Sahihayn’da “Falanca” Lafzı Örnekleminde Kinâyenin Amaçları

Yıl 2024, Sayı: 22, 529 - 544, 30.06.2024

Najmeddin İsa

https://doi.org/10.18498/amailad.1444106

Öz

Nebevî üslup; terbiye, güzel ahlâka yönlendirme ve kötü ahlâktan alıkoyma hususlarında çeşitlilik göstermiştir. Dolayısıyla nebevî beyanda çoğu zaman ifadelerin anlaşılır ve açık olduğuna şahit olurken, bazı ifadelere işaret yoluyla gönderme yapıldığını görürüz. Zira bu üslup, Hz. Peygamber’in (s.a.v.) gönderildiği asıl üsluptur. Ashâb-ı kirâm ve onlardan sonra gelen âlimler de hadis rivayeti ve tebliğde bu üslubu takip etmişlerdir. Bu üslubun kullanılmasının amaçları arasında konuyu uzatmanın mümkün olmadığı durumlarda meseleyi kısaltmak ya da bir meselenin alakalı olduğu kişiyi ortaya çıkarmamak adına ilgili hususu gizlemek yahut meselenin zikredilmesi veya açığa vurulmasından çekinilen bir konu olması veyahut râviler arasında şüphe bulunan bir mesele olması ya da konunun durumuna bağlı olarak dile getirilmemesi gibi hususlar bulunmaktadır. Bahsi geçen konulardaki belirsizliği ortadan kaldırmak üzere, Hz. Peygamber’in (s.a.v.) hadislerinde açıklığa kavuşturulması gereken kapalılıklardan biri de kinaye bildiren lafızlarla işaret etmedir. Dolayısıyla bu araştırmada, hadislerdeki kinayelerden doğan delaletleri, kinayelerin toplum arasında hitap edilen kişilerin davranışlarına ilişkin etkilerini ve bu üsluptan kaynaklanan hedefleri açıklığa kavuşturmak ve kinaye bildiren ifadelerle ne kastedildiğini belirlemek üzere muhaddislerin ve dilbilimcilerin yaklaşımına göre Hz. Peygamber’in (s.a.v.) hadislerindeki “falanca” ifadeleri ele alınmıştır. Araştırmada, terimlerin toplanmasında betimleyici analitik yöntem, amaçların açıklanmasında ise anlamsal betimleyici analitik yöntem takip edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

hadis, belagat, sahîhayn, Kinâye, İbhâm

أغراض الكناية بـ "كذا وكذا" في الصحيحين

Öz

تنوَّعت الأساليب النَّبوية في التَّربية والتَّوجيه إلى مكارم الأخلاق والنَّهي عن سفاسفها، فأحياناً نرى الكناية في البيان النَّبوي عن بعض الألفاظ بالإشارة، وغالباً ما نرى التَّصريح والبيان؛ لأنَّه الأصل الذي أرسل به النَّبي عليه الصَّلاة والسَّلام، وتبع هذا الأسلوب الصَّحابة ومن بعدهم في رواية الحديث وتبليغه، ومن مقاصد استعمال هذا الأسلوب الاختصار في الأمر إذا تعذَّر التَّطويل، أو أن يكون التَّلميح أولى من التَّصريح للإبهام في أمر يستحب ستره رحمة بمن تعلَّق به، أو أن يكون الأمر ممَّا يستحيا من ذكره والإفصاح عنه، أو أن يكون في الأمر شكٌّ بين الرُّواة، أو أن يكون عدم ذكر الأمر لتعظيمه أو تحقيره، وتعدُّ الإشارة بألفاظ الكناية أحد الإشكاليات التي تحتاج إلى إيضاح في الحديث النَّبوي لإزالة الإبهام عن الأمر الذي كنَّى به، لذا تناول هذا البحث لفظ "كذا وكذا" في الحديث النَّبوي لبيان الدَّلالات المتولدة عن هذا النوع من الكنايات، وما يترتب عليها من آثار متعلقة بسلوك المخاطبين من أفراد هذه الأمة، وما يترتب عليه من مقاصد بغية بيانها وتعيين المراد منها وفق منهج المحدثين وأهل اللغة. وقد نهج البحث المنهج الوصفي التَّحليلي في جمع مفرداته، وبيان مقاصده توصيفاً وتحليلاً ودلالة.

Anahtar Kelimeler

الحديث, البلاغة, الكناية, الإبهام, الصحيحين

The Purposes of Kinayah in Sahihayn in the Example of the Word “Such and Such”

Öz

The prophetic methods varied in education, guidance to good morals, and prohibition of bad morals. Sometimes we see kinâyah in the prophetic statement; while we mostly see the declaration and statement; because it is the origin with which the Prophet (PPUH) was sent, and this method was followed by the companions and those after them in narrating the hadiths. One of the purposes of using this method is to make the matter brief if lengthening is not possible or that the insinuation is better than the declaration to cover up a matter that it is desirable to conceal out of mercy for the one to whom it relates, or that the matter is something that we are ashamed to mention and disclose. In addition there may be doubt about the matter among the narrators, or the failure to mention the matter may be to glorify or disparage it references to euphemistic words are one of the problems that need clarification in the Prophet’s hadith in order to remove ambiguity. Therefore, this research dealt with the word “such and such” in the Prophet’s hadiths to explain the connotations generated by these metaphors and the resulting effects related to the behavior of the people being addressed from among the members of the society and the objectives that result from it in order to clarify them and specify what is meant by them according to the approach of hadith scholars and linguists. This research followed the descriptive and analytical method in collecting its vocabulary and explaining its objectives through description, analysis and semantic.

