Kur'ân-ı Kerîm'de Ezdâd ve Türkçe Meâllerin Farklılıklarına Etkisi

Yıl 2024, Sayı: 22, 94 - 119, 30.06.2024

Ahmed Nureddin Kattan

https://doi.org/10.18498/amailad.1435187

Öz

Tezât, Arapçayı diğer dillerden ayıran nadir dil olgularındandır. Bu dil olgusunun kendine has özelliği, onu klasik ve modern dönem dilbilimcilerin ilgi odağı haline getirmiş, bu da onları bu lafızları tezât konusu altında toplamaya sevk etmiştir. Böyle bir dil olgusunun gerçekte var olup olmadığına ilişkin görüş ayrılıklarının yanı sıra, lafızların genellikle düzensiz şekilde çok miktarda toplanması sonucunda, ezdâd lafızlardan olduğu konusunda fikir ayrılıkları bulunan kelimelerin sayısında artış meydana gelmiştir. Âlimler, Arapçada böyle bir olgunun mevcut olduğunu kabul edenler ve dilde varlığını, özellikle de Kur’ân-ı Kerîm’de geçtiğini reddedenler olarak ayrılmıştır. Kur’ân-ı Kerîm’de geçip geçmediği meselesi, konuya olan ilgiyi arttırmış ve araştırılıp incelenmesine sebep olmuştur. Görüş ayrılıklarının kaynağı, Kur’ân-ı Kerîm’deki ezdâd kapsamına girdiği ifade edilen kelimelerin bulunduğu bazı âyetlerin açıklanmasında ortaya çıkmıştır. Kur’ân âyetlerinin açıklama ve tefsirlerinde ortaya çıkan bu görüş ayrılıklarında olduğu gibi, Me‘âni’l-Kur’ân tercümesi alanında da bu olgunun önemi ortaya çıkmıştır. Çünkü bu olgu, açıklamalarda yorum farklılıklarına yol açtığı gibi, Me‘âni’l-Kur’ân’ların diğer dillere tercümelerinde de farklılıkların meydana gelmesinde etkili olmuştur. Bu çalışma, bu dil olgusunun rolünün ve Me‘âni’l-Kur’ân’ların Türkçeye tercümelerindeki farklılıklar üzerindeki etkisinin ortaya konulması ve Me‘âni’l-Kur’ân mütercimlerinin, bu kapsama giren kelimelerin geçtiği âyetleri ele alırken bu olguyu ne derece dikkate aldıklarının belirlenmesi amacıyla yapılmıştır. Hedef dil olan Türkçede bu olguyu karşılamak için tercih ettikleri kelimeler ve bu tercihlerin nasıl yapıldığı karşılaştırılmıştır. Tercihlerinde başarılı olup olmadıklarının ve bu tercihlerin Arap dilbilimcilerin ve müfessirlerin görüşlerine ne derece uygun olduklarının ortaya konulması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap dili ve Belağatı, Dil olgusu, Ezdâd, Kur’an tercümeleri, Türkçe meâller

