An Example of İnvocation: “Du'â-i Müstecâb”

Yıl 2024, Sayı: 22, 71 - 93, 30.06.2024

Abdulsamet Demirbağ

https://doi.org/10.18498/amailad.1420455

Öz

Classical Turkish literature attracts attention with its rich content that covers many literary genres throughout the centuries. It is observed that some of these literary genres stand out with their religious qualities. One of these is the genre of invocations (münâcât), which contains themes of pleading and invocation to Allah. Invocations, which can be both in verse and prose forms, depict individuals turning to Allah as their sole refuge when they feel helpless, expressing their vulnerability to Him. Therefore, invocations are texts containing prayers sincerely made by servants to Allah. These prayer texts, arising from the needs of the servant, have continued to exist from past to present. It is observed that the society is interested in invocations, which have many examples in both written and oral culture. One of these examples of this prayer is Duâ-i Müstecâb, written by Sheikh Abud Efendi, who lived in the Palu district of Elâzığ. Although this prayer text is written in Sheikh Abud Efendi's own handwriting, it has not been determined whether it is his own or a copied text.
Sheikh Abud Efendi, who wrote Du‘â’ Mustajâb, was born in 1908 in the Andılar (Sağona) village of Palu. His father is Sheikh Omer Efendi, one of the important scholars of the region, and his mother is Zarife Hanım. Sheikh Abud Efendi, who received education under his grandfather Sheikh Muhammed Efendi (Hacı Baba), later served as an honorary imam in many places in Palu and its surroundings. Furthermore, he took on the role of community leader in Palu, resolving many of the people's issues. Sheikh Abud Efendi, who trained many students wherever he went, made contributions to the field of knowledge. He passed away in 2002.
The prayer text, Du‘â’ Mustajâb, which is the subject of the study, is an independent text found in the compilation (mecmua) written by Sheikh Abud Efendi. Although this mecmua consists of 34 pages, the section studied consist of 12 pages. Apart from the invocation studied in this work, there are sermons, wedding prayers, information about the performance of funeral prayers, telkin-i şerif and some Arabic prayers and texts. Our study on the section titled Du‘â’ Mustajâb found in the mecmua. Therefore, the information given is presented within the framework of this subject.
This prose prayer, for which there is no information regarding its date of composition, exhibits richness in terms of the variety of topics covered. Both spiritual and worldly subjects are discussed in the text. Morality, blessing, family, bad people, parents, the poor and the rich, the grave, heaven and hell are among the topics covered. In the text, the importance of spiritual purity as well as material cleansing is emphasized for the acceptance of these prayers, which are made in the form of begging to God. The expressions of repentance in the first part of the text prove this matter. For the acceptance of prayers in the text, there are also statements that Prophet Muhammad was made an intermediary. In addition, the names of the holy months and days are mentioned.
Some expressions of this invocation, which is the subject of the study, have been encountered in both written and oral traditions. However, it was determined that there was no existing study in its current form, and both the transcription and analysis of the original text were carried out. In the study, the original version of the words that were illegible and spelled incorrectly due to wear and tear of the text was taken as basis. The pages of this text, written Arabic sign and naskh script, have been numbered by us. There are 9-10 lines on each page. Although some Arabic expressions are used throughout the text, a simple language style is noticeable. The Arabic expressions used are given in connection with the prayer. The use of simple and fluent language ensured that the text was read easily and with pleasure. The presence of some examples reflecting the spelling characteristics of Old Anatolian Turkish in Du‘â’ Mustajâb has enriched the text linguistically. Examples regarding this matter are provided in the review section.
In this study, firstly information will be provided about the genre of invocation and its examples, and then the translation and analysis of the text will be carried out. With the completion of the study, integrity will be achieved by bringing together the fragmentary prayer expressions in the oral and written tradition. In addition, the emergence of this prayer text, which carries the characteristics of the invocation genre, will contribute to both the religious and literary fields.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish literature, İnvocation, Duâ-i Müstecâb, Text, Analysis

