Amasya’da Sancak Beyliği Yapan Şehzadeler Döneminde Amasya Şehri

Yıl 2015, Sayı: 5, 69 - 95, 30.11.2015

Selim Özcan

https://doi.org/10.18498/amauifd.38374

Öz

Amasya tarih
öncesi dönemlerden itibaren sahip olduğu kültürel ve medeni değerleri ile
bulunmuş olduğu coğrafyada örnek bir şehirdir.  Yüzyıllarca bilim ve sanat merkezi olma
konumuna sahip olan şehir, aynı zamanda ünleri tarihe mal olmuş önemli bilim,
sanat ve devlet adamlarının yetiştiği bir mekândır. Türk hâkimiyetinin her
döneminde sahip olduğu kültürel ve medeni özeliklerini daha da geliştirerek
artıran şehir, Osmanlı döneminde şehzadeler şehri unvanını taşıma gururunu da
üstlendi.

Amasya,
XIV. yüzyılın ikinci yarısından XVI. yüzyılın sonlarına kadar şehzadelerin
idari tecrübe kazanmaları amacıyla sancakbeyliği görevi ile gönderildikleri
sancakların başında geldi. On iki şehzadenin görev yaptığı sancak, bu dönemde
ihtişamının zirvesine ulaştı. XVI. yüzyılın sonlarından itibaren İstanbul’a
yakın sancakların önem kazanmasıyla bu statüsünü kaybetmekle birlikte, eski
siyasi, sosyal, kültürel ve ticari özelliğini yitirmeye başladı.

Şehzadelerin
sancakbeyliği döneminde şehir; Osmanlı şehrinin fiziki görünümünü süsleyen ve
çoğunluğu bu zamandan günümüze kalan görkemli camiler, bedesten, çarşı, han,
külliye, imaret, medrese, hamam, çeşme gibi şehirleşmeyi en üst düzeyde temsil
eden tarihi yapı zenginliklerine de kavuştu.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Amasya, Şehzade, Sancak, Şehir

The Province of Amasya in the Period of the Governing Shehzades in Amasya

Öz

Amasya
has set a good example as a city of cultural values and civilization in the
region since the pre-historic periods. Having been a centre for learnig and art
for ages. The city is a place where many known statesmen and artists have grown
up. It also kept investing in these cultural values and held the pride of being
named “the city of shehzades” during the Ottaman Region.  

Amasya
is one of the leading provinces where the Shehzades were appointed as the
governor to develop their administrative skills from the second half of the
14th century to the mid 16th century. This was when the province reached its
prominence during which there were 12 shehzades. From the late 16th century, it
began to lose its social, cultural and commercial importance as the provinces
closer to Istanbul got more important.

Durig
the period of the Shehzades, the city was enriched with historical buildings
which ornemented the city represent in the best way possible. Most of these
buildings such as majestic mosques inns, baths, fountains, and many others
remain today.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Amasya, Shehzades, Province, City