الأضداد في القرآن الكريم وأثرها في اختلاف ترجمات معانيه إلى اللغة التركية

Öz

تعد ظاهرة التضاد من الظواهر اللغوية النادرة التي تميزت بها اللغة العربية عن غيرها من اللغات؛ وخصوصية هذه الظاهرة اللغوية جعلها محط اهتمام اللغويين قديمًا وحديثًا؛ مما دفعهم إلى جمع ألفاظ عدوها من باب التضاد؛ ومع كثرة الجمع دون ضابط -غالبًا- ازدادت الألفاظ التي وقع الخلاف في القول بأنها من باب الأضداد فضلًا عن الاختلاف الحاصل بالفعل بالقول بحقيقة وجود هذه الظاهرة اللغوية من عدمها؛ إذ إن العلماء قد انقسموا بين مؤيد لوجود هذه الظاهرة اللغوية في اللغة العربية ومؤكدٍ عليها وبين نافٍ ومنكرٍ لها ورافض للقول بوجودها في اللغة ومنكر لورودها في القرآن الكريم على وجه الخصوص. وهذا -أي مسألة ورودها في القرآن الكريم- هو الذي جعل الاهتمام بها يزداد وهو الذي أدى إلى البحث والنظر فيها؛ إذ كانت منشأ الخلاف في تأويل بعض الآيات القرآنية التي وردت فيها ألفاظ قيل أنها من باب التضاد، وكما كانت سببًا في اختلاف تأويل آيات القرآن الكريم كانت سببًا أيضا في اختلاف ترجمة معانيه؛ فبرزت أهمية هذه الظاهرة في مجال ترجمة معاني القرآن الكريم؛ إذ إن هذه الظاهرة قد أثرت أيضا في حدوث اختلافات في ترجمات معاني القرآن الكريم إلى لغات أخرى، وقد جاء هذا البحث للتعريف بدور هذه الظاهرة اللغوية وأثرها في اختلاف ترجمات معاني القرآن الكريم للغة التركية، وللإشارة إلى مدى مراعاة أصحاب ترجمات معاني القرآن الكريم لهذه الظاهرة في أثناء ترجمتهم للآيات التي وردت فيها ألفاظ من هذا الباب؛ ثم المقارنة بين ما اختاروه من ألفاظ في اللغة الهدف -اللغة التركية- مقابل تلك الألفاظ، ثم المقارنة بينما اختاروه والنظر فيما إن كانوا قد وفّقوا في اختياراتهم تلك أم لا ومدى اتساق اختياراتهم تلك مع أقوال أهل اللغة والمفسرين.

Anahtar Kelimeler

اللغة العربية وبلاغتها, ظاهرة لغوية, الأضداد, ترجمات القرآن, ترجمات معاني القرآن للتركية

Antonyms in the Holy Quran and their İmpact on the Difference in the Translation of its Meanings into the Turkish Language

Öz

The Antonyms Ad'dad is a rare linguistic phenomenon distinguishing Arabic from other languages. The peculiarity of this linguistic phenomenon makes it the focus of interest of linguists, ancient and modern. This led them to collect words that they considered Ad'dad. With the large number of words considered opposites without any criterion, a disagreement arose in saying that they were opposites and in saying whether or not this linguistic phenomenon exists. In contrast, scholars have been divided between those who confirm the existence of this linguistic phenomenon in the Arabic language and those who deny it and refuse to say that it exists in the language and deny its occurrence in the Holy Qur'an in particular. This increased interest in it because it was the cause of disagreement in the interpretation of some Qur'anic verses in which words were considered to be opposites. Just as it was a reason for the difference in interpretation of the verses of the Holy Qur'an, it was also a reason for the difference in the translation of its meanings. Hence, this phenomenon's importance emerged in translating the meanings of the Holy Qur'an. This phenomenon has also affected the occurrence of differences in translations of the meanings of the Holy Qur'an into other languages. This research aims to introduce the role of this linguistic phenomenon and its impact on the differences in translations of the meanings of the Holy Qur'an into the Turkish language and to point out the extent to which the authors of translations of the meanings of the Holy Qur'an take this phenomenon into consideration when dealing with verses that contain words of this type. Then, compare the words they chose in the target language -the Turkish language- with those words, then compare what they chose and see whether they were successful in their choices and the extent to which they are consistent with the opinions of interpreters and linguists.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Antonyms, linguistic phenomenon, Qur’an translations, Turkish translations.