Bir Münâcât Örneği: “Du'â-i Müstecâb”

Öz

Klasik Türk edebiyatı, yüzyıllar boyunca birçok edebî türün işlendiği zengin muhtevasıyla dikkat çekmektedir. Bu edebî türlerden bazılarının dinî nitelikleriyle ön plana çıktığı görülmektedir. Bunlardan biri de içeriğinde Allah’a yalvarma ve yakarış konularını bulunduran münâcâtlardır. Manzum ve mensur yazılış biçimleri olan münâcâtlarda çaresiz kalan kimselerin Allah’ı yegâne sığınak olarak gördüğü ve ona acziyetini sunduğu görülmektedir. Dolayısıyla münâcâtlar, kulun Allah’a samimi bir şekilde yapmış olduğu duaları içeren metinlerdir. Kulun gereksiniminden doğan bu dua metinleri, geçmişten günümüze varlığını sürdürmektedir. Hem yazılı hem de sözlü kültürde pek çok örneği bulunan münâcâtlara toplum tarafından ilgi gösterilmektedir. Bu münâcât örneklerinden biri de Elazığ’ın Palu ilçesinde yaşamış Şeyh Abud Efendi tarafından yazılan Duâ-i Müstecâb’dır. Bu dua metni, Şeyh Abud Efendi’nin el yazısıyla yazılmıştır. Buna rağmen metnin kendisine mi ait yoksa istinsah mı olduğu tespit edilememiştir.
Duâ-i Müstecâb’ı kaleme alan Şeyh Abud Efendi, 1908 yılında Palu’nun Andılar (Sağona) köyünde dünyaya gelmiştir. Babası yörenin önemli âlimlerinden Şeyh Ömer Efendi, annesi ise Zarife Hanım’dır. Dedesi Şeyh Muhammed Efendi’nin (Hacı Baba) yanında eğitim alan Şeyh Abud Efendi, Palu ve yöresinde bulunan birçok yerde fahri imamlık yapmıştır. Öte taraftan Palu’da kanaat önderi görevi üstlenerek halkın birçok sorununu da çözüme kavuşturmuştur. Gittiği yerlerde birçok talebe yetiştirerek ilmî sahaya katkıda bulunan Şeyh Abud Efendi, 2002 yılında vefat etmiştir.
Çalışmaya konu olan Duâ-i Müstecâb adındaki bu dua metni, Şeyh Abud Efendi’nin yazdığı mecmuada bulunan müstakil bir metindir. Bu mecmua 34 yapraktan oluşmakla birlikte çalışması yapılan bölüm 12 yapraktır. Bu eserde çalışılan münâcât dışında hutbeler, nikâh duası, cenaze namazının kılınışına dair bilgiler, telkin-i şerif ve birtakım Arapça dua ve metin bulunmaktadır. Çalışmamız mecmuada bulunan Duâ-i Müstecâb başlığı altındaki bölümdür. Dolayısıyla verilen bilgiler bu konu çerçevesinde ortaya konmuştur. Ne zaman yazıldığına dair bir bilgi bulunmayan bu mensur dua, konu çeşitliliği açısından zenginlik göstermektedir. Metinde hem uhrevi hem de dünyevi birçok konudan bahsedilmiştir. Ahlak, bereket, aile, kötü kimseler, anne-baba, fakir-zengin, kabir, cennet ve cehennem... işlenen konulardan bazılarıdır. Metinde Allah’a yalvarma şeklinde edilen bu duaların kabulü için maddi temizliğin yanında manevi bir temizliğin önemine vurgu yapılmıştır. Metnin ilk bölümünde geçen tövbe ifadeleri ise bu hususu kanıtlar niteliktedir. Metinde duaların kabulü için Hz. Muhammed’in aracı kılındığına dair ifadeler de geçmektedir. Bunun yanında mübarek ay ve günlerin isimleri de zikredilmiştir.
Çalışması yapılan bu münâcâtın birtakım ifadelerine hem yazılı hem de sözlü kültürde rastlanmıştır. Ancak bu hâliyle bir çalışmanın olmadığı tespit edilerek orijinal metnin hem çeviri yazısı hem de incelenmesi yapılmıştır. Çalışmada metnin yıpranmasından dolayı okunamayan ve yazımı yanlış olan sözcüklerin orijinal hâli esas alınmıştır. Harekeli ve nesih yazı türünde yazılan bu metnin sayfaları tarafımızca numaralandırılmıştır. Her bir sayfada 9-10 satır bulunmaktadır. Metin boyunca yer yer Arapça birtakım ifadeler kullanılsa da metinde sade bir dil kullanımı göze çarpmaktadır. Kullanılan Arapça ifadeler, edilen dua ile bağlantılı verilmiştir. Sade ve akıcı bir dilin kullanılması metnin kolay ve zevkle okunmasını sağlamıştır. Duâ-i Müstecâb’da Eski Anadolu Türkçesinin imla özelliklerini yansıtan birtakım örneklerin olması metne dil açısından zenginlik katmıştır. Söz konusu durum ile ilgili inceleme bölümünde örnekler verilmiştir.
Bu çalışmada ilk önce münâcât türü ve örnekleri hakkında bilgi verilecek, daha sonra metnin çeviri yazısı ve incelemesi yapılacaktır. Çalışmanın yapılmasıyla birlikte sözlü ve yazılı gelenekte parçalar hâlinde bulunan dua ifadeleri bir araya getirilerek bütünlük sağlanacaktır. Ayrıca münâcât türünün özelliklerini taşıyan bu dua metninin ortaya çıkarılmasıyla hem dinî hem de edebî sahaya katkı sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı, Münacat, Duâ-i Müstecâb, Metin, Tahlil.