Kaynakça

• Abdi-Zade Hüseyin Hüsameddin Efendi, Amasya Tarihi, haz. Mesut Aydın, Güler Aydın, c. I, Amasya, Amasya Belediyesi Kültür Yayınları, 2007.
• Akdağ, Mustafa, Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi, c. I, II, Cem Yayınevi, İstanbul, 1995.
• Aktüre, Sevgi, “17. Yüzyıl Başından 19. Yüzyıl ortasına Kadarki Dönemde Osmanlı Şehirlerinde Şehirsel Yapının Gelişme Süreci”, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, c. I, Ankara, 1975.
• Alparslan, Ali, Osmanlı Hat Sanatı Tarihi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 1999.
• Arslan, Mehmed, Mihri Hatun Divanı, Amasya Valiliği Yayını, Ankara, 2007.
• Biral, Bayram Güngör, H. 1226-1229 (M. 1811-1814) Tarihli Şer’iyye Sicil Defterine Göre Amasya’nın İdari, İçtimai ve İktisadi Durumu, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya, 2000.
• Dernschwam, Hans, İstanbul ve Anadolu’ya Seyahat Günlüğü, (çev. Yaşar Önen), Kültür Bakanlığı Yayınları, Mersin, 1992.
• Doğanbaş, Muzaffer, “Amasya’da Sancak Beyliği Yapmış Şehzadeler”, Yar ile Gezdiğim Dağlar, Amasya, YKY, İstanbul, 2014.
• Erdoğan, İsmail, XX. Yüzyıl Amasya Tarihi ve İnanç Coğrafyası, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ, 1996.
• Ergenç, Özer, ”Osmanlı Şehirlerindeki Yönetim Kurumlarının Niteliği Üzerine Bazı Düşünceler”, VII. Türk Tarih Kongresi (11-15 Ekim 1976), Ankara, 1981.
• Ergenç, “Osmanlı Şehrinde Esnaf Örgütlerinin Fiziki Yapıya Etkileri”, I. Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1071-1920), Ankara, 1980.
• Ergenç, ”Osmanlı Şehirlerindeki Mahalle’nin İşlev ve Nitelikleri ”, Osmanlı Araştırmaları IV, İstanbul, 1984.
• Eroğlu, Haldun, “Şehzade”, DİA, c. 38, İstanbul. 2010.
• Evliya Çelebi, Seyahatname, 2. Kitap, (haz. Zekeriya Kurşun, Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, 2. bs., İstanbul, YKY, 2006.
• Faroqhi, Suraiye, A Map of Anatolian Friday Mosques (1520-1535), Osmanlı Araştırmaları IV, İstanbul, 1984.
• Faroqhi, Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, (çev. Neyyir Kalaycıoğlu), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2000.
• Göde, Kemal, Eratnalılar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1994.
• Gökbilgin, M. Tayyip, ”15 ve 16. Asırlarda Eyâlet-i Rum”, Vakıflar Dergisi, sayı: 6, Ankara, 1965.
• Gürbüz, Adnan, Toprak Vakıf İlişkileri Çerçevesinde XVI. Yüzyılda Amasya Sancağı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, A. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 1993.
• Güneş, Hüseyin, Lale Devri’nde Amasya, Amasya Belediyesi Kültür Yayınları, Amasya, 2014.
• Hammer, Joseph Von, Osmanlı Tarihi, (çev. Mehmet Ata), c. I-II, MEB, İstanbul, 1991.
• Huart, CI., “İmaret”, İslam Ansiklopedisi, c. V/II, İstanbul, 1987.
• Hoca Sadettin Efendi, Tacü’t-Tevarih, (Yayınlaştıran, İsmet Parmaksızoğlu), c. II, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1979.
• İnalçık, Halil, “I. Bayezid”, DİA, c. 5, İstanbul, 1992.
• İnalçık, “I. Mehmed”, DİA, c. 28, Ankara, 2003.
• İnalçık, II. Murad”, İslam Ansiklopedisi, c. VIII, MEB, İstanbul, 1993.
• İnalçık, “II. Mehmed”, İslam Ansiklopedisi, c. VII, MEB, İstanbul, 1972.
• Kafesoğlu, İbrahim,“Selçuklular”, İslam Ansiklopedisi, c. X, MEB, İstanbul, 1993.
• Kafesoğlu, Selçuklu Tarihi, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1992. Kavaklı, Sibel, XVII. Yüzyılın İkinci Yarısında Amasya, Basılmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2011.
• Kılıç, Orhan, ”Osmanlı Dönemi İdarî Uygulamalar Bağlamında Şehzâdelerden Mutasarrıf Paşalara Amasya Sancağının Yönetimi”, I. Amasya Araştırmalar Sempozyumu (13-15 Haziran 2007), I. Kitap, Amasya Valiliği, Amasya, 2007.