Anahtar Kelimeler

hadith, rethoric, ambiguity, the two sahih books, Kinâyah

Kaynakça

• Ali Subh. et-Tasvîru’n-Nebevî li’l-Kıyemi’l-Halkıyye ve’t-Teşrîiyye fi’l-Hadîsi’ş-Şerîf. Mısır: el-Mektebetu’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2002.
• Attâr, Nûreddîn Muhammed. Menhecu’n-Nakd fî Ulûmi’l-Hadîs. Şam: Dâru’l-Fikr, 3. Basım, 1997.
• Aynî, Bedreddîn Mahmud b. Ahmed. Nuhabu’l-Efkâr fî Tenkîhi Mebâni’l-Ahbar fî Şerhi Meâni’l-Âsâr. Katar: Vizâratu’l-Evkaf, 2008.
• Aynî, Bedreddîn Mahmud b. Ahmed. Umdetu’l-Kârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, t.y.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. Sahîhu’l-Buhârî. Cidde: Dâru Tavki’n-Necâ, 2001.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd. es-Sıhah Tâcu’l-Luga ve Sıhâhu’l-Arabiyye. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1987.
• Cezâirî, Tâhir b. Sâlih. Tevcîhu’n-Nazar ilâ Usûli’l-Eser. Haleb: Mektebetu’l-Matbûâtu’l-İslâmiyye, 1995.
• Ebû Zehv, Muhammed. el-Hadîs ve’l-Muhaddisûn. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 2. Basım, 1378.
• Hamza Muhammed Kâsım. Menâru’l-Kârî Şerhu Muhtasari Sahîhu’l-Buhârî. Şam: Mektebetu Dâri’l-Beyân, 1990.
• İbn Allân, Muhammed Ali es-Sıddîkî. Delîlu’l-Fellâhîn li-Turuki Riyazu’s-Sâlihîn. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 4. Basım, 2004.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhu’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1379.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân el-Büstî. Sahîhu İbn Hibbân bi Tertîbi İbn Balbân. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 2. Basım, 1996.
• İbn Hişâm, Abdullah b. Yusuf el-Ensârî. Muğni’l-Lebîb an Kütübi’l-E’ârîb. Şam: Dâru’l-Fikr, 6. Basım, 1985.
• İbn Kesîr, İsmail b. Ömer el-Kuşerî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. Suudi Arabistan: Dâru Taybe, 2. Basım, 1999.
• İbnu’l-Cevzî, Abdurrahman b. Ali. Keşfu’l-Müşkil min Hadîsi’s-Sahîhayn. Riyad: Dâru’l-Vatan, t.y.
• İbnu’l-Mülakkın, Ömer b. Ali el-Ensârî. et-Tavdih li-Şerhi’l-Câmii’s-Sahîh. Şam: Dâru’n-Nevâdir, 2008.
• Kânûnî, Kâsım b. Abdullah. Enîsu’l-Fukahâ fî Ta’rîfâti’l-Elfazi’l-Mütedâvile beyne’l-Fukahâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 2004.
• Mübârekfûrî, Ubeydullah b. Muhammed. Mur’âtu’l-Mefâtîh Şerhu Mişkâti’l-Mesâbîh. Hindistan: el-Câmiatu’s- Selefiyye İdâretu’l-Buhûsi’l-İlmiyye, 3. Basım, 1984.
• Münâvî, Muhammed el-Med’û bi Abdurraûf. et-Tevkîf ala Mühimmâti’t-Teârîf. Kahire: Âlemu’l-Kütüb, 1990.
• Nesâî, Ahmed b. Şuayb. el-Müctebâ es-Sünenu’s-Suğrâ. Haleb: Mektebu’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1986.
• Nevevî, Yahya b. Şeref. el-Minhâc Şerhu Sahîhi Müslim b. el-Haccâc. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1392.
• Nisâbûrî, Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu’l-Müslim. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, t.y.
• Remlî, Ahmed b. Hüseyin eş-Şâfiî. Şerhu Sünen-i Ebî Dâvud. Mısır: Dâru’l-Fellâh li’l-Bahsi’l-İlmî ve Tahkîki’t-Türâs, 2016.
• Sehâvî, Muhammed b. Abdurrahman. Fethu’l-Gays bi Şerhi’l-Elfiyyeti’l-Hadîs. Mısır: Mektebetu’s-Sünne, 2003.
• Suyûtî, Abdurrahman. Mu’cemu Makâlîdi’l-Ulûm fi’l-Hudûd ve’r-Rusûm. Kahire: Mektebetu’l-Âdâb, 2004.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. Neylu’l-Evtar. thk. İsâmuddîn es-Sabâbutî. Mısır: Dâru’l-Hadîs, 1993.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed. el-Mu’cemu’l-Kebîr. Kahire: Mektebetu İbn Teymiyye, 2. Basım, 1994.
• Tirmizî, Muhammed b. Sûre. Sünenu’t-Tirmizî. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.