Kaynakça

• Akkuş, Metin. (haz.) Nef’î Divanı. Ankara: ekitap.ktb.gov.tr, 2018. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-206118/nefi-divani.html
• Birici, Sevim. (haz.) Şâh u Gedâ (Şâh u Dervîş) Mesnevileri ve Bursalı Rahmî’nin Şâh u Gedâ’sı. Elazığ: Manas Yayıncılık, 2007.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 2011.
• Gölpınarlı, Abdulbâkî. (haz.) Fuzûlî Dîvânı. İnkılâp Yayınları, 2005.
• İsen, Mustafa. “Türler”. Eski Türk Edebiyatı El Kitabı. ed. Mustafa İsen. 258. Ankara: Grafiker yayınları, 2011.
• Koç, Hamza. “Eski Türk Edebiyatında Edebî Türler”. Eski Türk Edebiyatı Teorik Bilgiler (Nazım Şekilleri, Edebi Türler,
• Aruz Ve Edebi Sanatlar). ed. Özer Şenödeyici. 140. İstanbul: Kut Yayınları, 2019.
• Macit, Macit “Münâcât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Ankara: TDV Yayınları, 2020), 31/562-564.
• https://islamansiklopedisi.org.tr/munacat
• Pala, İskender. Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları, 2004.
• Selçuk, Bahir. “Edebî türler ve tarzlar”. Osmanlı Edebî Metinlerini Anlama Kılavuzu. ed. Özer Şenödeyici. 113. Kesit Yayınları, 2015.
• Timurtaş, Faruk Kadri. (haz.) Mevlid-Vesîletü’n-Necât. İstanbul: MEB Yayınları, 1990.
• Tulum, Mertol. (haz.) Tazarru‘-nâme Yakarışlar Kitabı (İnceleme- Metin-Tıpkıbasım). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2014.
• http://ekitap.yek.gov.tr/urun/tazarru’-name_563.aspx
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2012.
• URL-1 Türk Dil Kurumu sözlükleri, https://sozluk.gov.tr/
• URL-2 Kubbealtı Lugatı, http://lugatim.com/
• https://kuran.diyanet.gov.tr/