98-99. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Söylemez, Mehmet Mahfuz. “Emevi İktidarına Karşı Kûfe’den İlk Sivil Muhalefet: Hucr b. Adiy Hareketi”. Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/6 (Şubat 2004), 31-48.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Muʻcemü’l-kebîr. thk. Hamdi Abdülmecîd es-Silefî. Bağdat: Dâru’l-‘Arabiyye, 1398.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd b. Kesîr b. Gâlib. Târîḫu’ṭ-Ṭaberî (Târîḫu’l-ümem ve’l-mülûk). Beyrut: Dâru’t-Türâs, 1387.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). es-Sünen. İstanbul, 1981.
• Usfurî, Ebû ʻAmr Halîfe b. Hayyât b. Halîfe eş-Şeybânî. Ṭabaḳātü Ḫalîfe b. Ḫayyâṭ. thk. Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1414.
• Üçok, Bahriye. İslâmdan Dönenler ve Yalancı Peygamberler (Hicri 7.-11. Yıllar). Ankara: İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1967.
• Vâkıdî, Muhammed b. Ömer es-Sehmî. er-Ridde maʻa nebẕe min fütûḥi’l-ʻIrâķ ve ẕikru’l-Müs̱ennâ b. Ḥârise eş-Şeybânî. thk. Yahya el-Cubûrî. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1410.
• Yahya, Mahayudin Hajji. “İlk Dönem Rivayetlerinde Sıffîn Vak’ası”. çev. Ahmet Turan Yüksel. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30 (Güz 2010), 241-260.
• Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdillâh Yâkût b. Abdillâh. Muʻcemü’l-büldân. Beyrut: Dâru Sâdır, 1397.
• Yazıcı, Tahsin. “Hulvân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/345. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Yiğit, İsmail. “Sıffîn Savaşı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/108-109. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Yücesoy, Hayrettin. “Kādisiye Savaşı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 136. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikī ed-Dımaşkī. Siyeru aʻlâmi’n-nübelâ. Mısır: Dâru’l-Maʻârif, ts.