• Köprülü, Mehmed Fuad, Osmanlı İmparatorluğunun Kuruluşu, Akçağ Basım, Ankara, 2006.
• Kütükoğlu, Bekir, “Tahmasb”, İslam Ansiklopedisi, c. IX, İstanbul, 1964.
• Lâdik Türk Ocağı, Lâdik, Hüsnü Tabiat Matbaası, İstanbul, 1927.
• Mustafa Vâzıh Efendi, Amasya Fetvaları ve İlk Amasya Şehir Tarihi, (Yayına Hazırlayan; A. Rıza Ayar, R. Orhan Özel), Amasya, 2011. Nefes Zade İbrahim, Gülzârı Savab, (Tashih ve tertip eden, Kilisli Muallim Rıfat), Güzel Sanatlar Akademisi Neşriyatından, İstanbul, 1938.
• Neşri, Mehmed, Kitâb-ı Cihannüma, (haz. F. R. Unat, M. A. Köymen), c. I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1995.
• Ocak, Ahmet Yaşar, Babailer İsyanı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1980.
• Olcay, Osman Fevzi, Amasya Şehri, (sad. Harun Küççük, Kurtuluş Altunbaş), Amasya Belediyesi Kültür Yayınları No: 14, Amasya, 2010.
• Orhonlu Cengiz, “Osmanlı İmparatorluğunda Şehir Mimarları”, Osmanlı Araştırmaları, II, İstanbul, 1981.
• Özaydın, Abdülkerim, “Danişmendliler”, DİA, c. 8, İstanbul, 1993.
• Özbilgen, Erol, “Osmanlılarda Şehircilik”, İlim ve Sanat, sayı: III, İstanbul, 1988.
• Özcan, Selim, Tanzimat Döneminde Sinop Şehri, Sinop Belediyesi Kültür Yayınları, Sinop, 2014.
• Özkaya, Yücel, XVIII. Yüzyılda Osmanlı Kurumları ve Osmanlı Toplum Yaşantısı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1985.
• Pakalın, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c. II, İstanbul, 1983.
• Selen, Sadi H., “XVI. ve XVII. Yüzyılda Anadolu’nun Köy ve Küçük Şehir Hayatı”, III. Tarih Kongresi, Ankara, 1948.
• Serin, Muhittin, “Hamdullah Efendi”, DİA, c. 39, İstanbul, 1997.
• Strabon, Antik Anadolu Coğrafyası (Geographia), (çev. Adnan Pekman), Arkeoloji Sanat Yayınları, İstanbul, 1983.
• İlhan, Feridun Emecen, “Amasya”, DİA, c. III, İstanbul, 1991.
• Tanyeli, Uğur, Anadolu Türk Kentinde Fiziksel Yapının Evrim Süreci (11.-15. YY), İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1987.
• Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, Nakışlar Yayınevi, İstanbul, 1984.
• Turan, Şerafettin , “Şehzade Bayezid”, DİA, c. 5, İstanbul, 1992.
• Turan, “II. Bayezid”, DİA, c. 5, İstanbul,1992.
• Uğur, Tanyeli, Anadolu Türk Kentlerinde Fiziksel Yapının Evrim Süreci (11.-15.YY), İstanbul, 1987.
• Urak, Gediz, Amasya’nın Türk Devri Şehir Dokusu ve Yapılarının Analizi ve Değerlendirilmesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 1994.
• Ünal, M. Ali, Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Tarihi, Paradigma Yayıncılık, İstanbul, 2012. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, c. I, TTK, 4. bs., Ankara, 1982.
• Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, c. II, TTK, 4. bs., Ankara, 1983.
• Uzunçarşılı, Kitabeler, Anadolu Türk Tarihi Vesikalarından, Milli Matbaa, İstanbul, 1927.
• Uzunçarşılı, “Sancağa Çıkarılan Osmanlı Şehzadeleri”, Belleten, c. XXXVII, sayı: 156, Ankara, 1975.
• Uzunçarşılı, “Babasından Sonra Saltanatı Elde Etmek İçin Kardeşi Selim’le Çatışan Şehzade Bayezid’in Amasya’dan Babası Kanuni Sultan Süleyman’a Göndermiş Olduğu Ariza”, Belleten, c. 24, sayı: 96, Ankara, 1960.
• Uzunçarşılı, “I. Mehmed”, İslam Ansiklopedisi, c. VIII, MEB, İstanbul, 1993.
• Yediyıldız, Bahaddin, “Sosyal Teşkilatlar Bütünlüğü Olarak Osmanlı Vakıf Külliyeleri“, Türk Kültürü, sayı: 219, Ankara, 1981.
• Yinanç, Mükrimin Halil, “Amasya”, İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1978.
• Yinanç, “Danişmendliler”, İslam Ansiklopedisi, c. III, MEB, İstanbul, 1977.
• Yücel, Yaşar, Ali Sevim, Klasik Dönemin Üç Hükümdarı Fatih, Yavuz, Kanuni, TTK, Ankara, 1991.
• Yaşar, Sevim, Türkiye Tarihi, C. II, TTK, Ankara, 1995.