Kaynakça

• Abay, Muhammet. “Türkçedeki Kur’an Meâllerinin Tarihi ve Kronolojik Bibliyografyası”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 19 (01 Eylül 2012), 232-303.
• Abdüttevvâb, Ramazan. Fusûl fî Fıkhi’l-Luğati’l-ʿArabiyye. Kahire: Mektebetü’l-Hânaci, 6. Basım, 1999.
• Arpaçukuru, Osman. “Kur’an’ın Anlamlarının Türkçeye Aktarımı: Meâl mi Tercüme mi?” Dergiabant 8/2 (30 Kasım 2020), 694-710. https://doi.org/10.33931/abuifd.811353
• Batalyevsî, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed el-. el-İktidâb fi şerhi edebi’l-küttâb. thk. Mustafa Sakâ. Kahire: Darü’l-kütübi’l-mısriyye, 1996.
• Cevherî, İsmâil b. Hammâd el-. Tâcü’l-luġa. Ṣıḥâḥu’l-luġa. thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l- Melâyin, 4. Basım, 1987.
• Cümhür, Abdurrahman el-. Tercemetu Meani’l-Kur’an Beyne Nazaritein: ed-Delaliyye ve’t-Tedavüliyye. Medine: Mecmaü’l-Melik Fahd li-Tıbaati’l-Mushafi’ş-Şerif, 2002.
• Ebû Ḥayyân el-Endelüsî, Muhammed b. Yûsuf. el-Baḥrü’l-Muḥîṭ. thk. Sıdkî Muhammed Cemîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1420.
• Ebü’t-Tayyib el-Lugavî, Abdulvahid bin Ali. Kitâbü’l-Eżdâd fî kelâmi’l-ʿArab. thk. İzzet Hasan. Dımaşk: Dâr Talas, 1996.
• el-Ferâhîdî, el-Ḫalîl b. Aḥmed. Kitâbu’l-ʿAyn. thk. Mehdî el-Maḫzûmî. Beyrut: Mektebetu’l-Hilâl, t.s.
• El-Taberi, Ebu Cafer. Tefsîrü’ṭ-Ṭaberî. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• En-Nahas, Ebu Cafer. Meâni’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ali es-Sâbûnî. Mekka: Camiatü Ümmü’l-Kura, 1409.
• es-Sicistânî, Ebû Hâtim. el-Ezdâd, thk. August Haffner. Beyrut: 1912.
• Ezherî, Muhammed el-. Tehẕîbü’l-luġa. thk. Muhammed İvaz Murib. Beyrut: Dar İhya Turasi’l Arabî, 2001.
• Ferrâ’, Yahyâ b. Ziyâd el-. Meâni’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ali en-Neccâr. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 2. Basım, t.s.
• Gümüş, Sadrettin. Tarihü Tercemeti Meani’l-Kur’ani’l-Kerim ila’l-Lugati’l-Türkiyye. Riyad: Mecmaü’l-Melik Fahd li- Tıbaati’l-Mushafi’ş-Şerif, 2002.
• Haşimi, Ahmed b. İbrahim, Cevahirü'l-belaga fi'l-meani ve'l-beyan ve'l-bedi'. Beyrut: Mektebetu’l Asriyye, 1998.
• Hatib, Abdullah el-. el-Cuhud’ul Mebzule fî Tercemeti Meani’l-Kur’ani’l-Kerim ile’l-Lugati’l-İngiliziyye. Katar: Mecelletü Külliyeti’l- şer’iyye, 2011.
• İbn Dürüsteveyh, Abdullah. Taṣḥîḥu’l-Faṣîḥ. thk. Muhammed Bedevî el-Mahtûn. Kahire: el-Meclisü’l-A’lâ li’ş-Şuûni’l- İslâmiyye, 1998.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed. eṣ-Ṣâḥibî fî fıḳhi’l-luġa. thk. Muhammad Ali Beydoun, 1997.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed. Muʿcemü meḳāyîsi’l-luġa. thk. Abdüsselam Harun. Dımaşk: Darul Fikir, 1979.
• İbn Kuteybe ed-Dîneverî, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim. Te’vîlü müşkili’l-Kur’ân. Beyrut: Darü’l Kütübi’l-’İlmiyye, t.s.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. thk. Abdullah el-Kebîr. Kahire: Dârülmaârif, t.s.
• İbn Sîde, Ali. el-Muḫaṣṣaṣ. thk. Halil İbrahim Ceffal. Beyrut: Dar İhya Turasi’l Arabî, 1996.
• İbn Sîde, el-Muḥkem ve’l-muḥîṭü’l-aʿẓam. thk. Abdühamit Hindevi. Beyrut: Daru’l kutubi’l-’İlmiyye, 2000.
• İbnü’l-Enbârî, Ebû Bekir. Kitâbü’l-Eżdâd. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, 1987.
• İnan, Abdülkadir. “Kur’an’ın Eski Türkçe ve Oğuz-Osmanlıca Çevirileri Üzerine Notlar”. Makaleler ve İncelemeler II (1991), 141-155.
• İsfahânî, Râgıb el-. el-Müfredât fî ġarîbi’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed Seyyid Keylânî. Lübnan: Daru’l Marife, ts.
• Kara, Mehmet. “Doğu ve Batı Türkçesinde Kur’an Tercüme ve Tefsirleri”. Diyanet İlmi Dergi XXIX/3 (1993), 25-36.
• Kefevî, Ebü’l-Bekā el-. el-Külliyyât. thk. Adnân Dervîş. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, t.s.
• Kutrub, Muhammed b. el-Müstenîr. el-Eżdâd. thk. Hana Hadda. Riyad: Darul-Ulum, 1984.
• Mennâ‘ Halîl, Kattan. Mebâḥis̱ fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. Darul-Maarif, 3. Basım, 2000.
• Münccid, Muhammed Nureddin el-. Et-Tezad fi’l-Kur’ani’l-Kerim. Dımaşk: Darü'l-Fikr, 2007.
• Nassar, Hasan. Medhal Tarif -el-Ezdâd. Kahire: el-Mektebetü’s-Sekafiyye, 2003.
• Ömer, Ahmed Muhtar. el-İştirakü ve et-Tezad fi’l-Kur’an. Kahire: Alemü’l-Kütüb, 2003.
• Ömer, Ahmed Muhtar. ‘İlmu’l-Dilâle. Kahire: Alemü’l-Kütüb, 2003.
• Sami, Şemseddin. Kamus-ı Türki. Yeditepe Yayınevi, 2021.
• Seâlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik es-. Fıkhu’l-Luga ve’s-Sirru’l-Arabiyyeti. thk. Abdürrezzak el-Mehdî. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2002.
• Seâlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik es-. Fıḳhü’l-luġa ve sırrü’l-ʿArabiyye. thk. Abdurrezzâk el-Mehdî. Beyrut: Dâru İḥyâi’t- Turâsi’l-’Arabî, 2002.
• Sîbeveyhi, Amr b. Osmân b. Kanber. el-Kitâb. thk. Abdüsselam Harun. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 2. Basım, 1988.
• Sîrâfî, Ebû Saîd es-. Şerḥu Kitâbi Sîbeveyhi. thk. Ahmed Hasan Mehdali. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2008.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn es-. el-Müzhir fî ’ulûmi’l-luğa ve envâ’ihâ. thk. Fuat Ali Mansur. Beyrut: Daru’l kutubi’l-’İlmiyye, 1998.
• Vâfi, Ali Abdülvâhid. Fıkhü’l-luga. Mısır: Daru'n-Nehda, 2000.
• Zeccâc, Ebû İshâk ez-. Meʿâni’l-Ḳurʾân ve iʿrâbüh. thk. Abdülcelîl Şelebî. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 1988.
• Zemahşeri, Ebü’l-Kâsım Mahmud b. Ömer b. Ahmed. Esâsû’l-belâğa. thk. Muhammed Bâsil ‘Uyûnu’s-Sûd. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1998.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf ʿan Ḥaḳāʾiḳı Ġavâmiżi’t-Tenzîl. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1407.